Papeer

Papeer (vun latiensch papyrus, ut πάπυρος pápyros‚ Papyrusstaude‘) is en flachig Warkstoff, de in’ Wesentlichen ut Fesen meest mit Herkunft ut Planten besteiht un dör Waterenttog vun en Feesupswemmen up en Seev billt wurrd. Dat dorbi entstahn Fesenfilz wurrd verdicht un dröögt.

Stapel vun Blattpapier

Papeer wurrd eenersiets to’n Beschrieven un Bedrucken un up de anner Siet to'n Verpacken (Papp, Karton) bruukt. De Andeel vun disse beid Papeergruppen an de Papeerprodukschoon in Düütschland bedroog 2011 44 un 43 %. Mit groten Afstand folgen de Hygienepapeeren as Toilettenpapeer oder Huusholtdööker un de technischen Spezialpapeeren as Filterpapeeren, Dekorpapeeren oder Tapeten mit en Andeel vun 7 un 6 %.

Hüüd wurrd Papeer in de Regel ut Zellstoff oder ut Holtstoff (ut Holtschliff) herstellt. Weddertobruuken Papeer in Form vun Ooltpapeer stellt mittlerwiel de wichtigst Rohstoffborn in Europa dor.

Je nah flachenbetrucken Masse (ümgangsspraaklich Flachgewicht) wurrd tüschen Papeer, Karton oder Papp ünnerscheed.

Wurrd de Rohstoff nich to flachig Papeer sonnern to massiv Objekten verarbeit, snackt man vun Pappmaché.

Wegen de völfältig Kombinatschoons-Mögelkeiten bi de Rohstoffe, de Herstellung, de Verarbeitung un dat ünnerscheedlich Bruken gifft dat etwa 3.000 Papeersorten.

Historie

Fröhere Schriftdräger

Höhlenteeken sünd de öldste Dokumente, de de Minsch mit Pigmentfarv up en Ünnergrund tekent hett. De Sumerer, de Dräger vun de öldste bekannt Hoochkultur, hebbt siet etwa 3200 v. Chr. mit Kielschrift up week Toontafeln schreeven, de to'n Deel bit hüüd överleefert sünd, wiel se tör Tofälle brannt wurrn sünd. Ok ut Ägypten sünd Schriftdräger ut anorgaansch Materialien bekannt, bispeelswies de Prunkpalette vun den König Narmer (3100 v. Chr.) ut Specksteen.

Antik ägyptisch Papyrus

Papyrus besteiht ut de platt slahn, över Krüüz leggt un presst Stängel vun de an’ gesamten ünneren Nil in ruhigen Uferzonen wassen Schilfplanten (Echter Papyrus). Schreeven wurr dorup mit swaart un root Farv. De swaart Enkt bestunn ut Ruß un en Lösung vun Gummi arabicum, de root Farv wurr up Ocker-Basis herstellt. Dat Schrievgerät weer en Pinsel ut Besen. Woll geev dat Papyrus in dat antike Grekenland, aber en Verbreeden över Grekenland weer meest nich bekannt. In’ 3. Johrhunnert hebbt de Greken den Pinsel dör en spulten Rohrfedder ersett. Vun dat greeksch Woort pápyros leit sück dat Woort Papier af.

In’ Röömsch Riek wurr sowohl Papyrus bruukt as ok Wasstafeln. In de Letzteren wurr de Text middels anspitzt Griffel ritzt. Nah dat Utlesen wurr dat Wass mit en Schaber weer glatt maakt un de Tafel kunn weer nee beschreeven wurrn. Wat wichtig weer wurr meest as düersam Inschrift (Steentafeln oder Metallplatten) an Tempeln oder Verwaltensbowarken anbrocht.

In Indien wurrn de Blööt vun Palmengewächsen un in China Tafeln ut Knaken, Musseln, Elfenbeen bruukt. Later bestunnen Schrifttafeln ok ut Bronze, Iesen, Gold, Sülver, Tinn, Jade, Steenplaten un Toon oder ok ut orgaansch Material, as Holt, Bambusstriepen un Seide. Blööt vun Planten oder Deertenhuuten wurrn noch nich as Schriftdräger bruukt. Orakelknaken wurrn mit Griffeln ritzt oder mit Enkt mit Lampenruß oder Zinnober as Pigment beschrift.

In dat middelöllerich Europa wurr denn vermehrt Pergament ut Deertenhuuten bruukt. De Huuten wurrn mit Pottasch oder Kalk beizt, gründlich sauber maakt un upspannt dröögt. Dornah folg dat Afschaben un de Böverflach wurr bearbeit.

In de nee Welt wurr en papeerähnlich Stoff to'n Beschrieven in dat 5. Johrhunnert n.Chr. vun de Maya herstellt. Allerdings is dit Material, de Herstellensoort nah, ehrder mit dat Papyrus verwandt, denn dat wurrd ut krüüzwies presst Baststrängen, nich aber ut upslooten Enkeltfesen maakt. Ok dat för de Papeerdefinitschoon essenziell wichtig Wateruttrecken passeert weder up en Seev noch dör mechanischen Waterenttoog. Vun dorher weer dat falsch, vun en Utfinnen vun Papeer in Amerika to snacken. De tatsächliche un unafhängige Oorherstellen vun Papeer lett sück blots för Asien un Europa nahwiesen.

Utfinnen vun dat Papier

Dat Utfinnen vun Papeer wurrd Cai Lun toschreeven, ofschons dat Funde ut China gifft, de up etwa 200 v. Chr. dateert wurrn. Cai Lun weer um 105 n. Chr. (Beleggdatum vun de eerst Nennen vun de chineesch Papeerherstellensmethood) en Beamter vun de Behörde för dat Fertigen vun Instrumenten un Wappen an' chineeschen Königshoff un beschreev eerstmalig dat hüüd bekannt Verfohren, Papeer hertostellen. To sien Tiet geev dat en papeerähnlichen Beschrievstoff, de ut Siedenaffall herstellt wurr (Chi). De hebbt de fröhen Papeermaker vörnehmlich ut Hemp, olt Lumpen un Fischnett mischt un de mit Boomschill oder Bast vun den Muulbeerboom ergänzt. De chineessch Utfinnen bestunn vör allen ut dat neeoordig Tobereiten: De schoon maakt Fesen un Fesenresten wurrn stampt, kaakt un mit Water versett. Ansluutend wurrn eenzeld Laagen mit en Seev afschöppt, dröögt, presst un glatt maakt. Bi dat Schöppen entstunn an dat Papeer en „Muisiet“ de böverhalv vun dat Seev leeg, un en „Seevsiet“, de an dat Seev leeg. De entstahn Bree un Plantenfesen lager sück as Vlies af un bill en relativ homogen Papeerblatt.

• Papeerherstellen dorstellt up en chineesch Holtsnitt (Ming-Dynastie)
• 
  Arnt vun dat Rohmaterial
• 
  Kaaken vun de Fesen
• 
  Schöppen vun dat Papeer
• 
  Utpressen vun dat Water
• 
  Dröögen in de Sünn

Wiel Bast en Material is, dat in' Vergliek to dat hüüd bruukt Holt langer Fesen un dordör en hooch tietlich Holtborkeit hett, weer dat Papeer vun Ts’ai Lun nich blots to dat Schrieven to bruuken, sonnern ok för Ruumdekoratschonen etwa in Form vun Tapeten as ok Kleedasch. Dat man Muulbeerbast nommen hett, leeg up de Hand, wiel de Bombyx mori (Siedenspinner) sück vun de Blööt vun de Muulbeerboom nehren dee un somit dit Material en ahnhen vörhannen Nebenprodukt ut de Siedenproduktschoon weer. Wu olt de Gebruuk vun Bast is, beleggt de Gletschermumie Ötzi (circa 3.300 v. Chr), de Kleedasch ut Lindenbast drocht.

Asien un Ozeanien

Papiergeld ut de Hongwu-Ära

All in dat 2. Johrhundert geev dat in China Papeerschnöttdooken. In dat 5. Johrhunnert stell man Toilettenpapeer ut billigst Riesstrohpapeer her. Alleen in Peking wurrn jedes Johr 10 Million Päckchen mit 1000 bit 10.000 Blatt herstellt. De Affälle an Stroh un Kalk hebbt bald groot Hügel bildt, de man Elefanten-Gebirge nömmt hett. För Zwecke vun den chineeschen Kaiserhoff stell de kaiserlich Warkstae 720.000 Blatt Toilettenpapeer her. För de kaiserlich Familie weern dat denn noch mal 15.000 Blatt hellgeel, week un parfümeert Papeer.

Bekannt is, dat um dat Johr 300 de Thais de Technik vun dat swemmen Seev to de Papeerherstellen bruukt hemm. Dat Boddengitter vun dat Seev weer fast mit den Rahmen verbunnen. Jedes schöppt Blatt muss in dat Seev dröögen un kunn eerst denn rutnommen wurrn. Entsprekend völ Seven weern nödig.

Um dat Johr 600 keem de wieder entwickelt Technik vun dat Schöppen mit dat Schöppseev nah Korea un wurr um 625 in Japan bruukt. Bi dat Schöppseev kann de Rahmen vun dat Seev lööst wurrn. Dat frisch schöppt Blatt kann in noch fuchtigen Tostand rutnommen un to'n Dröögen utleggt wurrn. Disse Technik wurrd noch hüüd bi handschöppt Papeer bruukt. Dorut ergifft sück, dat dat Schöppseev tüschen 300 und 600 utfunnen wurr.

In Japan hett man de Technik noch fiener maakt un den Fesenbree Plantensliem vun de Wuddel vun den Maniok-Bisameibisch tosett. De Fesen weern nu gliekmatiger verdeelt, Klümpkens geev dat nich mehr. Dit Papeer betekent man hüüd as Japanpapeer. De Amtsrobe vun de japaansch Shintō-Preester, de up de Adelstracht vun de Heian-Tiet torüch geiht, besteiht ut witt Papeer (Washi), dat vörweegend ut Muulbeerboom-Bast besteiht.

De chineesch Kaiser Gaozong (650 bit 683, Tang-Dynastie) leet eerstmals Papeergeld utgeven. Utlöser dorto weer en Mangel an Kopper för dat Müntenpräägen. Siet dat 10. Johrhunnert harrn sück de Banknoten in de Song-Dynastie dörsett. Af etwa 1300 weern se in Japan, Persien un Indien in' Ümloop un af 1396 in Vietnam ünner Kaiser Tran Thuan Tong (1388–1398).

In dat Johr 1298 hett Marco Polo in sien Reisebeschrieven („Il Milione“) över de starke Verbreeden vun dat Papeergeld in China bericht, wo dat to de Tiet en Inflatschoon geev, de den Wert up etwa 1 % vun den oorsprünglichen Weert fallen lett. 1425 wurr dat Papeergeld aber weer afschafft, um de Inflatschoon to beenden. Um dat in Ümloopbringen vun Falschgeld swoorer to maken, wurr Papeergeld tietwies ut en Spezialpapeer fertigt, de Tosatzen an Siedenfesen, Insektiziden un Farvstoffen enthull.

