Weekdeerter

De Weekdeerter, ok Weektiere (Mollusca) oder Mollusken (vun lat.: molluscus „week“) sünd en Stamm mank de Deerter un höört to de Geweevdeerter (Eumetazoa) mit to. Se kaamt vör in de See, an Land un in Söötwater. De Wetenschop vun de Weekdeerter warrt ok Malakologie oder Malakozoologie nömmt, vun ooldgr.: μαλακός malakós „week“.

Weekdeerter; Weekdeerten
Allerhand Weekdeerter
Systematik
Ünnerriek: Veelzellers (Metazoa) Afdeel: Geweevdeerter (Eumetazoa) Ünnerafdeel: Bilateria Böverstamm: Lophotrochozoen (Lophotrochozoa) Stamm: Weekdeerten (Mollusca)
Wetenschoplich Naam
Mollusca
Cuvier, 1797

Anatomie

Dat Lief vun de Weekdeerter is, mol af vun de Eenschillers un to’n Deel vun de Käversniggen ohn Segmente upboot, an un for sik na twee Sieten hen liek (symetrisch), un besteiht ut veer Afsnitte: den Kopp vörweg, den Foot ut Muskeln, en Büdel mit Ingedööms un en Mantel. Bi allerhand Aarden scheedt de Mantel en Butenskelett af, dat is de Schillen. Düsse Schillen kann uptreden in Form vun twee Klappen, as bi de Musseln. Man se kann ok vörkamen in Gestalt vun en Huus, dat as en Spiral updreiht is, so, as bi de Sniggen. De Ruum twuschen dat Lief un den Mantel warrt Mantelhöhl oder Atenhöhl nömmt.

De Huut besteiht bi de Weekdeerter ut een Schicht, is week un hett allerhand Drüsen, faken sitt dor ok Ooghaare an.

De Schillen bestaht bi de meisten Weekdeerter ut Calciumcarbonat un Proteine. Se schuult de Deerter un sünd to’n Deel en Aart vun Butenskelett. Düsse Schillen is in all Gruppen mank de Deerter eenheitlich upboot un besteiht ut dree Schichten:

• Periostracum: Schellenhuut ut dat Glykoprotein Conchin
• Ostracum: Ütere Prismenschicht ut lotrechte Kalk-Prismen
• Hypostracum: Binnere Parlmuttschicht ut Kalk-Aragonit.

Fehlen deit düsse Schillen bi de Wormmollusken. Dor is se uttuuscht gegen Kalknadels in de Butenhuut. Bi en Reeg vun Koppföte gifft dat in dat Lief en so nömmten Schulp ut Kalk oder Hoorn un de warrt bruukt as en Binnenskelett. Düsse Schulp warrt bi Pieldintenfische ok „Gladius“ nömmt. Dor hannelt sik dat um de Schillen vun de Koppföte ehre Stammaart bi, de na binnen hen wussen is. Ok hüdigendags is se noch to finnen bi de Parlboote.

Freten

Dat System vun de Verdauung verscheelt sik bi de Weekdeerter, je nadem, wat se freten doot. . Upnehmen könnt de Weekdeerter ehr Freten, nadem se dat mit ehre Radula oder, bi de Koppföte, mit de papagoysnavelhaftigen Keven afraspelt un lütt maakt hefft.

Enkelte Weekdeerter, de Planten freten doot, as de Wienbargsnigge produzeert to’n Verdauen ok Enzyme (Cellulase), wo de Cellulose mit upspleten un afboot weern kann.

Sinnorgane

Dat gifft bi de Weekdeerter Sinnzellen to’n Föhlen, Röken, Smecken un to’n Upnehmen vun Licht. Eenfache Lichtsinnzellen gifft dat bi de meisten Gruppen, man bi Koppföte, Sniggen un en Reeg vun Musseln sünd richtige Ogen tostanne kamen. De Nerven for de Sinnorgane kaamt sunnerlich vun dat Cerebrialganglion. An’n hööchsten organiseert sünd se in de Ogen vun de Koppföte. De sünd to verglieken mit de Ogen vun de Warveldeerter un könnt ok just so goot sehn, man se entwickelt sik anners.

