Wikipedia

Katalin Karikó

Katalin Karikó (* 17. Januar 1955 in Szolnok) is en ungarsch-US-amerikaansch Biochemikerin. De Swoorpunkt vun hör Forschung liggt up de RNA-vermittelten Immunaktivierung. Gemeensam mit den amerikaanschen Immunoloog Drew Weissman hett se de Mögelkeit opdeckt, dör Nukleosid-Modifikatschoon de Immunogenität vun RNA to ünnerdrücken. Disse Technologie hett den therapeutischen Gebruuk vun mRNA mögelk maakt un bill de Grundlaag för de Entwicklung mRNA-footend COVID-19-Impstoffe (RNA-Impstoff). An‘n 2. Oktober 2023 wurrn hör un Weissman de Nobelpries för Physiologie oder Medizin tospraaken.[1]

Katalin Karikó

Leven

ännern

Katalin Karikó wurr as Dochter vun en Bookhollersche un en Slachter boren.[2][3] Nahdem se dat Gymnasium in Kisújszállás afslooten harr, fung se 1973 en Biologiestudium an de Universität Szeged an, dat se 1978 afsluuten dee. An de sülvige Universität kreeg se 1982 en Doktertitel in Biochemie. All wiels hör Tiet in Szeged hett se an de Synthetiseeren vun RNA arbeit.

Se hett hör Postdoc-Forschung an dat Institut för Biochemie vun dat Biologische Forschungszentrums vun de Ungarsche Akademie vun de Wetenschapen wieder führt. 1978 wurr se as Informantin vun de ungarsch Geheimpolizei rekruteert, woto se nah eegen Angaven aber erpresst wurr, indem hör Utwirken up hör Karriere oder Repressalien gegen hör Vader androht wurrn. Se harr aber nie nich en Bericht för den Staatssekerheitsdeenst verfaat.[4] 1985 verlor hör Labor sien Finanzeeren un Karikó hett Ungarn mit hör Mann un hör tweejohrig Dochter in Richt USA verlaaten.[5]Bi de Inwannern in de USA hemm se 900 Pfund in en Teddyboor insmuggelt, Geld, dat se dör den Verkoop vun hör Auto un den Koop vun britischen Pund up den Swaartmarkt kreegen harrn.[6]

Se hett denn en Inladen an de Temple University in Philadelphia annommen, wo se dree Johr lang arbeit hett, ansluutend wessel se an de University of Health Science, Bethesda,[7] bevör se af 1989 an de Medizinischen Fakultät vun de University of Pennsylvania arbeiten dee. 1998 hett se den Immunologen Drew Weissman, Perfesser an de University of Pennsylvania, drapen, mit den se dornah an de Entwicklung vun Medikamenten up mRNA-Basis forschen dee. Gemeensam hemm de beid en Ünnernehmen grünnd, dat Karikó as Geschäftsführerin leiten dee. En konkrete Medikamentenentwicklung is scheefgahn, dat vun de beid erlangte Patent up de Technologie wurr vun de Universität verköfft. De Stäe vun Karikó as Assistant Professor wurr vun de Universität nich verlängert, se wurr up en befrist Postdoc-Stäe torüchstuuft.

Se bleev aber liekers de RNA-Forschung trüe. Se hett dat sluutend schafft, de viralen RNA-Moleküle so to modifizeeren, dat se in de minschlich Zellen nich mehr vun de Immunafwehr verneelt wurrn. De Ergevnisse hett Karikó gemeensam mit Weissman apenlich maakt. Derrick Rossi vun de Harvard University hett de Technologie upgreepen un wieder entwickelt. 2010 hett Rossi mit Kollegen de Firma Moderna grünnd. In Düütschland wurrn de Grünner vun Biontech, Uğur Şahin un Özlem Türeci, up Karikó upmarksom, un hemm hör en Stäe anboden. Siet 2013 weer Karikó Senior Vice President bi Biontech, en Positschoo, de se Enn’n September 2022 upgeven hett.[8] Sietdem is se Perfessersche an de Universität Szeged. Parallel dorto is Karikó Adjunct Associate Professor of Neurosurgery an de University of Pennsylvania.[9]

Katalin Karikó is verheiraadt mit den Ingenieur Béla Francia. Hör Dochter Susan Francia is tweefack Olympiasiegerin un weer mehrfack Weltmeestersche in’n Rudern.

