Wikipedia

René Descartes

Disse Artikel is man blots en Stubben. Du kannst Wikipedia helpen un em verbetern.

René Descartes (Uutspraak: [ʀəˈne deˈkaʀt], latiensch Renatus Cartesius; * 31. März 1596 in La Haye/Touraine, Frankriek; † 11. Februar 1650 in Stockholm, Sweden) weer een franzööschen Philosophen, Mathematiker un Naturwetenschopper. Descartes höört in dat Tiedöller vun de Opklärung un warrt as de Mann ankeken, de den Grund leggt het för den modernen Ratschonalismus in de fröhe Nutied. Mit düssen Ratschonalismus hebbt sik Spinoza, Malebranche un Leibniz ut’neen sett un hebbt dor wieter an arbeit’. Sien ratschonalistsch Denken warrt ok „Cartesianismus“ nöömt. He is ook bekannt vunwegen sien beröhmt Woord „cogito ergo sum“ (Ik denk, also bün ik). Düt Woord is de Grundlage för siene Metaphysik un he het daar dat Sülvstbewusstsien inföhrt as’n Thema, dat an un för sik to de Philosophie tohören deit.

René Descartes
René Descartes (Frans Hals, 1649)
Unterschrift
Unterschrift
Personen-Informatschoonen
Boortsdag 31. März 1596
Boortsstell La Haye/Touraine
Doodsdag 11. Februar 1650
Doodsstell Stockholm
Natschoonalität franzöösch
Kunnig för Ratschonalismus

Cartesianismus
Analytsche Geometrie

Arbeid Philosooph

Mathematiker
Natuutwetenschopper

He meen, dat geev mit Geist un Materie twee „Substanzen“, de düütlich vun’nanner verscheden sünd un de nich een up den annern inwarken deen. Hüdigendags is düsse Ansicht as Cartesius sien Dualismus bekannt. He is just dat Gegendeel vun de verscheden Aarden vun Monismus un ook vun Isaac Newton siene dualistsche Natuurphilosophie. De leert ja, dat sünnerliche „Kräfte vun de Natur“, de nich to de Materie tohören doot, oorntlich togange sünd un inwarken doot up de Materie, de an sik rein gor nix maakt. (Kiek na bi Newton siene Gesetten, dat eerste Gesett vun de Bewegen)

Descartes het de so nöömte Analytsche Geometrie uutfunnen, de Algebra un Geometrie verbinnt.

Wat he in de Naturwetenschoppen tostanne bröcht harr, het nich lange gullen. Newton siene Physik harr gau nawiest, dat dat so nich angahn konn – of dat nu dor üm geiht, dat he dat Prinzip vun de Gravitatschoon aflehnt het, oder of sik dat üm siene „Küsel-Theorie“ hannelt.[1] Man doch drav een dat nich minnächtig bekieken, wat he in de Natuurwetenschoppen tostanne bröcht het, vunwegen dat he en vun de stuursten un wichtigsten Vertreders för den Mechanismus ween is. Dor is de veel öllere Physik vun Aristoteles eerst mit överwunnen worrn.

Sien Ethos vun de Plicht un dat Betähmen vun sik sülms het to’n Deel Infloodt up de Literatuur uut de franzöösche Klassik in dat 17. Johrhunnert nomen.

Leven

ännern

Descartes keem as dat drüdde Kind vun de adelige Famile Touraine up de Welt. Sien Vader, Joachim Descartes, was (1563–1640) Gerichtsraad (franzöösch conseillier) an’n böversten bretoonschen Gericht in Rennes. Siene Modder, Jeanne Brochard, is den 16. Mai 1597 storven, as se bi de Geboort vun eren letsten Kind doodbleven is. De Vader het al fro wedder freet un Descartes is bi siene Grootmodder op Modderssiede un ene Amme groot worrn.[2] Mit acht Jaren keem he as Internaatsschöler op dat jesuitsche Collège Henri-IV de La Flèche, dat he acht Jaren later in de Mathematik un den klassischen Spraken Latinsch un Ooldgreeksch uutbild verlaten het.[3]