To de annern Sinnorgane höört de Tentakels to, de bi veel Aarten to finnen sünd. To’n Deel sünd se to’n Föhlen, Smecken, Röken un Wohrnehmen vun Licht dor, man ok Strömung könnt se upnehmen. Bi Formen, de in’t Water leven doot, gifft dat as Sinnorgane ok noch de Osphradien. De liggt an’n Rand vun’n Mantel, raagt in de Mantelhöhl rin un weert bruukt, um cheemsche Sinnindrücke up to nehmen.

Sik rögen un fast sitten

Sik rögen

Sniggen: Sniggen kruupt vöran. Normole Landsniggen treckt dat Achterenne vun ehren Foot regelmotig in lüttje Afstänn na vörn un sett dat dor wedder up.

Musseln: Musseln ännert normolerwiese ehren Oort man langsam. Se söökt sik en passliche Stäe un buddelt sik dor mit ehren Foot in oder backt sik dor an. Dor hett de Foot siene Muskeln um. Bi en Reeg vun Musseln, as bi de Blaue Mussel un de Wannermussel, kaamt Byssusfadens ut de Footgööl. Dor könnt se sik mit up fasten Grund oder up annere Musseln fasthollen oder ok sik rögen.

Koppföte: Koppföte kennt twee Aarden, sik to rögen:

• Se slaht mit den Suum vun ehre Finnen. Dat sütt ut, as Wellen. Man se kaamt dor bloß man suutje mit vöran.
• Se laat Atenwater in de Mantelhöhl fleten, sluut de denn to un stööt dat Water miteens dör den Trechter wedder ut. Dat maakt se, dor dat se de Muskeln in de Mantelwand gau tohopentrecken doot. So kaamt se fix vöran.

Anbacken un Schuul

Allerhand Weekdeerter produzeert Siede oder Siedenproteine. Musseln, as de blauen Musseln produzeert Musselsiede (Byssus) un wüllt sik dor mit enerwegens anbacken. Faken maakt se dat bloß, wenn se noch nich utwussen sünd. Byssus verscheelt sik in de Aart, wie dat upboot is, nich vun de Siede, de vun Insekten produzeert warrt. Doe sitt de Siedenproteine Fibroin un Sericin in.

Dat gifft allerhand Weekdeerter ut verscheden Klassen vun de Schillenweekdeerter, de Schillen entwickeln doot, um sik to schulen. Ok en Reeg vun Koppföte höört dor to, as de Parlboote. De binnerste Schicht vun de Schillen warrt Hypostracum nömmt un besteiht sunnerlich ut Parlmutt, wo Siedenproteine in sitten doot.

Wie se sik vermehren un entwickeln doot

De meisten Musseln, all Koppföte un allerhand Sniggen hefft twee Geslechter. Man dat gifft ok en Reeg vun Gruppen mank de Weekdeerter, dor kaamt Halfsläge vör oder sünd ganz normol. An un for sik passeer de Befruchtung toeerst in’t free Water, wo de Eier un de Saat in afgeven wurrn weern, man bi allerhand Molluskengruppen hett sik en binnere Befruchtung entwickelt, so, as bi all Aarden vun Sniggen, de an Land leven doot. Dat gifft Aarden vun Weekdeerter, de toeerst mol as Larve leven doot, gifft avers ok annere, de entwickelt sik direktemang ohn Larvenstadium.

En Reeg vun Aarden scheert sik um de Lütten: Dat gifft Eenschellers (Monoplacophora), de behoolt ehre Embryos in de Mantelhöhl, bit se utkrupen doot. Liek so maakt dat ok de Arftenmusseln (Pisidiidae) in’t Söötwater. Kraken ut dat Geslecht „Octopus“ passt ehre Eier up un ok en poor Söötwatersniggen sorgt for ehre Lütten..