Forschung

ännern

Karikó hett in langjohrig Arbeit to de Entwicklung vun de mRNA-Technologien bidragen, de de Grundlaag för Impstoffe gegen COVID-19 un för Medikamente gegen Krebs, Slaganfälle oder Mukoviszidose billen.[10] Kariko un Kollegen hemm de Methood vun de Transfektschoon bruukt un hemm de empfindlichen mRNA-Moleküle in Liposomen packt. Sükse winzigen Nanopartikel kann man Deerten un Minschen injizeeren, ahn en gefährliche Immunreaktschoon uttolösen.[11]

De entscheeden Dörbröök gelung dör den Ersatz vun de oorsprünglichen Uridin-Moleküle in den mRNAs dör Pseudouridin, wodör Nukleosid-modifizeerte mRNA entsteiht.[12] So wurrn in den Impten mehr Proteine (as Antigene) billd. Mittels de impt mRNA sull de behannelt Minsch dat entspreekend Protein as Antigen to de eegen Immuniseeren bispeelswies gegen SARS-CoV-2 herstellen. De Översetten vun de mRNA in en Protein wurrd as Translatischon betekent. De Translatschoon leet sück düchtig stiegern, indem de mRNA vörn en verbetert 5′-Cap-Struktur un achtern, an dat 3'-Enn‘n, en besünners lang poly-A-Sequenz kreeg.[13] Deraart in vitro transkribeert mRNAs billen en nee Klass vun Medikamenten, de de Rull in de Gentherapie spelen kunnen, de inst de DNA todocht weer.[14]

In Budapest gifft dat siet 2021 en Wandbild to hör Ehren,[15] ebenso in Valencia.[16]

2023 wurr hör gemeensam mit Drew Weissman de Nobelpreis för Physiologie oder Medizin todeel. Ehrt wurrn se för hör Opdecken to Nukleosidbasenmodifikatschonen, de de Entwicklung vun wirksam mRNA-Impstoffe gegen COVID-19 mögelk maaken..[17]

Ehrungen un Utteknungen

ännern

Schriften (Utwahl)

ännern
  • Anderson B.R., Muramatsu H., Nallagatla S.R., Bevilacqua P.C., Sansing L.H., Weissman D., Karikó K. Incorporation of pseudouridine into mRNA enhances translation by diminishing PKR activation. In: Nucleic Acids Research. Band 38, Utgaav 17, September 2010, S. 5884–5892.
  • Karikó K., Muramatsu H., Welsh F.A., Ludwig J., Kato H., Akira S., Weissman D. Incorporation of pseudouridine into mRNA yields superior nonimmunogenic vector with increased translational capacity and biological stability In: Molecular Therapy: The Journal of the American Society of Gene Therapy. Band 16, Utgaav 11, November 2008, S. 1833–1840.
  • Karikó K., Buckstein M., Ni H., Weissman D. Suppression of RNA recognition by Toll-like receptors: the impact of nucleoside modification and the evolutionary origin of RNA. In: Immunity. Band 23, Utgaav 2, August 2005, S. 165–175.
  • Karikó K., Weissman D., Welsh F.A. Inhibition of toll-like receptor and cytokine signaling--a unifying theme in ischemic tolerance. In: Journal of Cerebral Blood Flow and Metabolism. Band 24, Utgaav 11, November 2004, S. 1288–1304.
  • Karikó K., Ni H., Capodici J., Lamphier M., Weissman D. mRNA is an endogenous ligand for Toll-like receptor 3. In: The Journal of Biological Chemistry. Band 279, Ausgabe 13, März 2004, S. 12542–12550

Literatur

ännern
ännern
  Katalin Karikó. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Enkeld Nahwiesen