Studien-, Leer- und Soldatentied

ännern

Na dat he dat Collège Henri-IV de La Flèche verlaten harr, is he 1612 anfungen in Poitiers Jura to studeren un het daar 1616 sien juristsch Examen maakt. Statts ene Karriere in’e Juristeree, maak he up de Pariser Académie een Leergang för junge Adelige in Fechten, Rieden, Dansen un good Benimm un het sik noch in’n sülven Jaar bi den Feldherr Moritz von Nassau in’n nedderländschen Breda verdungen. Daar keem he den sess Jaren ölleren Dokter un Natuurforscher Isaac Beeckman tomöte, de em iverig för de Physik maakt het. Sien eerst natuurwetenschoplich Wark Musicæ compendium (1618) het Descartes den Dokter Beeckman todacht.

Na Reisen döör Däänmark un Düütschland verdung sik Descartes 1619 noch eenmaal as Soldaat, nu bi’n Hartog Maximilian vun Bayern un nam up kathoolsche Siede an’n eersten Slachten in’n Dartigjöhrigen Krieg deel un so ook bi de Innaam vun Prag 1620.

In’n November 1619, kort nadem dat he in Prag de Schrievstoven vun’n Astronomen Tycho Brahe (1546–1601) un vun Johannes Kepler (1571–1630) in Regensborg seen harr, keem Descartes up de Idee, dat’t ene universelle Methode, de Waarheid uuttoforschen geven mutt un het sik beropen föölt, so’ne Methode to finnen. Daar woll he kene Kenntniss för akzepteren, de he nich in sülvenst oder in de Welt updeckt un up Plausilibiltät un Logik hen överpröövt het.

Descartes begunn an’n Regulae ad directionem ingenii to arbeiden. In siene Biografie över Descartes vertellt Adrien Baillet (1691) över dree Drömen, de Descartes in’e Nacht vun Sunndag den 10. up Maandag den 11. November 1619 dat Seggen na harr, as he ene länger Tied in Ulm (na anner Borns in Neuburg an de Donau) tobrochte.[4][5] De Fragmenten vun’n Olympica uut Descartes sienen Notizbook, de in Gottfried Wilhelm Leibniz sienen Warken to’n Deel nableven sind, beschrievt de Drööm man nich. De Dröme schullen Descartes 1620 dat Saldotenleven upseggen maakt hebben un na Loretto pilgern maken, so as he dat in sienen Drömen de Maria to’n Dank versproken harr. In’n Jaren daarna reise he döör dat Hillige Röömsche Riek, de Nedderlanne, de Swiez un Italien, wo he vele Inblicke winnen kunn un mit velen Gelerten to snacken keem.

1615 het he sik in Paris daallaten. Hier bewege he sik in hoge Sellschop un keem Intellektuellen tomöte. He lees veel, schreev bet 1628 an’n Regulae ad directionem ingenii wieder un het meer un meer Anseen as enen scharpsinnigen Denker wunnen. Sunnerlich op den Kardinaal Pierre de Bérulle, den Vörsitter in’n Staatsraad un Gegenspeler vun Kardinaal Richelieu, het he Indruck maakt, so dat de Kardinaal em to ene Privataudienz uutnödige, in de he siene Theorien un Philosophie verklookfiedeln schull.

Tied in’n Nedderlannen

ännern
 
Descartes, Kopptersteek vun Balthasar Moncornet

1629 trock Descartes in de Nedderlannen, sachtens wegen den groten Freeheiden daar. Hier brochte he de tokomen 18 Jaren Tied recht torügghöllern un torüügtrocken to. Faken het in de Tied de Waansteed wesselt.[6] 1634 leev he in Egmond-Binnen tohoop mit Jans van der Storm unner enen Dack. De Huushöllersche vun sienen Verhürer, Helena, kreeg 1656 kreeg ene Dochter vun em, Francine, de in Dèventer up Welt keem. Man Descartes un Helena freen nich. Francine is mit fiev Jaren den 7. September 1640 an Scharlackfever storven. Descartes het Francine eren Dood as den gröötsten Pien in sienen Leven betekent.[7]