Wo se vörkamen doot un wie veel Aarden dat gifft

Weekdeerter leevt allerwegens up’e Eer, man nich in de Polarregionen un in de hogen Barge. De meisten Mollusken leevt avers in de See, meist all Gruppen sünd man bloß in de See to finnen (Koppfööt, Kahnföte, Eenschillers, Wormmollusken, Käversniggen). Musseln gifft dat ok in’t Söötwater, un to’n Deel sogor in natte Eer, as de Arftenmusseln (Pisidium spec.). All annere Öörd, wo dat Leven gifft, weert vun de gröttste Grupp besiedelt, vun de Sniggen. De Tahl vun all Aarden tohopen is nich akraat fast to stellen. Mol warrt seggt, dat weern düütlich over 100.000 Aarden, un mol warrt mit 50. – 60.000 Aarden rekent.

Paläontologie un fröhe Evolutschoon

Fossile Weekdeerter kaamt seker vun dat fröhe Kambrium af an vör, man wohrschienlich is de Stamm al in dat late Präkambrium tostanne kamen. Faken warrt annahmen, datt de eersten Weekdeerter sik vör bi 650 Mio. Johre ut lüttje wormhaftige Vörwesers entwickelt hefft. De sünd unner Umstänn bloß 1–3 mm groot ween..

Systematik

De Evolutschoon vun de Klassen vun de Weekdeerter is noch lang nich upkläärt, un wie se sik in de Stammgeschicht to’nanner verhoolt is to’n Deel noch unbekannt.

Ütere Systematik

Tohopen mit annere Stämme in dat Riek vun de Deerter, weert de Weekdeerter hüdigendags in de Stammgrupp vun de Lophotrochozoen stellt. Totieds gellt dor de Kelkwörm (Entoprocta, ok Kamptozoa nömmt) as de neegsten Verwandten. Fröher is annahmen wurrn, se weern neeger mit de Ringelwörm (Annelida) verwandt, man dor warrt hüüttodaags nich mehr veel over snackt.

Wat den Stamm vun de Weekdeerter sunnerlich utmaken deit un wo he sik vun annere Stämm dör verschelen deit, is de Radula (Raspeltunge). Sunst höört dor ok noch de dreedeelte Lief to mit Kopp, Foot, un Büdel mit Ingedööms, un datt se en Mantel un en Mantelgööl utbillt hefft, datt dat Colom torüchbillt is up dat Perikardialsystem un datt (toeerst jummers) en open Blootfatt-System anleggt weer mit een Ventrikel un een bit en Reeg vun Arterien. Dorto is noch de Schillen en bedüdend Knnteken vun meist all Mollusken, man de „normole“ Schillen ut een Deel in dree Schichten kummt bloß bi de Schillenweekdeerter (Conchifera) vör.

En Käversnigge (Tonicella lineata)

Binnere Systematik

To den Stamm vun de Weekdeerter weert acht levennige un en Reeg vun utstorven Aarden to tellt. Düsse dree Aarden hefft keen typische Molluskenschillen. Se weert as Prickelweekdeerter (Aculifera) betekent. Na Unnersöken in de Molekularbiologie is dat wohrschienlich, datt se een gemeensomen Vorweser harrt hefft.

• Schildföte (Caudofoveata), ca. 70 Aarden, See (Deepsee)
• Göölföte (Solenogastres), ca. 250 Aarden, See (Deepsee)
• Käversniggen (Polyplacophora), ca. 600 Aarden, See (Felsküst).

De fiev Klassen, de nu folgen doot, weert Schillenweekdeerter (Conchifera) nömmt. Se sünd wohrschienlich en monophyleetsche Eenheit. All hefft se en Molluskenschillen, de for jem typisch is.