ännern
  1. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023. Auf: nobelprize.org van’n 2. Oktober 2023.
  2. ↑ Medizin-Nobelpreis für mRNA-Forscher Karikó und Weissman. In: zdf heute. ZDF, 2. Oktober 2023, afropen an’n 5. Oktober 2023.
  3. ↑ Medizin-Nobelpreis an Kariko und Weissman für Impfstoffforschung. In: WAZ. 2. Oktober 2023, afropen an’n 4. Oktober 2023.
  4. ↑ Warum mRNA-Pionierin Katalin Karikó (66) bei Ungarns Stasi war. In: euronews. 26. Mai 2021, afropen an’n 4. Oktober 2023.
  5. ↑ Katalin Karikó: Hungarian Biochemist Behind Covid Vaccine Was Once a Listed Communist Informant? In: International Business Times. 25. Mai 2021, afropen an’n 4. Oktober 2023 (engelsch).
  6. ↑ Joe Walker (Interview): Forging the mRNA Revolution — Katalin Karikó. In: The Joe Walker Podcast. 2. August 2023, afropen an’n 4. Oktober 2023 (engelsch).
  7. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023. The Nobel Foundation, afropen an’n 4. Oktober 2023 (engelsch).
  8. ↑ Forschung: Forscherin verlässt Biontech. In: FAZ.NET. 19. August 2022, ISSN 0174-4909 (faz.net [afropen an’n 19. August 2022]).
  9. ↑ Katalin Kariko, PhD. In: University of Pennsylvania. Afropen an’n 7. Juni 2021 (engelsch).
  10. ↑ Julia Kollewe: Covid vaccine technology pioneer: ‘I never doubted it would work’. In: theguardian.com. The Guardian, 21. November 2020, afropen an’n 27. November 2020 (engelsch).
  11. ↑ Norbert Pardi, Steven Tuyishime, Hiromi Muramatsu, Katalin Kariko, Barbara L Mui, Ying K Tam, Thomas D Madden, Michael J Hope, Drew Weissman: Expression kinetics of nucleoside-modified mRNA delivered in lipid nanoparticles to mice by various routes. In: J Control Release. 217, 2015, S. 345–351, doi:10.1016/j.jconrel.2015.08.007. PMC 4624045 (fre’en Vulltext).
  12. ↑ Katalin Karikó, Hiromi Muramatsu, Frank A. Welsh, János Ludwig, Hiroki Kato, Shizuo Akira, Drew Weissman: Incorporation of pseudouridine into mRNA yields superior nonimmunogenic vector with increased translational capacity and biological stability. In: Mol Ther. 16 (11), 2008, S. 1833–1840, doi:10.1038/mt.2008.200. PMC 2775451 (fre’en Vulltext).
  13. ↑ Katalin Karikó: In vitro-transcribed mRNA therapeutics: Out of the shadows and into the spotlight. In: Mol Ther. 27, 4, 2019: 691–692, doi:10.1016/j.ymthe.2019.03.009. PMC 6453554 (fre’en Vulltext).
  14. ↑ Drew Weissman, Katalin Karikó: mRNA: Fulfilling the promise of gene therapy. In: Mol Ther. 23, 9, 2015: 1416–1417, doi:10.1038/mt.2015.138. PMC 4817894 (fre’en Vulltext).
  15. ↑ Budapest mural pays tribute to Katalin Kariko, Hungarian-born pioneer behind COVID-19 vaccine. 28. August 2021, afropen an’n 1. September 2021 (engelsch).
  16. ↑ La UPV y Las Naves homenajean a Katalin Karikó, bioquímica húngara clave en el éxito de las vacunas de ARNm contra la COVID-19. In: el periòdic. 10. September 2021, afropen an’n 15. September 2021 (spaansch).
  17. ↑ Press release. In: nobelprize.org (afropen an’n 2. Oktober 2023).
  18. ↑ Hungarian Biochemist Katalin Karikó Wins Public Media’s Person of the Year Award. In: hungarytoday.hu. 30. Dezember 2020, afropen an’n 31. März 2021 (engelsch).
  19. ↑ Katalin Karikó. In: ae-info.org/. Academia Europaea, afropen an’n 31. März 2021.
  20. ↑ Szeged díszpolgára 2021-ben: Karikó Katalin. In: szeged.hu. 19. Januar 2021, afropen an’n 31. März 2021.