Araabsche Welt

Wannehr nipp un nau dat eerste Papeer in de araabsch Welt produzeert wurr, is umstreeden. So wurrd as Datum 750 oder 751 nömmt, as vermootlich bi en Grenzstriet fangen nommen Chinesen de Technik vun de Papeerherstellen nah Samarkand brocht hemm söllt. Up de anner Siet gifft dat Erkenntnisse, de to de Annahm führen, dat in Samarkand all 100 Johr vörher Papeer bekannt weer un ok herstellt wurr. As Papeerrohstoff wurr Flass un Hemp (Hemppapeer) bruukt. Bald harrn de Araber en bleuend Papeerindustrie upbaut. In Bagdad wurr um 795 de Papeerherstellen upnommen, 870 geev dat dor de eerste Papeercodex. Papeergeschäfte weern wetenschaplich un literarisch Zentren, de vun Lehrern un Schrievers bedreven wurrn. Dat Huus vun de Wiesheit entstunn nich tofällig to disse Tiet in Bagdad. In de Afkaatenstuuven vun den Kalifen Harun ar-Raschid wurr up Papeer schreven. Dat folgten denn Papeerwerkstäen in Damaskus, Kairo, in noordafrikaansch Provinzen bit in den Westen. De Araber hebbt de Herstellenstechnik wieder entwickelt. Dör den Gebruuk vun kunn de Liemung (dünn Övertoog, um Papeer glatter un weniger suugfähig to maken; de Enkt oder Tusch verlöppt denn weniger stark) düütlich verbetert wurrn. Genormte Flachenmaaten wurrn inführt. 500 Bagen weern een Bündel (rizma), worup de hüüd noch in de Papeerwertschap begäng Begreep Ries torüchgeiht. Van’ 8. bit to’n 13. Johrhunnert düer de hooch Tiet vun dat islaamsch Riek. As Kulturzentrum truck Bagdad Künstler, Philosophen un Wetenschapler, besünners Christen un Jöden ut Syrien an.

Europa

De – wedderuricht − Hadermöhlen Stromers in en Nürnbarger Stadtansicht van 1493 (de Gebäudekomplex in dat ünnere rechte Eck). As all Papeermöhlen leeg se wegen den Gestank un wiel dat dor so luut weer, buterhalv vun de Stadtmüern.

De maschinelle Massenproduktschoon vun Papeer fangt in dat middelöllerich Europa an; europääsch Papeermakers schafft dat in kört Tiet, de Arbeitsprozess dör dat Inführen vun tallriek den Chinesen un Arabern unbekannt Innovatschonen to verbetern: De Bedriev vun waterbedreven Papeermöhlen mechaniseert den bit dorhen blots in Handarbeit oder mit Deerten in' Kollergang praktizeerten Stampvörgang. Derordig Watermöhlen, iesenbewehrt Lumpen-Stampwarken, sünd eerstmals af 1282 betüügt. Dat Rieten vun de Lumpen mit en Seißblatt hett de ümständlich Praxis vun dat Rieten vun Hand oder Snieden mit en Messt oder Scheer aflööst. Papeerpressen, konstrueert in Anlehnung an antike Kelter, dröögen dat Papeer dör Schruuvpressdruck.

Ebenfalls völlig nee ist de Konstruktschoon vun dat Schöppseev, bi dat en Metallgeflecht an Stäe vun de öllere Bambus- oder Schilfseven trett. Dat stiev Schöppseev ut Metalldraht is de technisch Vörutsetten för dat Anbringen vun de to dat Kennteken deenen Waterteken, en italieensch Utfinnen De Verfienern vun de Papeerqualität to betallbor Priesen drocht kört Tiet later wesentlich to den Spood vun den Johannes Gutenberg utfunnen modern Bookdruck bi.

Över den Kulturkuntakt tüschen dat christlich Abendland un den araabschen Orient as ok den islaamsch Spanien keem dat Schrievmaterial siet dat 12. Johrhunnert nah Europa. In Xativa bi Valencia geev dat nah en Reisebericht vun Al-Idrisi all in de Midden vun dat 12. Johrhunnert en bleuen Papeerwertschap, de ok in den Nahberlänner hoochwertig Produkte exporteeren dee. Ok, nahdem de Araber ut Spanien verdreeven wurrn weern, bleev dat Rebeet um Valencia bedüüdend för de Papeerwertschap, wiel hier völ Flass (Linnen) anbaut wurr, de en besünners good Rohstoff för de Papeerherstellung is.

Mit dat Utbreeden vun de Schriftlichkeit in immer wiedere Berieken vun de Kultur (Wertschap, Recht, Verwalten un Wiedere) hett dat Papeer tegenöver dat Pergament siet dat 14. Johrhunnert sien Siegestoog antreden. Af de Midden vun dat 15. Johrhunnert fung mit den Bookdruck up dat billigere Papeer dat Pergament an as Beschrievstoff in den Achtergrund to treden. Allerdings düer dat noch bit in dat 17. Johrhunnert, bit dat vun dat Papeer wietgahn verdrängt wurr. In de Folg speel Pergament blots noch as Luxusschrievmaterial en Rull.

Verbreeden vun de Papeerherstellen in Europa

1100	Spanien: San Felipe bi Valencia
1109	Dat öldste up Papeer schreven Dokument up Sizilien
1225	Dat öldste Papeerdokument vun Frankriek
1228	Kaiser Friedrich II. send vun Barletta de öldste up düütschspaakig Bodden noch vörhannen Oorkunn up Papeer an dat Nonnenkloster Göss in Öösterriek. Dat Mandat befind sück hüüd in dat Haus-, Hof- und Staatsarchiv in Wien.
vör 1231	Papeerherstellung in Amalfi (unseker)
1231	Kaiser Friedrich II. Verbütt för Oorkunnen den Gebruuk vun Papeer in dat Königriek Sizilien
1236	Luut de Statuten vun Padua sünd Oorkunnen up Papeer ahn Rechtskraft
1246	Dat in Lyon schreeven Registerbook vun den Passauer Domdekan Albert Behaim up italieensch Papeer is de öldste in Düütschland erhollen Papeeerhandschrift
1268	In Italien wurrd Papeer herstellt
1282	In Bologna wurrd dat Waterteken utfunnen
1282	Weltwiet eerste seker betüügt waterbedreven Papeermöhlen in Xativa (Spanien)
	Wiedere grundleggen Innovatschonen in disse Perioode: Seißblatt, Papeerpress, Drahtgeflechtseev
1389	De eerste Papeermöhlen vun Düütschland, de Gleismöhl wurr vun Ulman Stromer in Nürnbarg grünnd (kiek ok wieter ünnern).
af 1393	Wiedere Papeermöhlen in Düütschland folgten: 1393 Ravensburg, 1398 Chemnitz, 1407 Augsborg, 1415 Straßburg, 1420 Lübeck, 1460 Wartenfels, 1468 Kempten, 1478 Memmingen. Bit Enn' vun dat 16. Johrhunnert geev dat etwa 190 Papeermöhlen in Düütschland.
1411	Marly FR in der Swiez
1469	St. Pölten in Öösterriek
1494	Stevenage in England
1573	Klippan in Sweden
1576	Moskau in Russland
1586	Dordrecht in Holland
1690	Germantown in Pennsylvania, USA dör den düütschen Papeermaker William Rittenhouse

De eerste düütsch Papeermöhlen entstunn 1389/1390 bi Nürnbarg. Grünnd wurr de Gleismühl vun den Raatsherrn un Exportkoopmann Ulman Stromer. Stromer ünnernehm Geschäftsreisen, ünner annern ok in de Lombardei, un keem dor mit de Papeerherstellung in Kuntakt. Stromer leet Mitarbeiter un Arven en Eid afleggen, de Kunst vun de Papeerherstellung geheim to hollen. De Gleismühl bestunn ut twee mit Waterkraft andreeven Warkseenheiten. De lüttgere Möhlen harr twee Waterrööd, de gröttere harr deren dree. 18 Stampen wurrn all tosommen andreeven.

1389 bit 1394 hett Stromer sülvst de Papeermöhlen leit un de denn gegen en Pacht von „30 Ries gross Papier“ an Jörg Tirman, sien Mitarbeiter verpacht. De Schedelsche Weltchronik van 1493 wiest se as fröheste Dorstellen vun en Papeermöhlen up de Dorstellen vun de Stadt Nürnbarg. Die Gleismühle brannte später ab.

Ööstlich vun de Elv entstunnen de eersten Papeermöhlen eerst Midden vun dat 17. Johrhunnert. Francois Feureton ut Grenoble hett mit Ünnerstütten vun Friedrich Wilhelm tonächst en Papeerfabrik in Burg un denn in Prenzlau grünnd.

Technisch Entwicklung bit to dat 19. Johrhunnert

De notwennig Zellstofffesen wurrn bit in de tweet Hälft vun dat 19. Johrhunnert ut afbruukt Linnentextilien (Lumpen, Hadern (herleit vun dat Olthoochdüütsch „hadara“: „Schaappelz“)) wunnen. Lumpensammler un -hannelslüüd hebbt de Papiermöhlen mit den Rohstoff versörgt. Lumpen weern tietwies so begehrt un ror, dat dorför en Exportverbot bestunn, dat ok mit Wappengewalt dörsett wurr. In de Papiermöhlen wurrn de Hadern in Fetzen sneeden, af un to wuschen, fullen laaten un in en Stampwark to Fesen maakt. Dat Stampwark wurr mit Waterkraft andreeven.

Dat Rohstoffupbereiten wurr noch in dat 17. Johrhunnert in handwarklich organiseert Bedrieven as ok deelwies in gröttere Manufakturen mit en höhgeren Grad vun de Arbeitsdeelen maakt. In dat fröhe 18. Johrhunnert wurrn halfmechanisch Lumpensnieder inführt, de tonächst nah dat Fallbielprinzip as ok later nah dat Scherenprinzip arbeiten dee. In de eerst Hälft vun dat 19. Johrhunnert gung man dorto över, de Hadern statt dat Fuulen un Reinigen mit Chlor to bleeken. De Verlust an Fesen weer so minner, buterdem kunnen ok farvt Stoffe to witt Papeer verarbeit wurrn. De typische Archivordnung in farvig Aktendeckeln stammt bispeelswies noch ut den Tiet, as echt farvt blau un root Lumpen blots to rosa oder hellblau Papeer verarbeit wurrn kunnen. Eerst in dat 19. Johrhunnert kommen annersfarvig Aktendeckel (etwa geel) dorto.

Ut den dünnen Papeerbree (Stoff) in de Bütte (= Bottich, dorher de Naam vun dat Büttenpapeer) hett de Papeermaker dat Blatt mit Hülp vun en bannig fienmaschig, flach un rechteckig Schöppseev ut Kopper vun Hand schöppt. Dat Schöppseev hett en afnehmboren Rand, den Deckel. De Gröött vun de Papeerbagen wurr vun de Grött vun dat Seev bestimmt. Nu hett de Gautscher den frischen Bagen vun dat Seev up en Filz afdrückt, wiels de Schöpper den nächsten Bagen schöppen dee. Nah dat Gautschen wurrn de Bagen in grööt dröög Rüüms, vörnehmlich up Spieker un Daakbodden, to't Dröögen uphangen. Ansluutend wurr dat Papeer nochmal presst, glatt maakt, sorteert un verpackt (en Pauscht entspreekt 181 Bagen Papeer). Hannel sück dat um Schrievpapeer, wurr dat noch liemt. Dorto wurr dat in Liem düükt, presst un dröögt. De Liem verhinner, dat de Enkt verloopen dee. Bi Handarbeit, de hüüd in de Regel blots bi Fesen – un somit Papeer – vun hoge Gööd maakt wurrd, nehmt de Fesen kien bevörtoogt Richt in (Isotropie)

De modern technische Dörbröök fung an sück mit dat Utfinnen vun den Holländer um 1670 aftoteken. Dorbi hannelt sück dat um en Maschien, de den Fesenbree (Pulpe) nich mehr dör reine Slaginwirken upslutt, sonnern dör en kombineert Snied- un Slaginwirken. De Holländer schaff wegen de hooch Rotatschonsgeschwindigkeit en flinkeren Fesendörgang as dat Stampwark. Somit steeg de Produktivität vun dat Fesenupbereiten. Dat weer anfangs begäng, dat de Holländer anfangs dor insett wurr, wor blots geringe Waterkraft to Verfügung stunn (minn Andrievsmomente, aber hooch Drehtallen mögelk) un/oder en Fientüüchupbereiten en groot Stampwark nahschalt wurrn sull. Dat Tietverhältnis för 1 kg Ganzstoff liggt bi etwa 12:1 (Stamptiet/Holländertiet) wobi dat schonen Stampen eendüüdig den beteren Halfstoff gifft. De Holländer wurr in düütsch Papeermöhlen af etwa 1710 umfaatend insett. Dör den höhgeren mögelken Indrag in' Holländer (circa 15 kg Stoff in' Gegensatz to 2–5 kg in dat Stampwark) un de minnere nöödig Mannkapazität hett sück dat Gerät gau verbreedt. Ok is de Holländer wartungsarmer as en Stampwark, wat sück bi de Reinvestitschoonskosten düchtig bemarkbor maaken dee. Later wurrn denn direkt ut den Holländerprozess de eersten Stetigmahlerkonstruktschonen (Jordan-Möhlen, Schiebenrefiner) entwickelt.

