Indianer
Mit Indianer warrt in’n Allgemenen de ünnerscheedlichen Minschen in den amerikaanschen Kontinent betekent, de dor al wahnen, bevör se vun de Witten opdeckt worrn. De Indianers sünd dorvun de ursprünglichen Inwahners vun Amerika (annere Bevölkern hebbt villicht vör de Indianers in Amerika leevt, aver op düssen Punkt sünd de Wetenschopplers noch nich inverstahn). Ok in Süüd- un Middelamerika geev un gifft dat Indianers, aver nutiet sünd se veel weniger als vörher, un dat Bestahn vun ehr Kultur is jümmer mehr in Gefohr.
De Indianers hebbt ünnerscheedliche Spraken. Ünnerdeelt warrt se in Stämm (Engelsch: tribes). Twüschen de verscheden Stämm gifft dat faken grote kulturelle Ünnerscheden, un se hebbt jeed verscheden Levensstil.
Etymologie
ännernDat Woort Indianer kümmt ut en Missbruuk dörch de eersten Europäers, de in Amerika ankemen. Vunwegen dat se dachen, dat se dörch den Atlantik na Indien hen föhren kunnen, dachen se in'n Anfang dat se in Indien weren, wenn se de Küsten vun Amerika segen. Dorüm nömen se de eerste Bevölkern, de se dropen, Indianers. Sülvst nadem dat bekennt worr dat Kristoph Kolombus un anner Opdeckers en ne'en Kontinent opdeckt harrn, bleev dat Woort Indianer in Gebruuk in Europa bet nutiet an.
Geschicht
ännernUrsprung
ännern
De Fraag wokeen de eersten amerikaanschen Inwahners weren un wo se rutkemen is besünners wichtig för de Europäers al siet dat de Spaanschen in Amerika ankemen. De Paapst besloot ennlich, dat de Indianers Söhn un Döchter vun Adam un Eva weren un dat se dorvun, jüstso as all de annere Völker op Eerd, ok vun dat Paradies ut kamen wesen mussen. De indianers harrn (hebbt) ok sülvst egen Theorien över wo se rutkemen.
De Wetenschopplers sitt al siet enkele Johr düsse Fraag bi. Dor gifft verscheden Theorien över den Ursprung vun de amerikaanschen Indianers, aver wat nu seker is, is dat de meesten vun jem vun Sibirien ut dörch de Beringstraat kemen. De Fragen wannehr se dorut kemen un in woveel Golven sünd jedoch noch an't Lopen. De öllsten archäoloogsche Steden sünd twüschen 13.000 un 11.000 Johr oolt. Denn warrt verdacht, dat de eersten Indianers vör 13.000 Johr ankemen. Do weer de Iestiet bina vörbi, un de Iesschicht, de tovör Noordamerika deck, weer an't Smölten. Dorüm kunnen de Rendeerten, de düsse sibirschen Völker jagen, dat Land wieder rin lopen. De sibirschen Völker de op de Lannen vun de dotomalen över de Waterböverflach Beringstraat, folgen wohrschienlich de Rendeerten un dorüm kemen se ok in Noordamerika.
1994 weer genetisch bestätigt, dat all de Indianerbevölkeren vun de beid Amerikas vun asiatische Ursprung sünd, un dat se hööchstwohrschienlich in dree ünnerscheedliche Golven vun ut Asien kemen, ok vun ut de Beringstraat. De letzte vun düsse dree Golven broch de Vörlöpers vun de modernen Eskimo-Aleuten, aver dat weer al siet Johr wüsst dat se ut Sibirien kemen.
Linguitische Theorien probeert ok de Spraken vun de Amerikaanschen to klassifizeren un jem mit de sibirschen Spraken to bünneln. Veel linguistische Theorien över de Spraken vun de Sibirsch-Amerikaanschen bestaht, aver wenige vun jem sünd hüüt bewesen.
Jedoch sünd de Theorien vun Joseph Greenberg faken ziteert as akzepteerbor. He vermood 1993, dat de Vörlöpers vun de Amerikaanschen ut Sibirien in dree Golven kemen un dat se all brochen verscheden Spraken. För em weer de eerste Golf de Amerinden as he jem nöömt. För em sünd de Amerinden en Ünnerkategorie vun de Eurasiatischen, en Spraakmakrofamilie, de de indoeuropääschen, uraalsch-jukagirschen, altaischen, koreaanschen, tschuktscho-kamtschadaalschen un eskimo-aleutschen Spraken inhöllt. De tweete Golf broch de Na-Dené-Spraken (Spraken vun de Navajos, Apachen un vun de Haidas), en Spraakfamilie dat hööchstwohrschienlich verwannt is mit de jenisseische Spraken ut Westsibirien (seh kort achtern) un de Greenberg mit de dené-kaukaasche Spraken klassifizeert. De drütte Golf broch de Eskimo-Aleuten, de en jüngere Twieg vun de Eurasiatischen is.
2010 weer dörch de Wetenschopplers annahmen dat de Na-Dené-Spraken ut Amerika mit de jenisseischen Spraken ut Westsibirien verwannt sünd, jüstso as Greenberg vermoodt harr. Dat is den eersten akzepteerten Spraaklenk twüschen de ole un de ne'e Welt.