Tied in Sweden un Dood

ännern

In’n laten Sommer 1649 het de junge Königin Christina vun Sweden, mit de Descartes sied 1645 Breven schreven harr, na Stockholm uutnödigt. Daar moss he man wekenlang up de Königign töven, de to Tied nich daar weer, eerst in’n laten Januar 1649 kreeg he ’s morgens Klocke fieve ene Audienz bi de Königin, eer siene Philosophie to verklaren. To’n Beginn vun’n Februar 1650 is Descartes krank worrn un tein Daag later in’n Huus vun sien Gastgever, de fransche Boodschopper Pieree Cahnut, sachtens wegen een Lungensweer doodbleven.[8] Descartes sien Grav liggt, nadem dat de meer as eenmaal ümebe woorn is, nu sied den 26. Februar 1819 in de Abdee Saint-Germain-des-Prés in Paris. Daar sien Liev uutbenamne sien Kopp, den sied 1878 dat Pariser Musée de l’Homme opheegt.

Schriften

ännern
 
Principia philosophiae, 1685
  • Musicae compendium. „Kumpedium för Musik“ (1618)
  • Regulae ad directionem ingenii,„Regeln den Geest uuttorichten“ (ca. 1628)
  • Inquisitio veritatis per lumen naturale, „Undersöök vun de Wohrheit med den natüürliken Licht/Insicht“ (ca. 1631)
  • Discours de la méthode pour bien conduire sa raison et chercher la vérité dans les sciences. „Diskurs över de Methood siene Vernunft good to bruken un de Wohrheit in den Wetenschoppen to söken“ (hoochdüütsch „Abhandlung über die Methode des richtigen Vernunftgebrauchs und der wissenschaftlichen Wahrheitsforschung“)
    • Anhäng:
    • La Dioptrique („Lichtbreekslehr“)
    • Les Météores
    • La Géométrie
  • Meditationes de prima philosophia. „Meditatschonen över de philosoophschen Grundlagen“ (S|de|„Meditationen über die Grundlagen der Philosophie“}} – een Höövdwärk för den Ratschonalismus
  • Principia philosophiae. Louis Elsevier, Amsterdam 1644 „Prinzipien vun de Philosophie“ (hoochdüütsch „Die Prinzipien der Philosophie“, Felix Meiner Verlag, Leipzig 2005)
  • Les Passions de l’âme (1649) „De Verlangens vun de Seel“ (hoochdüütsch „Die Leidenschaften der Seele“)
  • De homine (postum 1662) „Över den Minschen“ (hoochdüütsch „Über den Menschen“)
  • Le Monde de M. Descartes (postum 1664) „De Welt vun Herr Descartes“ („Die Welt des Herrn Descartes“)

Samtuutgaven

ännern
  • Charles Adam, Paul Tannery (Ruutgver): Œuvres de Descartes (11 Bänn + Anhang), Léopold Cerf, Paris 1897–1913 (fransch un latiensch)
  1. Correspondance Avril 1622 – Février 1638, 1897
  2. Correspondance Mars 1638 – Décembre 1639, 1898
  3. Correspondance Janvier 1640 – Juin 1643, 1899
  4. Correspondance Juillet 1643 – Avril 1647, 1901
  5. Correspondance Mai 1647 – Février 1650, 1903
  6. Discours de la méthode & Essais, 1902
  7. Meditationes de prima philosophia, 1904
  8. Principia philosophiæ / Epistola ad G. Voetium. Lettre apologetique. Notæ in programma, 1905 (twee Deel)
  9. Meditations et Principes. Traduction française, 1904 (twee Deel)
  10. Physico-mathematica. Compendium musicæ. Regulæ ad directionem ingenii. Recherche de la verité. Supplément a la correspondance, 1908
  11. Le monde. Description du corps humain. Passions de l’ame. Anatomica. Varia, 1909
  12. Vie & œuvres de Descartes. Étude historique / Supplément. Index générale, 1910/1913 (twee Deel; [https://zbmath.org/?q=an:41.0007.01 Jaarbookrezenschonen)
  • F. Alquié (Ruutgever): Oeuvres philosophiques. 3 Bände, Paris 1963–1973.