  21. ↑ Katalin Karikó Accepts Szeged Honorary Title. In: dteurope.com. Diplomacy & Trade, 19. März 2021, afropen an’n 31. März 2021.
  22. ↑ Lewis S. Rosenstiel Award for Distinguished Work in Basic Medical Research. Brandeis University, afropen an’n 31. März 2021.
  23. ↑ Rosenstiel Award given to pioneering scientists behind COVID-19 vaccines. In: Brandeis Now. 21. Januar 2021, afropen an’n 21. März 2021 (engelsch).
  24. ↑ Karikó Katalin díszdoktori címet kap a Szegedi Tudományegyetemtől. In: szeged.hu. 26. Januar 2021, afropen an’n 31. März 2021.
  25. ↑ Index – Domestic – Katalin Karikó and Béla Merkely also received the Széchenyi Prize. In: newsbeezer.com. 15. März 2021, afropen an’n 31. März 2021 (engelsch).
  26. ↑ Auszeichnung – Biontech-Forschungsleiterin Katalin Karikó erhält Exner-Medaille. In: Wiener Zeitung. 21. März 2021, afropen an’n 31. März 2021.
  27. ↑ Wilhelm Exner Medaillen 2021 an Katalin Karikó und Luisa Torsi. In: OTS.at. 21. März 2021, afropen an’n 31. März 2021.
  28. ↑ 2021 Advocacy Awards. In: researchamerica.org. Afropen an’n 25. November 2022 (engelsch).
  29. ↑ Katalin Karikó, Drew Weissman, Philip Felgner, Uğur Şahin, Özlem Türeci, Derrick Rossi y Sarah Gilbert, Premio Princesa de Asturias de Investigación Científica y Técnica. In: Pressemitteilung. Fundación Princesa de Asturias, 23. Juni 2021, afropen an’n 28. Juni 2021 (spaansch).
  30. ↑ Katalin Karikó - Hohe Schweizer Auszeichnung für Erfinderin des mRNA-Impfstoffs. In: 20 minuten. 17. Juni 2021, afropen an’n 28. Juni 2021.
  31. ↑ Katalin Karikó Receives American 2021 Great Immigrants Award. In: Hungary Today. 2. Juli 2021, afropen an’n 3. Juli 2021 (engelsch).
  32. ↑ Carnegie Corporation of New York: 2021 Great Immigrants. Afropen an’n 3. Juli 2021 (engelsch).
  33. ↑ Katalin Karikó and Drew Weissman Awarded Horwitz Prize for Pioneering Research on COVID-19 Vaccines. Columbia University, 12. August 2021, afropen an’n 19. August 2021 (engelsch).
  34. ↑ Universität Würzburg zeichnet Katalin Karikó aus: die Frau hinter dem Impfstoff-Durchbruch. Mainpost, 25. August 2021, afropen an’n 27. August 2021.
  35. ↑ Biochemikerin Karikó erhält Semmelweis-Preis. In: Ungarn Heute. 25. Mai 2021, afropen an’n 31. August 2021.
  36. ↑ Lasker-Preis für Biontech-Biochemikerin Katalin Karik, stuttgarter-nachrichten.de /dpa van‘n 24. September 2021, afropen an’n 26. September 2021.
  37. ↑ Communiqué de presse : Katalin Karikó lauréate de la Grande Médaille 2021 de l’Académie des sciences |. 28. September 2021, afropen an’n 1. Oktober 2021 (franzöösch).
  38. ↑ Condé Nast: The Scientist Who Saved the World. In: Glamour.com. 2. November 2021, afropen an’n 4. November 2021 (amerikaansch Engelsch).
  39. ↑ The 2021 NYAM Annual Awards: Innovators in Health. Afropen an’n 11. November 2021 (engelsch).
  40. ↑ WGSBN Bulletin, Volume 1, #12 vom 29. November 2021, S. 9 (PDF; engelsch)
  41. ↑ Ellen Wilkinson: Katalin Karikó received the most prestigious scientific award in Hungary. In: Retail Crowd. 18. Dezember 2021, afropen an’n 25. Dezember 2021 (austraalsch Engelsch).
  42. ↑ Penn researchers named Time's 'Heroes of the Year' for helping to develop COVID-19 vaccines. In: Phillyvoice.com. 14. Dezember 2021, afropen an’n 2. Januar 2022 (engelsch).