Papeermaaker

En Papeermaaker is en Handwarker, de Papeer herstellt, in de Regel in en Papeermöhlen mit entspreken Produktschonsinrichtungen (hüüd industrielle Papeerfabrik). Siet 2005 is de Berop blots noch ünner de nee Beteken Papeertechnoloog to leern.

In de gröttste Tall vun de Fälle hett jeder leiden Papeermüller en Waterteken bruukt, dat alleen för sien Warkenstiet typisch weer. Wiel de Papeermaaker en Sonnerberop mit en utpräägt Beropstraditschoon binnerhalv vun bestimmt Familien weern, ergänzen sück genealogisch un Watertekenforschung gegensiedig. Ut dissen Grund is dat Düütsch Book- un Schriftmuseum in de Düütsch Bökereee in Leipzig togliek Standoort vun en Papeermaakerkartei (kiek Verkorten), in de de Daten vun över 8.000 Papeermaakers, Papeermöhlenbesitter, Lumpensammler un Papeerhannelslüüd samt hör Familien erfaat wurrn sünd, un en Kartei vun de Papeermöhlen mit de Papeermaakers, de jemals up de nömmt wurrn sünd.

Industrialiseeren

René-Antoine Ferchault de Réaumur.

De Mangel an Lumpen (Hadern), de för de Papeerherstellen notwennig weern, wurr to’n Engpass in de Papeerherstellen. Dorum hett man all siet 1700 nah Alternativen för de Hadern söcht. De franzöösch Physiker René-Antoine Ferchault de Réaumur schreev 1719 an de franzöösch Akademie vun de Wetenschapen in Paris:

„De amerikaansch Wispels billen en besünners fien Papier, ähnlich as dat vun uns. Se lehren uns, dat dat mögelk is, Papeer un Plantenfesen hertostellen, ahn Hadern un Linnen to bruuken; se schient uns jüst uptofordern, ebenfalls en fien un good Papeer ut gewissen Holtoorten to maaken. Wenn wi ähnlich Holtoorten as de, de de amerikaansch Wispels to dat Papeerherstellen bruuken, harrn, kunnen wi dat witteste Papeer herstellen.“

Jacob Christian Schäffer hett umfaaten Experimente dörführt, um Papeer ut Plantenfesen oder Holt to winnen; in söss Bannen beschreev he tüschen 1765 un 1771 sien Versuche und Muster, ohne alle Lumpen oder doch mit einem geringen Zusätze derselben, Papier zu machen. Sien Verfohren to de Papeerherstellen ut Pappelwull, Moos, Flechten, Hoppen, Wienreben, Disteln, Feldmelde, Bifoot, Mais, Brennneteln, Aloe, Stroh, Rohrkolben, Blaukohlstrunken, Graswull, Maiblümchen, Siedenplanten, Ginster, Hempschäben, Kantuffelplanten, Törf, Waldreben, Dannenzapfen, Wilgen- un Espenholt as ok Saagspääns un Daakschindeln hebbt aber kien qualitativ good Papeer brocht un wurrn dorüm vun de Papeermüllers nich bruukt.

1798 kreeg de Franzoos Nicholas-Louis Robert en Patent up en Längsseevmaschien, de en maschinell Fabrikatschoon vun dat Papeer mögelk maaken dee. Bi disse Papeerschüttelmaschien wurr dat Schöppen vun den Papeerbree dör de sien Upgeeten up en roteeren Dreihseev ersett.

Friedrich Gottlob Keller hett Anfang Dezember 1843 dat Verfohren to dat Herstellen vun Papeer ut Holtschliff utfunnen, wobi he up en Schliepsteen Holt in Feesdwarsricht mit Water to Holtschliff verarbeiten, de to dat Herstellen vun qualitativ good Papeer to bruuken weer. He hett dat Verfohren bit to’n Sömmer 1846 dör de Konstrutschoon vun dree Holtschliepmaschinen noch verfienert. An’ 11. Oktober 1845 leet he en Reeg vun Exemplaren vun de Nummer 41 vun dat Intelligenz- und Wochenblattes für Frankenberg mit Sachsenburg und Umgebung up sien Holtschliffpapeer drucken.

Holtschlieper Schema

De industriell Utwerten vun sien Utfinnen bleev Friedrich Gottlob Keller aber verseggt, wiel hüm dat Sassisch Binnenministerium kien Geld för de technisch Utprobeeren un de Patenteeren vun dat Verfohren geev. So hett he an’ 20. Juni 1846 de Rechte to dat Bruuken vun dat Verfohren gegen wenig Entgelt an den rieken Papeerfabrikanten Heinrich Voelter överdragen, de dat Verfohren vun Keller wieder entwickeln, in de Praxis inführen un dör de Entwicklung vun Hülpsmaschinen to en groottechnisch Gebruuk bringen dee. Af 1848 hett Voelter mit den Heidenheimer Papeerfabrikanten Johann Matthäus Voith mit dat Teel tosommenarbeit, Papeer to en Massenwoor to maaken. Voith hett dat Verfohren wieder entwickelt un hett 1859 den Raffineur utfunnen, en Maschien, de dat splitterriek Groffmaterial vun den Holtschliff fiener maken deiht un dordör en düütlich Verbetern vun de Papeerqualität schafft.

Holtschlieper in dat Industriemuseum „Alte Dombach“ in Bergisch Gladbach

Siet etwa 1850 wurr de Holtschlieper insett, mit de de Papeerherstellen ut den prieswerten Rohstoff Holt in’ industriellen Maatstaff mögelk wurr; um 1879 rüm hebbt alleen in Düütschland rund 340 Holtschliepereen arbeit.

De öldste erhollen Holtschlieperee is de Kartonfabrik vun Verla in Finnland, de 1882 upbaut wurr. De 1964 stillleggt Fabrikanlaag wurr 1996 in dat Verteken vun dat UNESCO Weltkulturarv upnommen.

De Holtschlieppapeeren hebbt sück aber wegen de in de Schliepmasse enthollen Restandeelen vun verscheeden suer Substanzen as problematisch wiest. Disse Süerenandeelen stammen ut den chemischen Upslussprozess, de för de Behandlung vun den feest Holtstoff (Lignocellulose) in dat industriell verbreedt Sulfitverfohren dwangslöpig bruukt wurrd. Ut de Sweflig Süer un hör Solten entstaht dör Luftoxidatschoon un Hydrolyse reaktschonsrelevante Mengen an Swefelsüer. Dör de anhollen Luft- un Luftfuchtinwirken billen sück wiederhen orgaansch, chemisch bannig aktive Substanzen in dat Papeer. Anner Upslussverfohren arbeiten mit Chlorverbindungen un Essigsüer. Disse komplexen Wirkensmechanismen führt to en Geelwurrn as ok to en düchtig Minnern vun de Rietfastigkeit, Nattfastigkeit un Buugstiefigkeit in dat Endprodukt, wat sück as "Brüchigkeit" vun dat Papeer wiesen deiht. De minner Stabilität in dat Papeer is en Folg vun de dör Süer katalyseert Spaltern vun dat Cellulosemolekül, de in Form vun en fortschrieden Kettenverkörten ablöppt. Hööftoorsaak för dat Geelwurrn vun dat Holtschlieppapeer sünd dat Lignin un sien dorbi entstahn Zersettensprodukte (överweegend aromaatsch Verbinnen).

Faken wurr dat Holtschlieppapeer mit süerhollen Papeer glieksett – wat aber fachlich falsch is. Dat süerhollen Papeer is en Folg vun den Herstellensprozesses un vun eenig chemisch Tosätze vun sien Liemung. Holtschlieppapeer wurrd besünners stark geel un verlüst gau sien Elastizität. Leider wurrn billig Holtschliff un de 1806 utfunnen Leimung mit verseept Harzen massenhaft insett, so dat insbesünnere Papeererzeugnisse (Böker, Graphiken, Zeitungen, Landkorten) siet de Utfinnen vun de Holtschlieptechnologie dör Friedrich Gottlob Keller nah 1846 un in de eerst Hälft vun dat 20. Johrhunnert wegen beid Oorsaken in besünner Wies den binneren Schadwirken ünnerliggen. Dat Restaureeren is komplizeert un bi hooch Zerfallsraten vun de Zellulose blots noch dör Massenentsüern un nachträglich Stabiliseerensverfohren, as bispeelswies dör dat Papeerspaltverfohren mögelk

So hett dat Holtschlieppapeer nich blots en Nutzen för dat kostengünstig Herstellen vun Papier brocht, sonnern ok en groot Schaden för de schriftlich Överleefern vun dat 19. un 20. Johrhunnert.

Siet den 1980er Johren wurrd för den Druck vun hoochwertig Publikatschonen un Grafiken överweegend en öllerbeständig Papeer oder en so nömmt "süerfree Papeer" bruukt. Dat is dör chemische Tosatzen free vun Süer un Chloriden. Öllerbeständig Papeer is in de DIN ISO 9706 normt.

Industriell Herstellen

Cellulosefesen in Papeer

Unafhängig vun de Feesoort kann Papeer in Handarbeit oder maschinell herstellt wurrn.

Papeer besteiht hööftsächlich ut Cellulosefesen, de wenige Millimeter bit to eenig Zentimetern lang sünd. De Cellulose wurrd tonächst wietgahnd freeleggt, also vun Hemicellulosen, Harzen un anner Plantenbestanddeelen trennt. De so wunnen Zellstoff wurrd mit völ Water versett un utfeest. Dissen dünnen Bree nömmt de Papeermaker „Stoff“ oder „Tüüch“. Wenn de in en dünn Schicht up en fien Seev geven wurrn, hett he en Watergehalt vun över 99 % (Papeermaschinenuploop) bzw. etwa 97 % bi de Handschöpperee. En Grootdeel vun dat Water drüppelt af. Dat Seev moot bewegt wurrn, so dat sück de Fesen mögelk dicht över- un annanner leggen un en Vlies, dat Papeerblatt, billen. Wenn dat Papeer dröög is, kann de Böverflach mit Hülp vun Stärke, modifizeert Cellulose (bispeelswies Carboxymethylcellulose) oder Polyvinylalkohol slooten wurrn. Disse Vörgang wurrd as Öiemung betekent, ofschons de Begreep Imprägneeren de richtige weer. Liemung wurrd ok hüüd noch mit Harzseepen un/oder Alkylketendimeren binnerhalb vun den Stoff (Masseliemung in de Papeermaschiene oder Bütte) maakt.