Landweertschop (10.000 - 4.000 v.Chr.)
ännernArchäoloogsche Befunnen in Ecuador un Peru hebbt bewesen, dat de eersten amerikaanschen landweertschopplichen Kulturen vun düsse Regioon rutgüngen. De eersten Kulturen sünd Flaschenkürbis, Kürbis un Arrowroot. De Flaschenkürbis is vun afrikaansche Afkunft un woans düsse in Amerika kamen is blifft undüüdlich. Ne'e Forschen schullen wiesen, dat he via Asien mitkamen wesen schull mit de eersten amerikaanschen Minschen, dat schull denn ok de fröhe Kultivatschoon verkloren. Man düsse landweertschopplichen Kulturen bleven gor nich op lütte Basiskulturen, evenso oolt as de Kulturen vun Mesopotamien, na de Kürbis un de Saden kemen mang anneren de Böhnen, Chilipepers, Aavten un verscheden Knoll. De eersten Mais verscheen bi 7.000 v.Chr. in Mexiko. De wichtigste Kultuur ut de Amazonas-Floot (Maniok) is wohrschienlich evenso oolt.
In'n Gegensatz mit de Ole Welt, wo Landweertschop wohrschienlich op en begrenzte Meng Steden utfunnen is, gifft de verhältnismatig gröttere Böverflach vun Amerika seker dree (wohrschienlich veer) verscheden Steden west. Düsse weren in dat Daal vun wat hüüttodaags Ohio is, zentraal Mexiko un in de nöördlichen Anden. Dat Amazonasrebeet is mööglich ok en veert Rebeet. Düt hett intbesünnere leidt bet de grote Diversität vun de Meng Produkt. Düsse is veel grötter as in de Rest vun de Welt. Dorüm kümmt de Mehrerheit vun de kultiveerten Landweertschoppen vundaag in de Amerikas[1]. Blangen Mais, Böhnen, Kürbis un Maniok sünd düsse mang anneren:
- Sünnbloom (Noordamerika oder Mexiko)
- Tomaat (wohrschienlich Mexiko)
- Paprika (Anden)
- Kattuun (Anden un Mexiko)
- Kakao (wohrschienlich Anden oder Mexiko)
- Vanille (mööglich Mexiko, anners Amazonas)
- Pinda (Amazonas)
- Gummi (wohrschienlich Amazonas)
- Kinine (Amazonas)
- Eerdappel (Anden)
- Söötkartuffel (wohrschienlich Amazonas)
- Ananas (Amazonas)
Ünnerscheed twüschen de Stämm
ännern
Översicht vun de Stämm
ännernMeest bekennt sünd de noordamerikaanschen Stämm, mang welke de Sioux villicht de meest bekennten sünd. Düsse sonöömte Prärie-Indianers repräsenteert en faken sehn Symbol vun de Indianers. Aver all noordamerikaansche Indianers leven nich in de Prärien vun Noordamerika. Welke vun jem leven in Kanada, un boen grote holten Hüüs so as de Haidas. In dat Süden vun Noordamerika leven de Apachen in Dörper wovun de Hüüs mit droge Eerd maakt worrn. De meesten Stämm in Noordamerika weren Nomaad, de vun dat Bisonjagen leven. Aver opdeckt in Illinois un welke annere Staten sünd ok Mounds (Engelsch för Pyramidformte Hövels), de to öllere Stämm hören, de Sittzivilisatschonen grünnt harrn, jüstso as de Mayas in Süüdamerika. Forschen över düsse Mound Cultures sünd noch in'n Gang.
In Süüdamerika weren annere Oorten Zivilisatschonen. De meest bekennten sünd de Mayas, de Inkas un de Azteken. De Mayas un de Azteken leven in Mexiko un harrn Sittzivilisatschonen grünnt. De Incas leven in Peru, un harrn ok en Sittzivilisatschoon grünnt. In de Urwoolden vun Amazonien leven ok veel lüttere Stämm in lütte Dörper. Enige vun düsse Stämm sünd noch nich opdeckt un in 2008 weer en ne'en Stamm opdeckt, wovun de Liddmaten unse Zivilisatschoon niemols tovör bedrapen harrn. Dörüm weer dat beslaten, üm mit düsse Stämm keen Kontakt opnehmen to proberen.
Bekennte Stämm
ännernBekennte Stämm sünd (mang anneren):
Noch veel mehr sünd dor ok nich schreven. De meesten Stämm sünd ok noch ünnerdeelt oder sünd dörch de Indianerkriegen un dat Verdrieven in de Reservatschonen vullstännig ünnergahn oder mitenanner versmolten. Dat Bestahn vun ehr Kultuur un ehr anstammten Levensstil sitt dordörch in Gefohr. Jeed Johr verdwient sülke lütte Stämm, vörallen dejenigen vun Süüdamerika, de nich so veel bekennt un nich so veel bestudeert warrt.
Kiek ok
ännernFootnoten
ännern- ↑ Weatherford, J. McIver (1988). Indian givers: how the Indians of the Americas transformed the world. New York. ISBN 0-449-90496-2