Stickstoff

Stickstoff is de Naam von een chemisch Element, dat to de Nichtmetallen höört un mit dat Teken N afkött warrt (von den latienschen Naam Nitrogenium). Stickstoff is een Gas ahn Klöör. De düütsche Naam is dorut afleidt, datt reinen (oder lever konzentreerten) Stickstoff Füür un Levwesen ersticken kann. In de Natur kummt dat kuum atomar – dat heet as inkeltet Atom – vör, man meistens finnst dat as dat Molekül N₂.

Stickstoff is en Hööftbestanndeel von de Luft. Vele Levensoorten bruukt Stickstoff un wannelt em orgaansch üm. Man snackt ok von Stickstofffixeeren. För vele Organismen is dat en wichtig Element, as dat en Bodeel von vele Aminosüürn is. In de Natur kummt Stickstoff aver ok in Mineralen bunnen vör.

Historie

Chemisch Verbinnen mit Stickstoffandeel sünd al lang bekannt. 1771 hett Carl Wilhelm Scheele den Nawies maakt, dat Stickstoff Deel von de Luft is. 1774 hett Joseph Priestley to’n eersten Maal Ammoniak herstellt. To Anfang von dat 20. Johrhunnert füng dat an, den Stickstoff ut de Luft to bruken, as dat Frank-Caro-Verfohren entwickelt weer to de Produkschoon von dat Düngemiddel Kalkstickstoff. To de Tiet sünd ok annere Verfohrn för dat technisch Bruken erfunnen worrn, to’n Bispeel dat Gewinnen von Salpetersüür oder Ammoniak. Fletig Stickstoff mit -195,80 °C weer 1906 to’n eersten Maal maakt von den nedderlännschen Physiker Heike Kamerlingh Onnes.

Vörkamen

Stickstoff maakt den Volumen na 78,09 % von de Luft ut. Obwoll Stickstoff as Bestanndeel von de DNS un Proteine för meist jedet Leven nödig is, sünd blots en poor Mikroorganismen in de Laag, den Stickstoff ut de Luft to bruken un ümtowanneln. Ok Planten künnt dat nich sülvst. Afsehn von en poor Bakterienoorten, kummt de Stickstoff blots künstlich dör Dünger in de Eerdboden oder as Salpetersüür, de bi Gewitter dör den elektrischen Blitzslag entstahn kann. Bevör dat den Katalysator geev, kömen ok dör Autoafgas Stickstoffoxiden dorto.

Nawies

Wenn Stickstoff in orgaansche Verbinnen vörliggt, kann man den mit de Lassaignesche Proov nawiesen. Bi anorgaansche Verbinnen gifft dat de Krüüzproov för Ammoniumionen un de Ringproov för Nitrationen.

Egenschoppen

Stickstoff is normalerwies en Gas ahn Klöör, Geruch oder Gesmack. Fletig warrt dat so bi -196 °C, hett denn aver jümmers noch keen Klöör. Stickstoff brennt nich un lööst sik in Water ok blots bannig slecht. In chemische Reakschonen geiht Stickstoff vör allen kovalente Binnen in. De molekulare Stickstoff N₂ in de Natur is dör sien Dreefachbinnen bannig stabil un reageert dorüm blots ganz langsom.

Verwennen

Technisch warrt Stickstoff veel to’n Herstellen von Düngemiddel bruukt. As Schuulgas warrt dat verwenndt bi’n Schweißen, in Lüchten oder bi cheemsch Reaktschonen. Bi Flegers warrt faken de Reifen mit Stickstoff füllt, dormit se bi de grote Hitt bi’n Opsetten bi dat Landen nich Füür fangt.

Stickstoffverbinnen (besünners Nitroverbinnen) warrt faken as Sprengstoff bruukt. Nitrogruppen in en Molekül künnt bi noog Anregen mit Waterstoff- oder Kohlenstoffatomen reageern un wannelt den toeerst fasten oder fletigen Stoff bannig gau in en hitt Gas, dat sik gewaltig utbreden deit.

Gedrünke, de ut en Tapanlag utschenkt warrt, warrt faken mit Stickstoff tappt, wenn wegen en lange Leidung oder en groten Ünnerscheed in de Hööch en groten Druck nödig is. As Stickstoff slecht mit annere Stoffen reageert un sik ok nich goot lööst, schüümt dat nich so dull. Dat irisch Guinness kriggt to’n Bispeel sien fienen Schuum von dat Tappen mit Stickstoff.

Noch en Rebeet för den Bruuk von Stickstoff is as fletig Köhlmiddel, as de Kaakpunkt ganz sied is. Gegenöver den Suerstoff hett Stickstoff den Vördeel, slechter to reageern un dorüm dat, wat köhlt warrn schall, nich so antogriepen. Fletig Stickstoff warrt to’n Bispeel to’n Köhlen von Supraleidern bruukt. Aver ok to’n Schockinfreern von bioloogsch oder medizinsch Proven oder to’n Veriesen von Wratten.

Literatur

A. F. Holleman, E. Wiberg, N. Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie. 102. Auflage. Walter de Gruyter, Berlin 2007, ISBN 978-3-11-017770-1, S. 651–743.
Norman N. Greenwood, A. Earnshaw: Chemie der Elemente. 1. Auflage. VCH Verlagsgesellschaft, Weinheim 1988, ISBN 3-527-26169-9, S. 518–607.
Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente – das Periodensystem in Fakten, Zahlen und Daten. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.