Wurrd up dat Handschöpp- oder Rundseev en Muster ut Draht anbrocht, lagern sück an disse Stäe weniger Fesen af un dat Muster is bi dat fardig Papeer tominst in’t Gegenlucht as Waterteken to erkennen. Waterteken wurrn hüüd ok up de Papeermaschien as Egoutteurwaterteken fertigt.

Rohstoffe

De för dat Papeer notwennigen Utgangsstoffe kann man in veer Gruppen indeelen.

1. Feesstoffen (Holtschliff, Halfzellstoffen, Zellstoffen, Ooltpapeer, anner Fesen)
2. Liemung un Imprägneeren (Liem vun Deerten, Harzen, Paraffinen, Wassen)
3. Füllstoffen (Kaolin, Talkum, Gips, Bariumsulfat, Kried, Titanwitt)
4. Hülpstoffe (Water, Farvstoffen, Entschüümer, Dispergeermiddel, Retentschoonsmiddel, Flockungsmittel, Nettmiddel)

De Feesstoffe ünnerdeelen sück prinzipiell in twee Gruppen.

• Primärfeesstoffe, Rohstoffen, de eerstmals in de Produkschoon insett wurrn, un
• Sekundärfeesstoffen (Ooltpapier), Recyclingstoffen, de nah Gebruuk noch eenmal den Produkschoonsprozess toföhrt wurrn.

De Cellulose is de eegentliche, hoochwertige Feessubstanz vun en jeden Papeer. De Cellulose is en Polysaccharid vun de Kohlenhydrate mit de annähert chemisch Formel (C₆H₁₀O₅)_n, ut de meest all Zellwände vun Planten un Holten bestahn.

Cellulose kann ut Holt, Eenjohrsplanten (bispeelswies Stroh), Hadern, Kunststoff-Fesen un hüüd etwa to de Hälft ut Ooltpapeer wunne wurrn. Cellulose besteiht ut ganz völ, keddenförmig mitnanner verknütt Glukoseresten. De eenzelt Cellulosemoleküle sünd also kedenförmige Makromoleküle, deren lüttste Lidden Glukoseeenheiten sünd. Dat Glukosemolekül (C₆H₁₂O₆), dat Monomer vun de Cellulose, bild mit en wiedere Glukosemolekül dör Lösen vun en Watermolekül en Cellobiose. Dat Annannereehn vun sückser Cellobiosen to en Kedd bild en Zellstoffmolekül (dat entsteiht en Polymer).

De Kedenmoleküle billen mitnanner Mizellen, dat sünd Molekülbündel, ut de sück de Fibrillen upbauen. Eerst en gröttere Antall vun Fibrillen billt de sichtbor Cellulosefees. De Molekülbündel bestaht ut kristallin Berieken (regelmatige Molekül-Föhren) un amorphen Berieken (unregelmatige Molekülföhren). De kristallinen Berieken sünd för de Fastigkeit un Stiefheit, de amorphen Berieken för de Flexibilität un Elastizität vun dat Papeer verantwoortlich. De Längt vun de Keed, also de Tall vun de Monomeren, is ünnerscheedlich je nah Papeerrohstoff un is för de Gööd un Öllerbeständigkeit vun groot Bedüüden.

Dat nich upbereit Feesmaterial to Papeerherstellung wurrd vun de Papeermaker as Halfstoff betekent.

To ca. 95 % wurrd Papeer hüüd ut Holt (in Form vun Holtstoff, Halfzellstoff, Zellstoff oder Ooltpapeer) herstellt. Feesbillen un de Härte vun dat Holt spelen bi de Utwahl as Papeerrohstoff en Rull, nicht jeder Holt is för jede Papeeroort gliek good to gebruken. Faken wurrd Nadelhölter as Fichte, Dann, Kiefer un Lärche bruukt. Wegen de längere Fesen tegenöver Loofhölter verfilzen disse Fesen lichter un dat Papeer wurrd faster. Aber ok Loofhölter as Bööken, Pappel, Barken un Eukalyptus wurrd mischt mit Nadelholt-Zellstoff insett. De Gebruuk vun düchtig körtfeesig Harthölter is up hooch utrüst Spezialpapeeren beschränkt.

De Verfügborkeit un de regional Gegevenheiten bestimmen hööftsächlich, welker Holtoorten as Primärrohstoff insett wurrd, wobi siet de 1960er Johren groot Mengen an Holt för de Papeerherstellung mit sonömmt Holtspänetransportern weltwiet över See verschippt wurrn. Allerdings moot ok beacht wurrn, dat de Eegenschapen vun den gewinnboren Zellstoff mit de gewünschten Papeerbeschaffenheit in Inklang staht. Flinkwassen Hölter as Pappeln kommen den grooten Bedarf tomööt, kann man aber blots för voluminöös, week un weniger rietfast Papeeren bruuken. Zellstoffe ut Loofhölter hebbt körter un dünner Fesen as de ut Nadelhölter. Entsprekend den lateren Anforderungen an dat Papeer wurrd ünnerscheedlich Mischungen vun disse Körtfees- un Langfeeszellstoffen bzw. Hart- un Weekfeesstoffen insett. Dat Stüern vun de Eegenschapen kann geringfügig över den Upslussprozess un de latere Mahlung varieert wurrn. So kann en Fichtenstoff sowohl mit Natronlauge hart kaakt wurrn as ok langfeesig un weeker in dat Sulfatverfohren. Zellstoffe ut Eenjohrsplanten wiesen gröttstendeels Eegenschapen as de typischen Nadelholtzellstoffe un wurrd deshalb ok as Surrogate för disse insett (etwa Espartogras statt Fichte). All cellulosehaltigen Stoffe sünd grundsätzlich to de Papeerherstellung to bruuken. Tonehmend is de Bedüüden vun Ooltpapier as Rohstoff. Papeeraffälle wurrn bit to 100 % för weniger wertvull Papeersorten insett. Bi Fienpapeeren winnt modern Deinkingstoff immer höhgere Insatzandeelen. LWC-Papeeren enthollen deelwies bit to 70 % AP-Stoff ahn nennenswert Minnern in de Gebruuksfähigkeit. De fröher wichtigst Rohstoff, de Hadern (Lumpen), find hüüd blots noch in minn Mengen Gebruuk.

En Andeel vun 61 % hett de Sekundärrohstoff Ooltpapier an de hüüd in Düütschland insett Rohstoffen för Papeer, Papp un Kartonagen. Wiel Ooltpapier all Mal to Papeer verarbeit wurrn is, enthollt dat aber völ Tosatzstoffe un wurr all Mal mahlt. De Fesen wurr dör dat nochmalige Verarbeiten to Papeer wieder schädigt, de Andeel an Tosatzstoffe in’ Verhältnis to de Feesstoffen nimmt wieder to. In de Praxis wurrd Papeerfesen in’ Snitt blots fiev bit sössmal recycled.

In Europa un Amerika wurrd vereenzelt Weeten un Roggen to de Strohfeeswinnen insett, aber ok Grassorten ut Noordafrika (Alfa- un Espartogras) könnt bruukt wurrn. In Japan nimmt man ok hüüd noch Riesstroh, in Indien den flink wassen Bambus. Mengenmäßig spelen disse Feesstoffe in’ Vergliek to Zellstoff ut Holt aber kien groot Rull.

För sünnere (Banknoten, Wertpapeeren), düersam un stark beanspröökt Papeeren wurrd ok hüüd noch in minn Umfang Hadern bruukt.

Upbereiten vun Halfstoff

Mechanisch Upbereiten

Witt Holtstoff

Wittschliff entsteiht ut schleepen Holtstammen. Dorto wurrd schillt Holtafsnitte mit völ Water in Pressenschliepers oder Stetigschlieper kört reeben. (vergliek ok Holtschlieper) In’ glieken Bedriev wurrd de stark versünnt Feesmasse to Papeer verarbeit oder to’n Versand in Pappenform broch. Dat passeert mit Maschinen, de dat Water ruttrecken doht.

Bruun Holtstoff

Bruunschliff entsteiht, wenn Stammafsnitte in groot Ketels eerst dämpt un denn schleepen wurrn.

Thermomechanisch Holtstoff

TMP entsteiht ut häckselt Holtaffälle un Hacksnitzeln ut Saagereeen. Disse wurrn in’t TMP-Verfohren (Thermomechanisches-Refiner-Verfohren) bi 130 °C dämpt. De Lignin-Verbinnen tüschen de Fesen lockern sück dordör. Ansluutend wurrd de Holtstücken in Refinern (Druckmahlmaschinen mit riffelt Mahlschieven) un Tosatz vun Water mahlen. Thermomechanisch Holtstoff hett in’ Vergliek to’n Holtschleep en groffer Feesstruktur. Wurrd buterdem Chemikalien tosett, hannelt sück dat um dat chemo-thermomechanische Verfohren (CTMP). Dör rein mechnisch Verfohren wunne Holtstoff besteiht nich ut de eegentlich Fesen, sonnern ut kört reeben un afschleeten Feesverbinnen, de wurrd verholte Fesen nömmt. Um de elementaren Fesen to winnen is en chemisch Upbereiten vun dat Holt notwennig.

Chemische Upbereiten

Fröher för de Papeerherstellung bruukt Süertoorn in Crossen (Zwickau)

Holtsnitzel wurrn in en Kaakprozess chemisch behannelt. De Fesen wwurrn dör twalf bit fiefteihn Stünn lang Kaaken vun den Inkrusten, den nich gewünschten Holtbestanddeelen, Begleitstoffen vun Cellulose trennt. Chemisch bekeeken besteiht Holt ut:

• 40 % bit 50 % Cellulose
• 10 % bit 15 % Hemicellulose
• 20 % bit 30 % Lignin
• 6 % bit 12 % sonstig organischen Stoffen
• 0,3 % bit 0,8 % anorganischen Stoffen

Dat gifft Natron-, Sulfit- un Sulfatverfohren, de nah de Insett Kaakchemikalien ünnerscheed wurrn. Dat Organocell-Verfohren is en nee Entwicklung. Vör allen enthollen Restlignin farvt den Zellstoff nah dat Kaaken geel bit bruun, de moot also reinigt un bleekt wurrn. Restlignin un anner nich erwünscht Stoffe wurrd bi dat Bleeken rutlööst, chemisch Uphellen helpt gegen de Vefarven. De bleekt Zellstoff (Cellulose) wurrd entwässert. De wurrd nu entweder direkt to Papeer verabeit oder to Rullen upwickelt. Bi de Zellstoffherstellung hett man en minnern Erdrag as bi de Holtstoffherstellung. Zellstofffesen hebbt aber den Vördeel, dat se langer, faster sünd un beter nahgeven dooht. Ut Nadelholt wunnen Zellstofffesen sünd ca. 2,5 mm bis 4 mm lang, ut Loofholt wunnen sünd etwa 1 mm lang. De gröttste Deel, ca. 85 % vun den bruukten Zellstoff, vör allen Sulfatzellstoff, wurrd ut de skaninaavsch Länner, USA un Kanada importeert. Sulfatzellstoff is in’ Vergliek to Sulfitzellstoff langfeesiger un rietfaster, somit wurrd he hööftsächlich to dat Herstellen vun hoochwitt Schriev- un Druckpapeeren bruukt. Sulfitzellstoff find överweegend Verwennen bi dat Herstellen vun week Hygienepapeeren.