  43. ↑ Golden Plate Awardees. American Academy of Achievement, afropen an’n 22. Januar 2022.
  44. ↑ BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Awards 2021
  45. ↑ Insider Presents: The list of 100 people transforming business in 2021. In: businessinsider.com. Afropen an’n 6. Juni 2023.
  46. ↑ 2021 Golden Goose Award Honors Researchers Whose Work Benefits Society | American Association for the Advancement of Science (AAAS). In: aaas.org. Afropen an’n 6. Juni 2023 (engelsch).
  47. ↑ Ten from Penn elected 2021 AAAS Fellows. In: penntoday.upenn.edu. 26. Januar 2022, afropen an’n 6. Juni 2023 (engelsch).
  48. ↑ BIAL Award in Biomedicine distinguishes research which is the basis of two of the vaccines against covid-19. In: eurekalert.org. Afropen an’n 6. Juni 2023 (engelsch).
  49. ↑ Bill Foege Global Health Awards - 2022. In: map.org. Afropen an’n 6. Juni 2023 (engelsch).
  50. ↑ Katalin Karikó Receives UD Award. In: hirek.unideb.hu. 14. Dezember 2021, afropen an’n 6. Juni 2023 (engelsch).
  51. ↑ Katalin Kariko: The 100 Most Influential People of 2021. In: time.com. 15. September 2021, afropen an’n 6. Juni 2023 (engelsch).
  52. ↑ PRIMA DÍJ. In: szolnoktv.hu. Afropen an’n 6. Juni 2023 (ungaarsch).
  53. ↑ Katalin Karikó. In: forbes.com. Afropen an’n 6. Juni 2023 (engelsch).
  54. ↑ The Fantastic Four: Meet the honorary degree recipients you'll see at the Class of 2020 commencement ceremony. In: dukechronicle.com. Afropen an’n 7. Juni 2023 (amerikaansch Engelsch).
  55. ↑ Katalin Karikó | Liste des membres de l'Académie des sciences / K | Listes par ordre alphabétique | Listes des membres | Membres | Nous connaître. In: academie-sciences.fr. Afropen an’n 7. Juni 2023 (franzöösch).
  56. ↑ Cambridge Union launches first-ever scholarship programme for STEM students. In: varsity.co.uk. Afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  57. ↑ Katalin Karikó, mRna pioneer, receives the first honorary degree in Medicine from Humanitas University: "Follow your dreams and don't hesitate to learn anything from anyone". In: Hunimed. 9. Dezember 2021, afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  58. ↑ COVID vaccine developers among Technion Harvey Prize recipients. In: Ynetnews. 22. August 2023 (ynetnews.com [afropen an’n 22. August 2023]).
  59. ↑ Prize Winners. Technion - Israel Institute of Technology, afropen an’n 23. August 2023.
  60. ↑ Katalin Karikó, Özlem Türeci und Uğur Şahin erhalten Paul Ehrlich- und Ludwig Darmstaedter-Preis 2022. 21. September 2021, afropen an’n 21. September 2021.
  61. ↑ Winners of Prestigious $4.5M Global Sci-tech Prizes Announced. VinFuture Foundation, 20. Januar 2022, afropen an’n 22. Januar 2022.
  62. ↑ Solvay awards €300k science prize to Professor Katalin Karikó. Solvay, 18. Januar 2022, afropen an’n 22. Januar 2022 (engelsch).
  63. ↑ Japan-Preis 2022
  64. ↑ Mathieu Leonard-Salle: Docteur Honoris Causa : séance de remise des insignes à Katalin Karikó. ULB, 10. März 2022, afropen an’n 30. März 2022 (franzöösch).
  65. ↑ Dr. Tore Godal, Profs. Drew Weissman & Katalin Karikó honored with first IVI – SK bioscience Park MahnHoon Award. In: IVI. 23. März 2022, afropen an’n 4. April 2022 (amerikaansch Engelsch).
