Amtmann
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Heinrich Amtmann.
Amtmann is en olen Utdruck för en hogen Verwaltungsbeamten.
De Amtmann harr dat Leid över en territorial afgrenzt Amt. De Ämter weren Orgaan von de Verwaltung dör den Landsförst un sünd in dat Late Middelöller un in de fröhe Neetied opkamen in de Rebeden von dat Ole Riek un in Däänmark. Wat de Amtlüüd för Rechten un Plichten harrn, weer von Land to Land temlich verscheden. En Amt weer gliektiedig Verwaltungs- un Gerichtsbezirk.
De Amtmann hett faken to’n Adel oder den Klerus höört, in Städer fakener ok to de rieken Schichten von de Börgers. He hett in dat Amthuus seten un hett in’n Amtsbezirk Stüürn indreven, Recht spraken un weer för Sekerheit un Ordnung tostännig.
Historie
ännernHannover
ännernIn dat Kurförstendom Bruunswiek-Lümborg (Kurförstendom Hannover) un in dat Königriek Hannover hett dat bet 1852 keen Gewaltenteilung geven. De Amtmann weer in sien Amt tostännig för dat Rutgeven von Erlasse, för de Verwaltung un för dat Recht. Blots de grötteren Städer hebbt to keen Amt tohöört un harrn en egene Verwaltung, den Magistrat.
De Amtlüüd sünd von’n Landsherrn insett worrn. Normalerwies müss en Person toeerst Juristeree (Kameralwetenschoppen) studeren, üm Amtmann to warrn. De wichtigste Universität in dat Land Hannover weer de Universität Göttingen. Na dat Studium sünd de jungen Juristen denn toeerst Auditer worrn. De nächste Rang in de Loopbahn weer denn Amtsschriever (vör 1816; tweten Beamten in en Amt) oder Amtsassesser (na 1816). Auditers un Assessers hebbt den Amtmann in siene Opgaven ünnerstütt. De Amtmann müss disse Juristen ok betahlen, hett sülvs aver keen Geld von’n Landsherrn kregen. He hett sien Geld dör „Sporteln“ un „Taxen“ kregen. Dat heet, dat Geld, dat dat Gericht innahmen hett. Düt Geld güng nich an’n Staat.
De Amtmann is ok nich in Rente gahn. He hett sien Amt utöövt, bet he doodbleven is oder de Gesundheit dat nich mehr hergeven dee. En Pangschoon ut de Staatskass weer en Utnahm.
De Gewaltenteilung is in Hannover mit dat Gerichtsverfatensgesett von’n 8. November 1850 inföhrt worrn. Blangen de Ämter, de för de Zivilverwaltung tostännig weren, hett dat denn ok egene Amtsgerichten geven.
Na de Annexion von dat Königriek Hannover dör Prüßen 1866, bi de de Provinz Hannover billt worrn is, un na Ingang von Prüßen as Bundsstaat von dat Düütsche Riek 1871 sünd veel Bestimmungen un Strukturen as vörbildlich ansehn un in de grötteren polietschen Eenheiten övernahmen worrn.[1] De Amtmann hett na de Annexion dör Prüßen denn aver Amtshauptmann heten.
En Titulär-Amtmann weer en Amtmann, de al in den Rang von en Amtmann befördert weer, aver noch nich op den Posten von en echten Amtmann versett weer un noch sien oold Amt utöven dee (normalerwies as Amtsschriever).
De nächste Deenstrang för en Amtmann weer de Oberamtmann, wat aver en reinen Titel weer, de nix an de Opgaven von’n Beamten ännert hett.
Aadlige Amtlüüd hebbt den Titel Drost dragen. För den aadligen Drost weer de nächste Deenstrang de Oberhauptmann.
Holsteen
ännernIn Holsteen weer de Amtmann in de däänsche Tied (bet 1864) de böverste Beamte von en landsherrlich Amt. As Baas von de Verwaltung stünnen de Amtlüüd siet 1546 ünner dat Ministerium (Düütsche Kanzlie) in Kopenhagen. De Amtmann weer weltlichen Richter von de eerste Instanz un hett tohoop mit’n Propst dat geistliche Gericht (Kunsistorjen) billt.
Tirol
ännernIn Tirol sünd Amtlüüd siet dat Late Middelöller nawiest un weren Beamte von’n Landsförsten oder Verwalter von adelige Grootgrundbesitters. Se sünd dor ok Plegers nöömt un von de Richters ünnerscheden worrn, de för dat Rechtspreken in de Verwaltungsbezirke tostännig weren. Siet 1392 hebbt de Hertöög von Öösterriek böverste Amtlüüd insett, de de Kuntrull över de Landsverwaltung harrn.
Bundsrepubliek Düütschland
ännernVondaag is Amtmann in Düütschland de Amtsbezeichnung för en Beamten in de Besoldungsgrupp A 11 in’n gehobenen Deenst.
Öösterriek
ännernIn dat Borgenland is de Amtmann de Baas von en Gemeenamt.[2] De Beamten in de Gemeen von de Deenstklass III hebbt den Amtstitel Gemeindeamtmann un de von de Deenstklass IV un V den Amtstitel Gemeindeoberamtmann.
Swiez
ännernIn de Swiez warrt de Utdruck Ammann för den Amtmann bruukt. De Ammann is de Böverst von de Exekutive von en Kanton (Landammann), en Stadt (Stadtammann) oder en Gemeen (Gemeenammann). De Utdruck gellt aver nich mehr in all Kantons un de Regeln sünd ok von Kanton to Kanton verscheden.
Literatur
ännern- Hans-Cord Sarnighausen: Die alten Amtschreiber und Amtmänner, in: Zeitschrift für Niederdeutsche Familienkunde, Heft 4/2000, Sied 147-152