Welt-Zellstoffproduktschon nah Bleekensmethood: Chlor (gröön), Elementar-Chlor-Frei (blau), d. h. mit Chlordioxid/Chlorit oder Total-Chlor-Frei (grau)

De Feesstoff mott bleekt wurrn, dormit dorut witt Papeer entstahn kann. Traditschonell wurr de Zellstoff mit Chlor bleekend. Dat führt aber to en hooch Belastung vun dat Afwater mit orgaansch Chlorverbinnen (AOX). Moderner Verfohren ersetten Chlor dör Chlordioxid un man kriggt ECF-Zellstoffe ("elemental chlorine free" bzw. "Elementar-Chlor-Free"). Wegen de hööhger Oxidatschonswirken un de betere Selektivität vun Chlordioxid minnert sück de AOX Belastung um 60–80 %. Wenn man vullstännig up Chlorverbinnen verzichten deiht un Suerstoff, Ozon, Peroxoessigsüer un Waterstoffperoxid bruukt, wurrd de Zellstoff mit TCF (totally chlorine free) betekent.

Papeer ut ECF-Zellstoffen wurrd as chlorarm betekent, (dat sünd aber noch Chlorverbinnen vörhannen). Chlorarme Druckpapeeren sünd in hoochwitt Qualität all af en flachenbetrucken Masse vun 51 g/m² to maaken, chlorfree eerst af 80 g/m².

TCF-Zellstoff hett en minner Feesfastigkeit as chlorbleekt oder ECF. Vörweegend ut Holtstoff maakt Papeer nennt man holtholtig, in’ Hannel middelfien. Wiel Lignin, Harzen, Fetten un Gerbstoffen in den Feesbree blieven, sünd se vun minner Gööd as holtfree Papeeren.

Organocell-Verfohren

Dat nie duersam groottechnisch ümsett Organocell-Verfohren deen de sweefelfree un dormit ümweltfrüendlicheren Zellstoffprodukschoon. In mehreren Kaakstuufen wurrn de Holtsnitzel in en Methanol-Water-Gemisch ünner Tosatz vun Natronlauge bi Temperaturen vun bit to 190 °C ünner Druck upslooten. Dorbi lösen sück Lignin un Hemicellulose. Denn folgen verscheeden Waschstopen, in de de Zellstoff vun de Kaakfletigkeit befreet wurrd as ok dat Bleeken un Watertrecken.

De Zellstoff wurrd in dree Stopen bleekt:

1. in’ alkalischen Milieu mit Suerstoff ünner Bruuk vun Waterstoffperoxid
2. mit Waterstoffperoxid oder Chlordioxid
3. mit Waterstoffperoxid

Methanol un Natronlauge, de Kaakchemikalien, wurrd in en Recyclingverfohren, dat parallel to de Zellstoffproduktschoon aflöppt, torüchwunnen. Dat wurrn sweefelfree Lignin un sweefelfree Hemizellulose wunnen, de vun de chemisch Industrie brukkt wurrn kann.

Strohzellstoff

Dör Kleenhauen un Kaaken in Natronlauge wurrd ut Stroh de Halfstoff Strohzellstoff oder, bi anner Upbereiten, geel Strohstoff.

Kugelkaaker un Pulper

Kugelkaaker in dat Industriemuseum „Alte Dombach“ in Bergisch Gladbach

In' Kugelkaaker wurrn Hadern kaakt. Dorto wurrn se tonächst sorteert, in' Haderndöschker reinigt. Mit Kalklauge un Soda wurrn de Hadern ünner Dampdruck vun 3 bar bit 5 bar in' Kugelkaaker kaakt. Dorbi wurrd de Farvstoffe zerstört, Fett to Seep un Schmutz lööst. Wiels dat mehr Stünn düern Kaaken lockert sück dat Geweev vun de Hadern un se laaten sück dornah lichter to Halfstoff utfesen.

De Pulper (Stoffuplöser) is en Bütte mit roteeren Propeller. Dorin wurrd nah Göödklassen sorteert, to Ballen presst Ooltpapier mit völ Water zerkleinert mechanisch uplööst. So wurrn de Fesen vun dat Ooltpapeer schoont. Dat is en Arbeitsgang, de fröher faken mit den Kollergang dörführt wurr. De pumpbore Feesbree is noch schidderch. De kummt in' Pulper in en Zylinder un wurrd vun en Rotor utfeest. Denn wurrd de groff lööst Stoff dör en Seev drückt. Dör de Zentrifugalkraft wurrd groff Verunreinigungen utscheeden. An de Zylinderass sammelt sück de lichte Smudd. Wietere Frömdstoffen as Wass un Druckfarven wurrd in Spezialanlagen rutlööst.

Entfarven vun dat Ooltpapeer

Bi dat De-inking wurrd de Druckfarveen mit Hülp vun Chemikalien (Seepen un Natriumsilicat) vun de Fesen vun dat Ooltpapeer lööst. Dör dat Inblaasen vun Luft, billt sück an de Böverflach vun den Feesbree Schuum, in de sück de Farvbestanddeelen sammeln un afschöppt wurrn könnt. Dit Trennverfohren wurrd Flotatschoon nömmt.

Upbereiten to’n Ganzstoff

De Halfstoff wurrd dör Feesstoffmahlen un Mischen to'n Ganzstoff verarbeit. De Halfstoffe wurrn in Refinern (Kegelstoffmühle) wieder körtfeest. As dick Bree floot dat Halffertigprodukt in' Refiner tüschen en Messenwalt un sietlich fastmaakt Grundmessen dör. De Fesen wurrn dorbi körtsneeden (rösche Mahlen) oder zerquetscht (schmeerig Mahlen), je nahdem wu de Messen instellt sünd. De Enn' vun de quetscht Fesen sünd fibrilleert (utfranst), wat bi de Blattbillen to en beter Verbinnen vun de Fesen führt.

• Week, voluminöös, suugfähig un samten Papeersorten entstaht ut rösch mahlen Fesen, etwa Löschpapeer.
• Smeerig mahlen Fesen führen to fast un hart Papeeren mit wenig Suugfähigkeit un wulkig oder gliekmatig Transparenz as för transparent Tekenpapeer, aber ok Oorkunnen-, Banknoten- un Schrievmaschinenpapier.

Buterdem könnt de Fesen bi dat Mahlen lang oder kört hollen wurrn, worbi de lang Fesen starker verfilzen as de körten. Dorut ergeven sück veer verscheeden Mögelkeiten vun dat Mahlen. Feeslängt un Mahloort bestimmen Fees- un Papeerqualität. Begäng Kombinatschonen sünd rösch un lang oder smeerig un kört.

De Messen vun den Refiners liggen bi de Körtfeesmahlen bannig eng binanner, so dat dor meester kein Tüschenruum mehr is. Dat Mischen vun de verscheeden Halfstoffe as ok de Togaav vun Füll-, Liem- un Farvstoffen hörrn to dat Herstellen vun den Ganzstoff.

Schematisch Dorstellen vun en Langseevpapeermaschien

Up de Papeermaschien wurrd de Papeerbahn bildt. Folgend Maschinenstatschonen sünd achternanner schalt:

1. Stoffuploop
2. Seevpartie
3. Nattpressenpartie
4. Dröögpartie
5. Uprullen

Blattbillen

De Blattbillen find bi de industriell Papeerprodukschoon up de Papeermaschien statt. De reinigt un entlüft Papeerbree, de to ca. 99 % ut Water besteiht, wurrd in' Stoffuploop to en dünn, nah Mögelkeit gliekförmigen Strahl formt. Disse draapt bi Langseevpapeermaschinen up en roteeren, endlos Seev (kiek dorto ok Metalldook). Binnerhalf vun wenig Sekunn löppt en ganz grooten Deel vun dat Water af un de Papeerstruktur entsteiht. Dorto dragen ünner dat Seev anbrocht Suuger as ok Pulsatschonen ertüügen Foils to de Entwässerung vun den Feesstoff bi. Faken wurr ok versöcht, de Temperatur vun de Suspension to stiegern (bispeelswies över Dampblaskasten), wat över en leeger Viskosität ebenfalls de Entwässerung fördert. Sall dat Papeer en Waterteken hemm, is dat in dat Seev inarbeit oder wurrd vun baben mit en do nömmt Egoutteurwalz upbrocht.

Up Langseevpapeermaschinen fertigt Papeer hett wegen de eensiedig Entwässerung normalerwies en utpräägt Tweesiedigkeit. Dat drück sück neben de ünnerscheedlich Böverflachen (de Seevsiet un de glatt Filz- oder Muisiet) meest ok in en düchtig ungliekmatig Verdeelen vun de Füllstoffe binnerhalv vun dat Papeer ut. Dat hett neben de ünnerscheedlich Bedruckborkeit faken ok en Rullneegen (Curl) to Folge. Afhülp verschafft hier deelwies de Entwässerung över en tweet Seev nah baben (so nömmt Hybrid-Former), de todem de Gesamtentwässerungsleistung erhöht.

Streeken Papeer

Streeken Papeer (ok Kunst- oder Billerdruckpapeer) is en Papeer, bi dat de Böverflach mit en Bindemiddelupdrag („Streek“) vereddelt is. Dat Papeer kriggt en slooten, glatt un stabil Böverflach, wordör en betere Qualität bi'n Druck reckt wurrd.

Normmaten för Papeer

Tellmaaten nah DIN 6730

Bagen	1 Stück (een „Blatt“) = 8 Blatt in en bunnen Book = 16 Sieden
Book bi Schrievpapeer	24 Bagen
Book bi Druckpapeer	25 Bagen (A4 Papeer mit 80 g/m² DIN 6730)
Ries, Rieß	20 Book („een Paket“)
Ballen	10 Ries

Formate nah EN ISO 216, DIN 476

De bekanntst internatschonal normt Papeerformate sünd de vun de A-Reeg nah DIN 476 Papeerformat, de siet 2002 deelwies dör EN ISO 216 ersett is. In eenig Länner as den USA un Kanada wurrd anner Formaten bruukt.

Papeerverarbeiten

To dat Verarbeiten vun Papeer, insbesünnere dat Tosnieden up bestimmte Formate, steiht en Reeg vun Warktüüch to Hand. Vun öllers her Scheer un Papeer-Mest, in neeere Tiet Papeersniedemaschinen:

• Rullensnieder, överweegend för de Gebruuk to Huus för dat Torichten vun een oder wenig Bagens an Papeer (oder Photographien); besteiht meest ut en Snittbrett mit Linealfunktschonen un en Snittliest.
• Hebelsnieder in verscheeden Utführensgrötten vun' Huusgebruuk bit to'n lüttgewarflichen Gebruuk etwa in Graphikstudios oder lütt Copyshops, de mehrere Bagen to glieker Tiet snieden un de up en eegen Gestell fast maakt ween könnt, de över Sekerheitsmaaatnahmen (Schuulhauben), Fienjusteerens- un/oder Faststellmechanismen verfügen können.
• Stapelsnieder, de Papeerstapel bit to 80 mm (ca. 800 Bagen) snieden, meest mechanisch in' Handandriev, faken 50 kg un mehr weegen, över en justeerboren Rückanslag un Pressvörichtungen to dat Fixeeren vun dat Papeer verfügen. De Snittflächen varieeren meest tüschen DIN A3 un grötter. De Andriev is mechanisch oder elektromechanisch.
• Papiersniedeautomat för Druckereen oder industriell Fertigung, hüüd meest mit elektronisch Maatwark, differenzeert Sekerheitssystemen (Tweehandbedriev, Luchtschranken) un elektromechanische Andriev.

Papeermarkt

De Papeerindustrie ünnerscheed veer Grootgruppen vun Papeersorten:

• Grafisch Papeeren,
• Papeer, Karton un Papp för Verpackungszwecke,
• Hygiene-Papeeren Tissue-Papeeren,
• Papeeren un Papp för speziellen technischen Gebruuk.

