Noordfreesche Spraak

Noordfreesche Spraak
Snackt in	Dütskland (Noordfreesland un Helgoland)
Sprecher	8.000 - 10.000
Klassifikatschoon	Indoeuropääsche Spraken Germaansche Spraken Westgermaansche Spraken Noordseegermaansche Spraken Freesch Noordfreesk
Offitschell Status
Amtsspraak in	Kien Amtspraak, man in Noordfreesland un Helgoland to d' Amtsbruuk tolaten
Spraakkoods
ISO 639-1	–
ISO 639-2	(B) frr	(T)

Unner de Beteken Noordfreesch worden de freeske Dialekten tosamenfaat, de an de westelke Kant van de Kreis Noordfreesland in Sleswig-Holsteen up't Fastewall, de Halligen un de Eilannen Föhr, Amrum, un Sylt un ok up dat Eiland Helgoland proot worden. Tohoop maken se de noordelke Twill van de Freeske Spraakgrupp ut. Dat sallen vandag noch ruugweg 8.000 bit 10.000 Minsken wesen, de Noordfreesch proten.

Wo dat mit anner Spraken tosamenhangt

Dicht bi dat Noordfreesk hören de anner beid Spraken, de freesk bünd: dat Westfreesk un dat Saterfreesk, wat'n enkelt Overblievsel van dat Oostfreesk is. Disse freeske Spraken stahn wiederhen in'n Verwandksupp mit dat Engelsk. Ehr is de Spraakwetenskupp daarvan utgahn, dat Freesk und Engelsk up de sülvke Urspraak torügg gahn, dat so nömt Anglo-Freesk. Man vandag menen meest Wetenskuppslüü, dat dat so um dat Jahr 500 en Grupp Spraken rund de Noordsee gaff, de mennig Kennteken gemeen harren. To disse so nöömd Noordseegermaansk Spraken worden dat Angelsassisk, dat Ollsassisk, dat Ollfreesk un of en to ok Ollnederfranksch rekent.

Man sied de Tied hett sük mennig wat annert in de Spraken. Plattdütsk (un nettso Nederlannsk) hett de meesten van de Noordseegermaansk Kennteken verlesen. Engelsk, wat nett as dat Freesk noch leep Noordseegermaansch is, hett'n groot Infloot van anner Spraken kregen. De Verwandskupp van Engels un Freesk is noch good to sehn, man tegensidig verstahn könen sük Sprekers van de Spraken al lang neet mehr. De noordfreeske Dialekten hebben daarto en heel lang Tied Kuntakt mit dat Süüdjüütsk hat, was as däänsk Dialekt ansehn word. In laterde Tieden kwam daar Spraakkuntakt mit dat Plattdütske to.

Dialekten

De Noordfreesk Dialekten.

Dat Noordfreesk hett twee Twillen: Eilandfreesk un Fastewallfreesk. Vandag maakt man en Verscheel van disse teihn Dialekten:

• Eilandnoordfreesk
  • Sylter Freesk (Söl'ring)
  • Föhr-Amrumer Freesk (Fering-Öömrang)
  • Helgolanner Freesk (Halunder)
• Fastewallnoordfreesk
  • Wiedingharder Freesk
  • Bökingharder Freesk (Mooring)
  • Karrharder Freesk
  • Noordergoesharder Freesk
  • Middelgoesharder Freesk
  • Südergoesharder Freesk (1981 dood bleven)
  • Halligfreesk

De beid Dialektgruppen hebben en groot Verscheel. Dat kummt, umdat de Fresen in twee Bulgen na Noordfreesland komen bünd. Toeerst, so um dat Jahr 700, bünd de Fresen na de Eilannen Helgoland, Amrum, Föhr un Sylt und vlicht ok na Eiderstedt komen. As denn later, so um 1100, de Fresen sük ok up't Fastewall to wohnen kwammen, brochden se ut Oostfreesland hör Spraak mit, de en anner Entwickeln nahmen harr.

De enkelde Dialekten bünd uk wieder utnanner dreven, umdat de Infloot van de anner Spraken verscheden was. Groff kannst seggen, dat in't Noorden mehr Jüütsk, man südelk mehr Platt daar binnen sitt. Natuur un Landskupp hebben butendem sörgt, dat de lüttje Kuntreien van Noordfreesland mitnanner neet so vööl to doon harren. So hebben sük de Dialekten ok neet angliekt. Nettso gaff dat kien kulturell Middelpunkt, de en Leidmundaard utbillen kunn.

Doodbleven Dialekten

De noordfreeske Dialekten up Eiderstedt bünd bit to't 17. Johrhunnert upgeven worden, umdat de rieke Buren in de Landskupp beter mit Plattdütsk torecht kwammen, wat südelk proot wurr. Daarto kwamen mennig Minsken ut de Nedderlannen na Eiderstedt..

So was dat seker en Settje later ok up dat Eiland Strand geböhrt. Man 1634 wurr dat Eiland in de Burchadifloot stücken maakt. Up de oostelke Deel, wat denn Noordstrand heed, hebben de Inwohners dat neje Indieken neet schiert. So bünd mennig Lüü, de Freesk prootden, van dat Eiland utwannerd. Up de westelke Deel, Pellworm, hett dat wat langerder düürt. Daar is Freesk eerst in't 18. Johrhunnert utstürven. Dat Freesk van Strand was wall sowat as dat Halligfreesk. Nettso dat Freesk van Wyk up Föhr, wat ok al dood bleven is. Daar wassen mennig Lüü van de Halligen und van Strand hen trukken un kunnen höör fastewallfreesk Dialekt en lang Tied hollen.

In jungerde Tieden, 1981, is dat Freesk van de Südergoesharde utstürven. Anner Dialekten sünd ok bold dood. Vandag geiht man daarvan ut, dat ok noordelk van de dütsk-däänske Grenz maal Freesk proot wurr..

Literatuur

• Horst H. Munske (Hrsg.), Handbuch des Friesischen, Tübingen: Niemeyer 2001

Weblenken

• Sied van dat Nordfriisk Instituut (dütsk)
• Noordfreesch Test-Wikipedia