  66. ↑ Four scientists receive the Novo Nordisk Prize for their combined contributions to COVID-19 mRNA vaccine. In: Novo Nordisk Fonden. 23. September 2021, afropen an’n 10. April 2022 (engelsch).
  67. ↑ COVID-cracking UPenn duo snags top Feinstein honor. In: innovateli.com. 28. April 2022, afropen an’n 3. Mai 2022.
  68. ↑ Katalin Karikó unter den neuen Mitgliedern der Akademie der Wissenschaften. In: Ungarn Heute. 4. Mai 2022, afropen an’n 4. Mai 2022.
  69. ↑ Dr. Katalin Karikó receives 2022 Vilcek Prize for Excellence for pioneering vaccine research. In: Vilcek Foundation. 8. Juni 2021, afropen an’n 14. Juli 2021 (amerikaansch Engelsch).
  70. ↑ Europäischer Erfinderpreis 2022
  71. ↑ Deutscher Immunologie-Preis - Verleihung an Özlem Türeci, Uğur Şahin und Katalin Karikó (2022) sowie Thomas Boehm (2020). In: idw-online.de. 8. September 2022, afropen an’n 9. September 2022.
  72. ↑ Mitgliedseintrag von Katalin Karikó bei der Nationalen Akademie der Wissenschaften Leopoldina
  73. ↑ Cérémonie 2022 - Dies academicus - UNIGE. 8. August 2022, afropen an’n 26. September 2022 (franzöösch).
  74. ↑ Talia Lewis: National Academy of Medicine Elects 100 New Members. In: nam.edu. National Academy of Medicine, 17. Oktober 2022, afropen an’n 18. Oktober 2022 (engelsch).
  75. ↑ Berger Lecture. In: events.seas.upenn.edu. Afropen an’n 6. Juni 2023 (amerikaansch Engelsch).
  76. ↑ 2022 Fall Conference. In: alumni.upenn.edu. Afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  77. ↑ Peter Speiser Award. In: chab.ethz.ch. Afropen an’n 7. Juni 2023.
  78. ↑ 2022 SDDS Event Recordings - Day 1. In: stanford.edu. Afropen an’n 7. Juni 2023 (samoaansch).
  79. ↑ Katalin Karikó was granted an honorary doctorate by ELTE. In: elte.hu. Afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  80. ↑ Radboud honorary doctorate for Katalin Karikó | Radboud University. In: ru.nl. 12. September 2022, afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  81. ↑ Katalin Karikó, Ph.D. In: rockefeller.edu. Afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  82. ↑ BOG 2022: TAU Awards Honorary Degrees to Change-Making Cohort. In: tau.ac. 13. Mai 2022, afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  83. ↑ Katalin Karikó | Yale 2022. In: yale.edu. Afropen an’n 7. Juni 2023.
  84. ↑ Medaglia dei XL Emilia Chiancone – Accademia XL. Afropen an’n 7. Juni 2023 (italieensch).
  85. ↑ Vish Gain: UCC to honour Dr Katalin Karikó with doctorate for mRNA research. In: siliconrepublic.com. 24. April 2023, afropen an’n 25. April 2023 (engelsch).
  86. ↑ Leigh Mc Gowran: Dr Katalin Karikó honoured by Trinity for mRNA research. In: siliconrepublic.com. 25. April 2023, afropen an’n 25. April 2023 (engelsch).
  87. ↑ Covid-19 vaccine scientists win prestigious prize. In: ac.uk. 6. Januar 2023, afropen an’n 7. Juni 2023 (engelsch).
  88. ↑ Hungarian Biochemist Katalin Karikó Granted Honorary Degree by Harvard. In: XpatLoop.com. 26. Mai 2023, afropen an’n 27. Mai 2023 (engelsch).
  89. ↑ Katalin Karikó. Brandeis University, afropen an’n 27. Mai 2023 (engelsch).
  90. ↑ CUHK awards honorary doctorate of science to mRNA vaccine pioneer Professor Katalin Karikó. In: cuhk.edu.hk. CUHK Communications and Public Relations Office, 7. August 2023, afropen an’n 8. August 2023 (engelsch).
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Katalin_Karikó&oldid=1023791“