Weltwiet wurrn jedes Johr rund 394 Millionen Tünn (2010) Papeer, Karton un Papp produzeert. De berekent Papeerverbruuk pro Kopp leeg in dat Johr 2010 in den USA bi 240 kg, in de EU bi 167 kg un weltwiet bi 57 kg. In Düütschland bedroog de reknerisch Papeerverbruuk (Produktschoon+Import-Export) 2010 23 Millionen Tünn, also etwa 248 kg pro Kopp (2009). Dorvan gungen 44 Perzent in grafisch Papeeren, 43 Perzent in Verpackungen, 7 Perzent in Hygiene-Papeeren as ok 6 Perzent in Spezialpapeeren.

En Drüddel vun de Kapazitäten för de Papeerproduktschon weltwiet entfallt up de europääsch Papeerindustrie. De düütsch Papierindustrie is dorbi de Nr. 1 in Europa un nah den USA, China un Japan de Nr. 4 weltwiet. Europa is führend bi dat Herstellen vun Druck- un Schrievpapeer, folgt vun Asien un Noordamerika, un hett en Andeel vun knapp 28 % an de gesamt Papeer- un Papp-Produktion. Dör de Konsolideeren vun de europääsch Papeerindustrie in dat letzt Johrteihnt is de Tall vun de Ünnernehmen, Papeerfabriken un Papeermaschinen in Europa sunken, de Produktschoonskapazität aber togliek düchtig steegen. Dat wurrd schätzt, dat de 20 gröttsten Papeerhersteller to Tiet en Andeel vun meest 40 % an de weltwieten Papeer- un Papp-Produktschoon hebbt. De Ümsatz vun de europääsch Papeerindustrie bedroog 2011 rund 81 Mrd. EUR. 221.000 Mnschen arbeiten in de europääsch Zellstoff- un Papeerindustrie. Neben groot Papeerhersteller as Stora Enso, International Paper, UPM-Kymmene, Svenska Cellulosa Aktiebolaget (SCA), Metsä Board, de Exacompta Clairefontaine Group un Sappi gifft dat en groot Tall vun middelgroot un lüttgere Papeerhersteller.

Papeerforschung

Grünnen för de Papeerforschung ergeevt sück ut bannig verscheeden wetenschaplich Ansatzen. Neben technisch Fraagstellen vun de Papeerindustrie sünd dat ok komplexe Themen in historsch Bibliotheks- un Archivbestännen. Dorto hörrn bispeelswies de Herkunftsoörd vun historsch Papeeren insluutend hör Waterteken as ok dat Öllerverhollen ut konservatorisch un restauratorisch Sicht. Up dit Rebeet sünd weltwiet tallriek wetenschaplich Bibliotheken un eenig private Institutschonen tätig.

De industriell Papeerforschung wurrd in Düütschland bündelt in de Papeertechnisch Stiften (PTS), de 1951 grünnd wurr un vun de Ünnernehmen vun de Papeerindustrie fördert wurrd. Dat wurrn Updragsforschungen un Deenstleistungen för de Papeerindustrie un deren Toleeferfirmen erbrocht. Doröver herut bedrieven verscheeden Toleeferer eegenstännig Forschungsanlagen.

De Technischen Universitäten in Darmstadt un Dresden, de Fackhoochschool München as ok de Duale Hoochschool Baden-Württemberg in Karlsruhe billen Papeeringenieure ut. Forschensswoorpunkte in Darmstadt sünd Recyclingverfohren as ok Waterkreislööp, in Dresden wurrd hööftsächlich to Energieeffizienz as ok Böverflacheneegenschapen forscht.

De Papeermaschinenhersteller Voith Paper ünnerhollt up sien Bedrievsgelände in Heidenheim/Brenz en weltwiet eenzigordig Papeerforschenzentrum, dat Paper Technology Center (PTC). Dor wurrn de Forschensberieken „Feesstofftechnologie“ un „Prozess vun de Pepeerherstellung“ up bither eenmalig Wies kombineert. In dat PTC is dat eerstmals mögelk, den kumpletten Papeerherstellensprozess ünner real Bedingungen vöraf to testen un to verbetern – vun' Rohstoff över de Maschinenkonfiguratschoon, de Automatschoon un de Bespannungen bit hen to dat Endprodukt. 140 Papeermaaker, Automatisierensexperten un Papeeringenieure forschen in dat Paper Technology Center gemeensam mit Papeerhersteller ut alle Welt an dat Papeer vun de Tokunft. Wegen den modularen Upbau vun disse Anlaag könnt ünnerscheedlich Produktschoonskonzepte utprobeert un direkt mitnanner vergleken wurrn. Wenn dat ween moot, könnt ganz Maschinendeelen mit Gewichten vun bit to 600 Tonnen en bloc utbaut un uttuuscht wurrn. Doröver herut is dat Paper Technology Center mit en Fiberdesignanlaag utstatt, mit de de Rohstoff för de Papeerherstellung nipp un nau an de Anforderungen vun dat latere Papeer anpasst wurrn kann.

En wiedere Forschensanlaag bedrifft de gröttste Hersteller för chemisch Produkte to de Papeerherstellung, de BASF in Ludwigshafen, deelwies in Partnerschap mit de Omya.

Bestimmen vun dat Öller vun Papeer

Mit de Öllerbestimmen vun Papeer bafaaten sück to'n Bispeel Historiker un Kriminalisten, dat Upspören vun Fälschungen is dat Teel. En Upsatz ut de Bundesanstalt für Materialforschung und -prüfung beschrifft eenig Verfohren.

Sorten

Natuurpapeer is en Böverbegreep för all Papeeren, de ut Natuurfesen ahn Tosatz vun synthetischen Fesen un ahn Böverflachenbehandlung maschinenglatt oder satineert sünd.

Eegenschapen

Physikalisch Eegenschapen

Grundsätzlich is bi all Meeten to beachten, dat Luftfuchtigkeit un Temperatur en düchtig grooten Infloot up de Meetwerte hemm. Dorüm find dat Meeten immer in Klimarüüms bi en nah ISO-Normen fastleggt Normklima (23 °C, 50 % Luftfuchtigkeit) statt. Meest wurrd de Papeerproof vör dat Meeten 24 Stünn in den Ruum lagert, um se to akklimatiseeren. Wiel de Meeten vun de flachenbetrucken Masse vun dat Papeer (ok Flachengewicht oder Grammatur nömmt) afhangen, wurrd so nömmt Laborblööt mit en nah ISO-Norm feastleggt flachenbetrucken Masse bruukt.

Masse, Dicht un Dickt vun Schrievpapeer

De Masse (bzw. umgangsspraaklich ok dat Gewicht) vun Papeer wurrd meest flachenbetrucken angeven - konkret in Gramm pro Quadratmeter (g/m²).

De flachenbetrucken Masse vun normal Schrievpapier bedrocht 80 g/m², en A4-Blatt hett dormit en Masse vun 5 g. Dree vun disse Blööt plus Breefümslag liggen somit jüst ünner de för en Standardbreef erloovt Hööchstmasse vun 20 g. 1000 Blatt A4-Papeer weegen dorher 5 kg un 200.000 Blatt A4-Papeer weegen all en ganze Tünn (1 t).

De up dat Volumen betrucken Dicht vun normale Schrievpapeer liggt in de Gröttenordnung vun 800 kg/m³, de Dickt also bi 0,1 Millimetern.

Papeerbeteken nah Masse

Je nah flachenbetrucken Masse ännert sück de Beteken för de ut Papeer bestahn Bedruckstoff (umgangsspraaklich sünd Översnieden tüschen Papeer, Karton un Pappe mögelk):

Beteken	flachenbetrucken Masse
DIN 6730
Papeer	7 g/m² bis 225 g/m²
Papp	ab 225 g/m²
Umgangsspraaklich (Plattdüütsch)
Papeer	7 g/m² bis 150 g/m²
Karton	150 g/m² bis 600 g/m²
Papp	ab 600 g/m²

Leitfähigkeit

Papeer gellt allgemeen as good Isolator, wiel dat, wenn dat dröög is, normalerwies Warmt nich good un Stroom meest gor nich leiten deiht.

• Warmtleiteegenschapen: kiek Temperaturleitfähigkeit
• Stromleitfähigkeit: kiek Elektrisch Leitfähigkeit

Luchtundörlässigkeit

De Grad vun de Luchtundörlässigkeit vun dat Pepeer betreckt sück up sien Fähigkeit, Lucht nich dörschienen to laaten. Papeer lett kien Lucht dör, wenn dat infallen Lucht torücj´hstreet oder in dat Papeer afsorbeert wurrd. Je höhger dat Streen vun dat Lucht is, umso luchtundörlässiger is dat Papeer. Luchtundörlässigkeit is en gewünscht Qualität, de dat Dörschienen vun den Druck minimeert. En Blatt mit 100 %iger Luchtundörlässigkeit lett överhoopt kien Lucht dörschienen un dormit ok nich den Druck, wenn dee Druckfarv nich indringen deiht. In’ Allgemeenen is de Luchtundörlässigkeit vun dat Papeer umso minner, je leeger sien flachenbetrucken Masse is. De Wittgrad un de Helligkeit vun den Füllstoff, sien Kornstruktur un -grött, sien Breekensindex un de Füllstoffgehalt sünd Faktoren, de de Luchtundörlässigkeit vun dat Papeer bestimmen.

De Helligkeit is en Maat för de Lucht reflekteeren Eegenschapen vun dat Papeer, de de Weddergaav vun Kontrasten un Halftönen beinflooten. De Ünnerscheed tüschen den Helligkeitsgrad, de dör Kaolin reckt wurrd (80 bit 90 up de ISO-Helligkeitsskala), un den Helligkeitsgrad, de dör Calciumcarbonate reckt wurrd (GCC över 90 un PCC 90-95), is düchtig.

Toogfastigkeit

De Toogfastigkeit is en vun de zentralen physikalischen Werte bi de Papeerherstellung, bi Kraftpapeer is se sogor de wichtigste Wert. De Maateenheit de up de Breedt vun de Papeerproov betrucken Toogfastigkeit is N/m. Wiel de Toogfastigkeit vörweegend vun de flachenbetrucken Masse afhangt, wurr ok de Toogfastigkeitsindex (ZFI) mit de Maateenheit Nm/g bruukt.

Um dissen Wert to bestimmen wurrd en Körtrietproov maakt. Dorto wurrn Papeerstriepen vun en normt Längt un Breedt mechanisch inspannt, de so nömmt Rietapparat treckt de Proov utnanner un tekent de bruukt Kraft up. De in den Moment vun dat Körtrieten bruukt Kraft is de Toogfastigkeit. Um en Dörsnittsweert to kriegen, wurrn meest 10 Striepen körtreeten, wovan 5 längs un 5 dwars to de Loopricht vun de Papeermaschien nommen wurrn. As Nebenprodukt vun dit Meeten wurrn noch de Bröökdehnen un de Toogbröökarbeit ermiddelt. De Bröökdehnen wurrd in Perzent angeven un gifft an, um wu völ Perzent sück de Papeerstriepen in den Moment vun de Bröök verlängert. De Toogbröökarbeit wurrd in J/m² angeven un is de upwendt Toogkraft pro Papeerflach.

Spezifisch Wiederrietwedderstand

De Maateenheit vun de spezifischen Wiederrietwedderstand is mN•m²/g. Disse Maateenheit gifft, wu licht Papeer, dat all inreeten is, wieder rieten deiht. Dorto wurrd dat Peer mit en Snitt versehn un in dat Rietfastigkeitsprüfgerät (nah Elmendorf) inspannt. Dör en Knoopdruck wurrd en blockeert Pendel utlööst, dat de Proov in' Toog vun de Pendelbewegen körtrieten un dorbi de Kraft meeten deiht.