Niege Uutgaven

ännern

Hoogdüütsch

  • Meditationen über die Grundlagen der Philosophie mit den sämtlichen Einwänden und Erwiderungen. Übers. u. hrsg. v. Artur Buchenau. Meiner, Hamborg 1994, ISBN 3-7873-0030-9.
  • Meditationes de prima philosophia. Lat. mit dt. Vorwort. C. Grumbach, Leipzig 1913 Project Gutenberg eText
  • Meditationes de prima philosophia. Lat.-dt., hrsg. v. Lüder Gäbe. Meiner, Hamborg 1992, ISBN 3-7873-1080-0.
  • Meditationen über die Grundlagen der Philosophie. Ruutgver v. Lüder Gäbe. Meiner, Hamborg 1993, ISBN 3-7873-0032-5.
  • Die Prinzipien der Philosophie. Übers. v. Christian Wohlers. Meiner, Hamborg 2005, ISBN 3-7873-1697-3.
  • Discours de la méthode. Franz.-dt., übers. u. hrsg. v. Lüder Gäbe. Meiner, Hamborg 1997, ISBN 3-7873-1341-9.
  • Regulae ad directionem ingenii. Lat.-dt., übers. u. hrsg. v. Heinrich Springmeyer, Lüder Gäbe u. Hans Günter Zekl. Meiner, Hamborg 1993, ISBN 3-7873-0265-4.
  • Gespräch mit Burman. Lat.-dt., übers. u. hrsg. v. Hans W. Arndt. Meiner, Hamborg 1982, ISBN 3-7873-0501-7.
  • Die Leidenschaften der Seele. Franz.-dt., übers. u. hrsg. v. Klaus Hammacher. Meiner, Hamborg 1996, ISBN 3-7873-1308-7.
  • Les Météores / Die Meteore. Faksimile der Erstausgabe 1637. Ruutgver, übers., eingel. und komm. von Claus Zittel, Klostermann, Frankfort an’n Main 2006, ISBN 3-465-03451-1.
  • Über den Menschen (1632) sowie Beschreibung des menschlichen Körpers (1648). Übersetzt, eingeleitet und kommentiert von Karl Eduard Rothschuh, Heidelberg 1969.
  • Compendium Musicæ / Abriss der Musik. Lat.-dt., kommentierte Neuausgabe v. Rolf Ketteler, Olms, Hilmessen 2022, ISBN 978-3-487-16113-6.

Literatuur

ännern
  • Gregor Betz: Descartes’ „Meditationen über die Grundlagen der Philosophie“. Ein systematischer Kommentar. Reclam, Stuttgart 2011, ISBN 978-3-15-018828-6.
  • Harold John Cook: The young Descartes – nobility, rumor, and war. The University of Chicago Press, Chicago 2018, ISBN 978-0-226-46296-7.
  • A. C. Crombie et al.: Descartes, René du Perron. In: Charles Coulston Gillispie (Ruutgever): Dictionary of Scientific Biography. Band 4: Richard Dedekind – Firmicus Maternus. Charles Scribner’s Sons, Nie Jork 1971, S. 51–65.
  • Theodor Ebert: Der rätselhafte Tod des René Descartes. Alibri, Aschaffenburg 2009.
  • Karl Jaspers: Descartes und die Philosophie. De Gruyter, Berlin 1937 (1956, 4. Uplaag, 1966 ff.) – kiek oob bi Three Essays: Leonardo – Descartes – Max Weber. Harcourt, Brace And World, Nie Jork 1964.
  • Andreas Kemmerling: Ideen des Ichs. Studien zu Descartes’ Philosophie. 2. Uplaag. Klostermann, Frankfort an’n Main 2005, ISBN 978-3-465-03412-4.
  • Maxime Leroy: Descartes; le philosophe au masque. 2 Bände. Editions Rieder, Paris 1929.
  • Sascha Müller: René Descartes’ Philosophie der Freiheit (= Münchner Philosophische Beiträge. Band 21). Herbert Utz Verlag, Mönken 2007, ISBN 978-3-8316-0694-8.
  • Dominik Perler: René Descartes. Beck, München 1998, ISBN 3-406-41942-9.
  • Hans Poser: René Descartes. Eine Einführung. Reclam, Stuttgart 2003, ISBN 3-15-018286-7.
  • Peter Prechtl: Descartes zur Einführung. 2. Uplaag. Junius, Hamborg 2004, ISBN 3-88506-926-1.
  • Wolfgang Röd: Die Genese des Cartesianischen Rationalismus. Beck, Mönken 1995, ISBN 3-406-39342-X.
  • Rainer Schäfer: Zweifel und Sein. Der Ursprung des modernen Selbstbewußtseins in Descartes’ cogito. Königshausen & Neumann, Würzburg 2006, ISBN 3-8260-3202-0.
  • Andreas Scheib: Emanzipation der Ratio. Descartes' Projekt der Naturalisierung von Wissen. WBG Academics, Darmstadt 2023. ISBN 978-3-534-40772-9.
  • Christiane Schildknecht: Philosophische Masken. Studien zur literarischen Form der Philosophie bei Platon, Descartes, Wolff und Lichtenberg. Stuttgart, Metzler 1990, ISBN 978-3-476-00717-9.
  • Uwe Schultz: Descartes. Biographie. Europäische Verlagsanstalt, Hamborg 2001, ISBN 3-434-50506-7.
  • Rainer Specht: René Descartes. Mit Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. 10. Uplaag. Rowohlt, Reinbeek bi Hamborg Juni 2006, ISBN 3-499-50117-1, S. 191.
  • Bernard Williams: Descartes: Das Vorhaben der reinen philosophischen Untersuchung. Beltz Athenäum, Weinheim 1996, ISBN 3-89547-103-8.
  • Claus Zittel: Theatrum philosophicum. Descartes und die Rolle ästhetischer Formen in der Philosophie. Akademie-Verlag, Berlin 2009, ISBN 978-3-05-004050-9.