• Eenschilldeert (Monoplacophora, af un an ok Tryblidia), ca. 27 Aarden, See (Deepsee)
• Sniggen (Gastropoda), de Tahl vun Aarden steiht nich fast, je na Schriever warrt vun 50.000 bit 100.000 snackt.), See+ Söötwater + Land
• Kahnföte (Scaphopoda), ca. 350 Aarden, See
• Musseln (Bivalvia), ca. 8000 Aarden, See + Söötwater
• Koppföte (Cephalopoda), ca. 786 Aarden, See. Dor höört all Aarden vun de Dintenfische to.

Dor kummt noch en Reeg vun Klassen to, de al utstorven sünd. To’n Deel hefft sik de Forschers dor avers over in’e Plünnen, ob se to de Weekdeerter torekent weern mütt. Faken weert düsse Klassen nömmt:

• † Snavelschillen (Rostroconchia)
• † Helcionelliden (Helcionellida)
• † Tentakuliten (Tentaculitoidea oder Cricoconarida)
• † Hyolithiden (Hyolitha)

Wie de Gruppen alltohopen tosamen hangen deit, is noch nich endgüllig kloor. In’n Momang gifft dat al´en halv Dutz vun verscheden Stammböme (Kladogramme) bloß man for de KJlassen, de noch nich utstorven sünd. Hier stellt wi nu en Kladogramm vör, datt sien Grund hett in twee Studien, de 2011 in de Tiedschrift Nature rutbrocht wurrn sünd.

Weekdeerter (Mollusca)

• Prickelweekdeerter (Aculifera) 
  • Käversniggen (Polyplacophora)
  • Wormmollusken (Aplacophora) 
    • Schildföte (Chaetodermomorpha)
    • Göölföte (Neomeniomorpha)
• Schillenweekdeerter (Conchifera) 
  • Koppföte (Cephalopoda)
  • Eenschilldeerter (Monoplacophora)
  • Kahnföte (Scaphopoda)
    • Musseln (Bivalvia)
    • Sniggen (Gastropoda)

Literatur

• D.T. Anderson: Invertebrate Zoology. Kap. 7. Oxford Univ. Press, Oxford 1998, 2001, S.120. ISBN 0-19-551368-1
• Richard Stephen Kent Barnes: The invertebrates - a synthesis. Kap. 5. Blackwell, Malden MA 2001 (3.Aufl.), S.119. ISBN 0-632-04761-5
• Richard C. Brusca, G.J. Brusca: Invertebrates. Kap. 20. Sinauer Associates, Sunderland MA 2002, 2003 (3.Upl.), S.701. ISBN 0-87893-097-3
• Rosina Fechter, G. Falkner: Weichtiere. Europäische Meeres- und Binnenmollusken. Steinbachs Naturführer. Bd 10. Mosaik, München 1990. ISBN 3-570-03414-3
• Janet Moore: An Introduction to the Invertebrates. Kap. 10, 11. Cambridge Univ. Press, Cambridge 2001, S.131. ISBN 0-521-77076-9
• Edward E. Ruppert, R.S. Fox, R.P. Barnes: Invertebrate Zoology - A functional evolutionary approach. Kap. 12. Brooks/Cole, Southbank Vic 1994, 2004, S.283. ISBN 0-03-025982-7
• John David Taylor: Origin and Evolutionary Radiation of the Mollusca. Oxford Univ. Press, Oxford 1996. ISBN 0-19-854980-6
• Geerat J. Vermeij: A Natural History of Shells. Princeton Univ. Press, Princeton 1993. ISBN 0-691-08596-X
• K.G. Wingstrand: On the anatomy and relationships of Recent Monoplacophora. in: Galathea Report. Leiden & Kopenhagen 16.1985, 7-94. ISSN 0416-704x

Weblenken

Weekdeerter. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Weichtiere (bannig veel Informatschoon un Biller)
• Mollia - Malacologen (engelsch)
• [2] (engelsch)
• Checklist/Datenbank vun kontinentale Mollusken
• www.schnecken-der-welt.de Fotosammlung vun Mollusken ut de ganze Welt
• www.mollbase.de Oversicht for Noord- un Middeleuropa