Burstwedderstand

De Burstwedderstand gifft den benötigten Druck an, um en Papeer to'n Bursten to bringen. De Maateenheit vun den Burstwedderstand luut kPa. Dorto wurrd en Normblatt in den Prüfapparat inspannt un en Membran mit normt Flach drückt mit anstiegen Kraft gegen dat Papeer. De Druck, de to dat Dörstööten vun dat Papeer bruukt wurrd, wurrd Burstwedderstand nömmt.

Porosität

De Porosität gifft an, wu völ Luft en Papeer dorlaaten deiht. De Maateenheit vun de Porosität luut Gurley. Dorto wurrd dat Normblatt in den Prüfapparat inspannt un de Prüfapparat drückt 100 ml Luft mit 1,23 kPa dör en Prüfflach vun 6,42 cm² un mett de dorför bruukt Tiet. En Tietdüer vun een Sekunn entspreekt dorbi een Gurley.

Spaltwedderstand

De Spaltwedderstand gifft de uptobringen Kraft an, de bruukt wurrn, um de Papeerbahn in de Masse to spalten. Dit wurrd för begäng bi mehrlagig Papeeren anwednt, bi de mehrere Papeerbahnen natt (25–35 %) vergautscht wurrn, so bispeelswies bi Faltschachtelkarton (FSK) oder besünners voluminöös Papeeren (Rohdicht <1,5) as Beerdeckels.

Loopricht

Langseevpapeermaschien för den Laborbedrief, Freelichtmuseum Hagen

Wiels bi de Papeerherstellen vun Hand de Fesen gliekmatig in all Richt liggen, trett bi de maschinell Papeerherstellen, de up en Endlosseev erfolgt, en (deelwies) Utrichten vun de Fesen längs vun dat Band up. Man snackt denn vun de Loopricht vun dat Papeer un ünnerscheed dorbi tüschen de Maschinenricht (in Loopricht) un de Querricht (dwars to de Loopricht).

De Dweerricht is togliek de Richt vun de Feesricht, so dat in Querricht etwa en dreefack Quellung un Schwinnen vun dat Papeer gegenöver de Loopricht uptrett. Bi Papeermaschinenherstellung liggt de Dweerricht parallel to de Dreihassen un senkrecht to de Bewegensricht.

In’ Papeerhannel un in de Druckeree wurrn Loop- un Dweerricht dör de Begreep Smalbahn und Breetbahn en Format toordnet. De Beteken schmal oder breet gifft dorbi de Richt vun de Snittkant parallel to de Loopricht an. Dorbi gellt:

• Breetbahn (BB): De Papeerbagen liggt breet in de Papeerbahn, DIN 6725, de kört Kant liggt längs vun de Feeslängt

• Schmalbahn (SB): De Papeerbogen liggt schmal in de Papeerbahn, DIN 16544, de lang Kant liggt längs vun de Feeslängt

Dit Weeten is wichtig för de antowennen Formatlaag bi verscheeden Maschinenboorten un to beachten Wiederverarbeitensprozessen (Falzlagen, latere Bookformat). So kann de Passer in Umfangsricht binnerhalv vun de Druckmaschien verstellt wurrn, in de Querricht dorgegen nich. Bi Offsetarbeiten mit hooch Fuchtmiddelanfall moot also de eerste Plaat in de Maschien körter inricht wurrn as de letzte un dat Papeer moot in Breetbahn loopen, so dat de Quellung vun Wark to Wark passgenau ztgleeken wurrn kann.

In Katalogen un up Riesetiketten wurrd dat Maat dwars to de Looprich ünnerstreeken oder fett uttekent oder toeerst nömmt. Begäng sünd ok de Afkörten SB (Schmalbahn) un BB (Breetbahn) oder ein Piel, de de Loopricht markeert.

In Afhängigkeit vun de vörherrschen Feesricht beinflooten Fuchtigkeit, Temperatur un dat Öllern dat Papeer. Bi en ungliekmatig Utrichten ännert somit jeder Koort in de Loop vun de Tiet un mit den Wessel vun de Witterung bzw. vun dat Ruumklima ehrn nipp un nauen Maatstaff ünnerscheedlich in beid Richten. Blots dör spezielle bzw. schicht Papeersoorten kann disse Effekt bi maschinell produzeert Papeeren minnert wurrn.

Bi de Herstellung vun Böker (un anner ut Papeer bestahn Gegenständen) is dorup to achten, dat de Loopricht vun all Sieden, vun de Bookdeckel un vun dat Övertoogmaterial parallel to'n Bookrügg verlöppt, wiel Papeer sück immer dwars to sein Looprich utdehnt bzw. schrumpt. Annernfalls breckt dat Book licht an de Bindung utnanner bzw. lett sück schlecht dörblöödern. Wurrd bi dat Verkleeven vun Papeer un Papp de Loopricht vun de to kombineeren Materialien nich beacht, kummt dat to wellenordigen Verwerfungen, de nich to beheeven sünd. To de Prüfung vun de Loopricht gifft dat mehrere Methoden vun Hand.

Dör dat Upnannerkleeven vun mehreren Papeerschichten vun afwesseln Loopricht kriggt man bannig starr Papeer (vergliekbor to'n Sperrholt), as bispeelswies den mindst dreelagigen Bristolkarton.

Öllerungsbeständigkeit

De Anforderungen wegen de Öllerungsbeständigkeit vun Böker sünd in de so nömmt Frankforter Forderungen vun de Düütsch Bibliothek un vun de Gesellschaft für das Buch, as ok in de US-Norm ANSI/NISO Z 39.48–1992 und ISO-Norm 9706 fasthollen.

Wittgrad

De Wittgrad is en technisch Kennwert för de Reflexionsfähigkeit vun dat Papeer för witt Lucht. De wurrd idealerwies mit en Spektralphotometer meeten. Ut de spektraal Verdeelen wurrd de Tallenwert nah verscheeden Formeln berekent. För Papeer wurrd meest de Wittgrad nah Berger bruukt. Bi en normal Kopeerpapeer ahn UV-sensible Upheller liggt de Wittgrad nah Berger etwa bi 160. Dör optische Upheller un Farvstoffe wurrd de Meetergevnisse beinfloot. Dorum wurrd de Wittgrad begäng ünner Normlucht bestimmt, dat gegenöver Daglucht en minnern Andeel an körtwellig UV-Strahlung hett. Hannelsübliche witt Papeeren sünd meestens uphellt. Ünner Normlucht meeten neutralwitt Papeeren seecht so ünner Glühlampen mehr geel, in dat sünnige Daglucht oder ünner Lüchtstofflampen dorgegen bläulich-witt ut.

De Wittgrad gifft blots den Unbuntandeel an en maaten Flach betrucken up en ideal witt oder ideal swaart Flach an. Bi twee Papeeren, de meettechnisch den glieken Wittgrad besitten, kann en sichtbor Farvsteek bestahn, de den subjektiven Wittindruck verfälscht. Minschen empfinnen licht geel oder rötlich Papeer as weniger witt, also grauer gegenöver en licht bläulich oder gröönlich vun den glieker Wittgrad.

De Wittgrad wurrd as Standardprüfung in de Papeerproduktschoon bruukt. Um unerwünscht Farvsteeken to umgahn, is vun den Anwender neben den Wittgrad ok de Farvsteek vun dat Papeer to beachten. Den Effekt vun de „Wittgraderhöhung“ dör optisch Verschuven bruukt man ünner annern bi dat so nömmt Bläuen vun dat Papeer. Dorbi wurrd dör Togaav vun blau Pigmenten en Geelsteek minnert. Bi dat so nömmt Drücken wurrd en to witt Papeer dör Togaav vun root oder bruun Pigmente braken. In beid Fällen nimmt de technische Wittgrad licht af, de subjektive Wittindruck aber wurrd bi dat Bläuen erhöht un bi dat Drücken verminnert.

Gebruuk

Beschriftung

Bi dat Beschriften wurrd en Farvstoff (bispeelswies Enkt, Toner un Druckfarv) mit en Warktüüch up Papeer updragen. Dat kann vun Hand mit en Schrievmaschien, en Füllfedderholler, en Bleestift, en Buntstift, en Filzstift oder en Federkiel maakt wurrn. Siet dat Utfinnen vun den Bookdruck gifft dat Maschinen, de en Text siedenwies up Papeer överdragen könnt. Dat is mit en Druckmaschien millionenfack oder mit en Laserdrucker för blots wenig Sieden mögelk. Wiels anfänglich noch de to Verfügung stahn Rohstoff de Eegenschapen vun dat Papeer bestimmen dee, kann hüüd Papeer den Anforderungen anpasst wurrn. Streeken Billerdruckpapeer to'n Kunstdruck, to'n Zeitungsdruck en billig, rietfast Papeer un as Kopeerpapeer holtfree, unstreeken Papeer.

Banknoten un Luxuspapiere: koloreert Stahlsteek (um 1850), Gröötkorten (1866), Ansichtskoort mit Lithografie (1902), bedruckt Pappkärtchen för Fotos (um 1900)

Billend Kunst

Pappmaché is en Gemisch ut Papeer, Bindemittel un Kried oder Ton, dat in' 18. Jahrhundert as Ersatz för Stuck in de Innenutstattung bruukt wurr. So geev dat en Manufaktur, in de ut olt Akten für dat Slott Ludwigslust Deckenverzierungen, Büsten un sogor Statuen, de wenig Maanden in't Free upstellt wurrn kunnen, maakt wurrn. Hüüd find man Papeer in' Modellbau, in de japaansch Papeerfaltkunst Origami un bi Collagen un Assemblagen. Aquarellpapeer för Aquarelle hett en flachenbetrucken Masse vun bit to 850 g/m². Fotopapeer moot speziell beschicht wurrn, dormit dat as Dräger för de Fotoemulsion oder to'n Insatz för Tintenstrahldrucker bruukt wurrn kann.

Luxuspapeeren

Dat is de Beteken för vereddelte, geschmückte un verzierte, faken upwännig bearbeit Papeererzeugnisse de van etwa 1820/60 bit 1920/30 herstellt wurrn, as dat en eegen Luxuspapeerindustrie geev. To dat Vereddeln wurr en Reeg vun Bearbeitungsverfohren insett, as Koloreeren as Hand- un Schablonenkoloreeren, Farvendruck as Chromolithografie, Gold- un Sülverdruck, Präägen (Gaufreeren) un Stanzen, dat Upbringen vun Frömdmaterialien, as Glimmer, Sied as ok dat Anbringen vun Laschen, Klappen un Mechanismen bi Speeltüüch. Ünner Luxuspapeeren fallen Andachts- un Flietbildchen, völ Ansichts- (Leporello), Gelegenheits- (Glückwunsch-, Wiehnachts- un Neejohrskorten) un Bildpostkorten (Motivkorten), verzierte Breefbagen, Etiketten, allerlei Papeerspeeltüüch (Papeertheater), Reklamemarken un Sammelbiller un völ mehr. Hüüd sünd sückse Luxuspapeeren Sammelobjekte.

In Japan un China wurrd Papeer in de Binneninrichtung in völfältig Wies verwendt, bispeelswies de japaanschen Shoji, mit dörschienen Washi-Papeer bespannt Ruumdeeler.