Weblenken

ännern
  René Descartes. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.
  Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun „Réne Descartes“ (hoochdüütsch).
  Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Renatus Cartesius.
  Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: René Descartes.
  Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Réne Descartes.

Informatschonen över Descartes

ännern

Belegen

ännern
  1. ↑ Kiek den IX. (lesten) Afsnitt vun dat II. Book vun: Die mathematischen Prinzipien der Physik / Isaac Newton; übers. und hrsg. von Volkmar Schüller. - Berlin [etc.] : de Gruyter, 1999. ISBN 3-11-016105-2, S.375-376 (ene moderne Översetten)
  2. ↑ Adrien Baillet, La Vie de Monsieur Descartes, 2 vol. 1691.
  3. ↑ Geneviève Rodis-Lewis, Descartes, Ithaca 1998, S. 8. De allgemeinen biograafschen Angaven in’n Stremel „Leven“ sind na: Gert Pinkernell: Namen, Titel und Daten der französischen Literatur.
  4. ↑ René Descartes: Eine Nacht in Ulm - 400 Jahre Kartesische Träume. Eine Veranstaltung der Universität Ulm am 10. November 2019 Descartes - Universität Ulm. Afropen an’n 11. November 2019.
  5. ↑ Vergliek ook Sigmund Freud: Brief an Maxime Leroy. Über einen Traum des Cartesius (1929). In: Sigmund Freud, Über Träume und Traumdeutungen. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfort an’n Main 1971 (1980), ISBN 3-596-26073-6, S. 113–116 un124 f. Un ook: Maxime Leroy: Descartes; le philosophe au masque. 2 Bänne. Editions Rieder, Paris 1929, Band 1, S. 89 f.
  6. ↑ Descartes leev in Dordrecht (1628), Franeker (1629), Amsterdam (1629–1630), Leiden (1630), Amsterdam (1630–1632), Dèventer (1632–1634), Amsterdam (1634–1635), Utrecht (1635–1636), Leiden (1636), Egmond (1636–1638), Santpoort (1638–1640), Leiden (1640–1641), Endegeest (en Slott bi Oegstgeest) (1641–1643).
  7. ↑ Biografie vun Adrien Baille
  8. ↑ Theodor Ebert: Der rätselhafte Tod des René Descartes. Alibri, Aschaffenburg 2009, ISBN 978-3-86569-048-7 – Anders Eike Pies, der bereits 1996 eine Mordthese vertreten hatte (Der Mordfall Descartes), bezog Ebert sämtliche noch vorhandenen Dokumente zu Descartes’ Tod in seine Untersuchung mit ein.


Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=René_Descartes&oldid=1022830“