Technische un Spezialpapeeren

Papp hett en flachenbetrucken Masse vun mindst 300 g/m² un ca 1,5 mm Dickt. Dünner Material, af 130 g/m², heet Karton un wurrd vörweegend as Kartonage bruukt. Mit en Kunststoffbeschichtung un eventuell en Aluminiumfolie as Tüüschenlaag kann se as Getränkekarton sogor Flüssigkeiten verpacken. De an' meesten verbreedt Papp is de Wellpapp, de in de völfältigst Sorten vörkummt. Papp und Kartons wurrn vörweegend ut Recyclingpapeer herstellt, wiel dat dorbi nich so düchtig up de Farv vun dat Material ankummt. Intüschen kann aber ok Recyclingpapeer mit en bannig hooch Qualität produzeert wurrn un ünnerscheed sück in' Wittgrad blots noch ganz swaak vun Papeer ut nee Fesen. Dat Papeer mit de gröttste relativ Togfastigkeit Kraftpapeer nömmt. Dat besteiht to meest 100 % ut langfeesigen Zellstoffen vun Nadelhölter. Dat wurrd sünners för Papeersacken bruukt. Dat gifft Filterpapeeren (Luftfilter för Fohrtüüch un Stoffsuuger), Kabelisolierpapeeren, Medizinisch Papeeren, Kleevzettel, Zigarettenpapeer un Thermopapeeren. Papeeren finnen sück ebenfalls in Metallpapeerkondensatoren un Elektrolytkondensatoren, wo se as Isolator oder Dräger vun den flüssigen Elektrolyt deenen.

Dat I-Paper (Intelligent Paper), 2000 to'n Patent anmeldt, besteiht ut mehreren Papeerlagen un en magnetischen Spiekerschicht. Se erloovt, Daten in dat Papeer to spiekern un weer uttolesen. Dordör wurrd de Medienbröök uphaben.

Fleegen mit Papeer

Dat gifft Floogdraken ut Papeer in China, sietdem dat dit Material gifft. De 1783 baut Montgolfière vun de Bröers Montgolfier weer en Heetluftballon ut Lienwand, de mit en dünn Papeerschicht luftdicht verkleedt weer. In' Tweeten Weltkrieg hett Japan ca. 10.000 Ballonbomben ut Papeer produzeert, de mit Lack gasdicht maakt wurrn un Brand- un Sprengsatzen (5 bit 15 Kilogramm) över den Pazifik nah Amerika transporteeren deen.

In' Floogtüüchmodellbau wurrd Papeer as Bespannung (Spannpapeer) vun Dragflachen in Holm-Rippen-Bauwies un för Floogtüüchrumpen bruukt. Dorto wurrd dat upkleevt, mit Spannlack tränkt un överlackeert, sobald dör dat Drögen de notwennig Böverflachenspannung reckt is.

Dorneben wurrd Papeer ok to'n Bastel vun Papeerfleger bruukt. Dorto wurrd dat Papeer in en en Floogtüüch ähnlich Form falt.

Garne, Textilien

Papeer kann to Textilien verarbeit wurrn, eenersiets direkt ut Papeer, up de anner Siet in Striepen sneeden, verspunnen un to Textilen verweevt.

Umweltaspekte un Recycling

Recycling-Code för Papeer

Bi de Papeerproduktschoon is vör allen de Verbruuk an Holt, Water un Energie Gegenstand vun de umweltpolitisch Diskussion. Rund 20 % vun dat weltwiet inslahn Holt wurrn to Papeer verarbeit. In Düütschland wurrn allerdings vörnehmlich so nömmt „Dörforstungsholt“, Stormholt oder Saagrestholt bruukt. Kontroverse Standpunkte finnen sück vör allen bi dat Thema nahhollen Forstwertschap, de Forstzertifizieren un de Gebruuk vun Urwald.

De hooch Waterverbruuk weer all vör 1900 problematisch, wat den mehrfacken Gebruuk vun Water bedingen dee, um den Verbruuk to minneseeren. In de eerst Papeermöhlen hett man noch 1.200 Liter pro Kilogramm Papeer bruukt, um 1900 weern dat 100 bit 800 Liter, hüüd sünd dat blots noch 7 Liter. En komplett dichten Kreisloop is in' Regelfall nich mögelk. Wegen de Waterhärte kummt dat to Verstoppen vun Maschinendeelen, wenn sück Calciumcarbonat anriekert. Blots in Eenzelfällen, wenn blots Ooltpapeer insett wurrd, is de kumplette Afwaterrückloop to Tiet mögelk.

De Waterverbruuk bedingt dat Afwater. Mit de Industrialiseeren Enn' vun dat 19. Johrhunnert un de stiegen Nahfraag nah Zellstoff un Chlorbleek steeg de Menge vun de Afwater un dormit de dorin enthollen Schadstoffe. De Hemicellulosen un dat Lignin (över 50 % vun dat Holt) wurrn anfangs meest unbehannelt in de Gewässer entsörgt. Wegen de Umwelt- un Gesundheitsschäden un den Verlustes vun de Kaakchemikalien mit de Aflauge wurrn tonächst de Laugen to de Energiegewinnen insett. Modern Zellstofffabriken arbeiten energieautark, de Kaakchemikalien wurrd ut dat Afgaas un de Asch torüchwunnen.

De düütsch Umweltvörschriften hörrt to de strengsten weltwiet. Abwater ut Zellstofffabriken dröfft en Belastung bit 25 Kilogramm CSB (chemisch Suerstoffbedarf) pro Tünn Zellstoff upwiesen, bi de Papeerherstellung sünd twee bit fiev Kilogramm CSB pro Tünn Papeer tolässig.

De meest Papeerfabriken bedrieven eegen Kläranlagen, de dat insett Water bit to dree Stufen (mechanisch, biologisch, chemisch) reinigen un eerst dornah in de Vörfluter inleiten. Anner Papeerfabriken sünd Indirektinleiter, d. h. Hör Afwater wurrd gemeensam mit dat kommunale Afwater reinigt.

De Energieverbruuk liggt bit etwa 2,5 kWh pro Kilogramm Papeer.

Schädlinge un Konserveeren

Bruce Chatwin' sien The Songlines vun Sülverglieders freten

En bedüütsam Schädling ut dat Deertenriek is de Sülverglieder, dat Papeer entweder an de Böverflach frett oder gor Löker veroorsaakt. En anner Schädling is de Bökerluus, de sück parthenogenetisch vermehren un dormit gau massenhaft fuchtig wurrn Papeeren befallen kann. Ünner de Swämme sünd Schimmels vun groot Bedüüden, de ebenfalls dör Fuchtigkeit begünstigt wurrn un de bispeelswies infolge vun Waterschäden uptreden können. En wichtig Träe bi dat Konserveeren vun natt wurrn Papeer is de ümgahn Gefreerdröögen.

Ut bestimmt Inhaltsstoffen vun Papeeren könnt Süeren bildt wurrn, da dat Papeer zerstören. Um den Säurefraß entgegentowirken, wurrn automatiseerte Konservierungs-Anlagen baut, in de dat „suer“ Papeer neutraliseert un en alkalische Reserve inbrocht wurrd.

Sonstiges

De faken bruukt Satz "Bi de nächst Sintfloot deiht Gott nich Water, sonnern Papeer bruuken“ stammt vun den Schriever Romain Gary.

Literatur

Bökerr

• Josep Asunción: Das Papierhandwerk. Verlag Paul Haupt, Bern/Stuttgart/Wien 2003
• Klaus B. Bartels: Papierherstellung in Deutschland. Von der Gründung der ersten Papierfabriken in Berlin und Brandenburg bis heute. be.bra wissenschaft verlag, Berlin 2011, ISBN 978-3-937233-82-6
• Paul Ludger Göbel: Papier als Werkstoff in der Bildenden Kunst. Eine Bestandsaufnahme der Moderne und die gestalterischen Möglichkeiten für den Kunstunterricht. Dissertation, Universität Potsdam 2007 (Vulltext)
• Elke Gottschalk: Papierantiquitäten. Luxuspapiere von 1820 bis 1920. Battenberg Verlag, Augsburg 1996, ISBN 3-89441-216-X
• Lothar Müller: Weiße Magie. Die Epoche des Papiers. Hanser, München 2012, ISBN 978-3-446-23911-1
• „Papier 2011“. Ein Leistungsbericht. Statistisches Jahrbuch des Verbandes Deutscher Papierfabriken, Bonn 2011
• Armin Renker: Das Buch vom Papier, Berlin 1930, 4. Aufl. 1951.
• Wilhelm Sandermann: Papier, eine Kulturgeschichte. 3. Uplaag. Springer, Berlin/Heidelberg 1997 (zuerst 1988), ISBN 3-540-55313-4
• Wolfgang Walenski: Das PapierBuch. Verlag Beruf + Schule, Itzehoe 1999, ISBN 3-88013-584-3
• Therese Weber: Die Sprache des Papiers. Eine 2000-jährige Geschichte. Verlag Haupt, Bern/Stuttgart/Wien 2004, ISBN 3-258-06793-7

Upsatzen

• Günter Bayerl: Vorindustrielles Gewerbe und Umweltbelastung – das Beispiel der Handpapiermacherei. Technikgeschichte – Beiträge über d. geschichtl. Entwicklung d. Technik und d. Industrie sowie deren naturwiss. Voraussetzungen, Verein Deutscher Ingenieure, VDI-Verlag, Düsseldorf 48.1981, ISSN 0082-2361, S. 206–238.
• Robert I. Burns: Paper comes to the West, 800−1400. In: Uta Lindgren: Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation. 4. Auflage. Gebr. Mann, Berlin 1996, ISBN 3-7861-1748-9, S. 413–422.
• Victor Thiel: Papiererzeugung und Papierhandel vornehmlich in den deutschen Landen von den ältesten Zeiten bis zum Beginn des 19. Jahrhunderts. Ein Entwurf, In: Archivalische Zeitschrift. Dritte Folge, Böhlau, Köln 8=41.1932, S. 106–151.
• Andreas Pingel Keuth: Papierherstellung. In: Chemie in unserer Zeit. Wiley-VCH, Weinheim 39.2005,6, ISSN 0009-2851, S. 403–409.
• [1] Klaus Roth: Papierkonservierung – Chemie kontra Papierzerfall. In: Chemie in unserer Zeit. Wiley-VCH, Weinheim 40.2006,1, ISSN 0009-2851, S. 54–62.
• Alfred Schulte: Papierpresse, Druckerpresse und Kelter. In: Gutenberg-Jahrbuch. (1939), S. 52–56.
• Wolfgang von Stromer: Große Innovationen der Papierfabrikation in Spätmittelalter und Frühneuzeit. In: Technikgeschichte. Bd. 60, Nr. 1 (1993), S. 1–6.
• Susan Thompson: Paper Manufacturing and Early Books. In: Annals of the New York Academy of Sciences. Bd. 314 (1978), S. 167–176.
• Peter F. Tschudin: Werkzeug und Handwerkstechnik in der mittelalterlichen Papierherstellung. In: Uta Lindgren: Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation. 4. Auflage. Gebr. Mann, Berlin 1996, ISBN 3-7861-1748-9, S. 423–428.

Normen

• Deutsches Institut für Normung e.V. (Hrsg.): DIN 6730:2006-05 : Papier und Pappe – Begriffe. Beuth Verlag, Berlin 2006.
• International Organization for Standardization (ISO) (Hrsg.): ISO 536:1995 : Paper and board — Determination of grammage. Genf 1995.

Weblenken

 Wiktionary: Papeer – Bedüdensverklaren, Woortherkamen, Synonymen, Översetten

Papeer. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Kleine Papiergeschichte – vom Papyrus zum Papier des 20. Jahrhunderts
• Broschüür "Papier machen" vun den Verband vun Düütsch Papeerfabriken
• Websteed vun den Verband vun Düütsch Papeerfabriken
• animeert Lernportal vun den Verband vun Düütsch Papeerfabriken to dat Thema Papeer
• Websteed vun de Vereenigung vun de öösterrieksch Papeerindustrie
• Wevsteed vun de Confederation of European Paper Industries
• International Association of Paper Historians (IPH)
• Traditschonell Vörgang vun dat Papeerschöppen
• Umfaaten Informatschonsportal rund um Papeer un Karton