Schachspeel

Schach (van persisch: Rajah, later henn Schah, för „König“ – dorüm ok de Metapher: „das königliche Spiel“) is een strategisch Brettspeel, bi dat twee Spelers ümschichtig Speelfiguren up een Spelbrett bewegen. De Bewegungsmögelkeeten van de verscheeden Figuren is dör Regeln definiert. Teel van dat Speel is, de as König betekend Speelfigur van de gegnerisch Speler so antogriepen, dat disse kien Afwehrmöglichkeeten hett, weder dör dat Slaan (Wegnemmen) van de angriepend Figur, noch dör dat Schütten van de König dör een eegen Figur oder dat de König utwieken kann up een nicht bedroht Feld. Wenn de Tostand intreden is, snackt man van Schachmatt. Disse Utdruck kummt ut dat Arabische aš-šāh māta, wat soveel heeten deiht as = der Schah ist gestorben. Dormit is dat Speel denn to Ennen un de angriepend Speler hett wunnen. Dorbi is dat Können van de Spelers entscheedend un nich de Tofall.

Een Disch mit een Schachbrett in een Park

Allgemeen

Schachspeel mit de typisch Staunton-Utsehn un Schachklock

Schach is, wenn man dat an de Spelers meeten deiht, de in Schachvereenen organiseert sünd, noch för Dame, Möhlen, Halma und Minsch arger Di nich, dat populärste Brettspeel in Europa. Go un dat de Schach recht ähnlich Spelen Xiangqi (kiek ok Wehrschach), Shōgi un Makruk nemmt een ähnlich Platz in de oostasiaatisch Kulturen in. .

Schach wurrd nich blots to reinen Vergnögen men ok as Wettkamp speelt. Dorto gifft dat Schachvereens, Turniere, oder ok mit Breef/Postkoort oder E-Mail bzw. över’d Computer (Feernschach). 2007 hebbt se mal een Umfraag makt un dorbi faststellt, dat 32,6 Perzent van de Mannslüüd un 12,2 Perzent van de Fruen tominst mangs Schach speelt. Spezialgebiete bi’d Schach sünd Schachkompositschoon (Studien, Mehrzüger, Märchenschach, Hilfsmatt, Selbstmatt, Retroanalyse).

De Schachpartie wurrd up een quadratisch Speelbrett, dat Schachbrett speelt, dat in 64 een üm een swaart un witt quadratisch Felder indeelt is, up de 16 swaart und 16 witt Figuren trucken wurrd. De Speelfiguren sünd meestens ut Holt oder Kunststoff, aber dat gifft ok dekorative Spelen ut Steen, Glas, Marmor oder Metall (to’n Bispeel Tinn).

Um dat Utfinnen van dat Speel rankt sück de sogenannte Weetenkoornlegende. De Utfinner Sissa ibn Dahir sall van sien Herrscher fordert hemm, hüm as Lohn de 64 Felder van dat Speelbrett up folgend Oort un Wies mit mit Weetenkoorn uptofüllen: Up dat eerste Feld een Weetenkoorn, up dat tweede twee Koorns, up dat daarde 4 Koorns, up dat veerde 8 Koorns (also alltiet düppelt to de vorherige Tall). Dorför recken man all Arnten up de Welt siet Anfang van de Weetenanbo tosommen nich ut. In de Mathematik hett man dat bi de Exponentialfunktschonen utrekend.

Schach is een van dat komplexeste Brettspelen. De Tall van the theoretisch mögelk Stellungen wurrd up 2,28 * 10⁴⁶ taxeert. Nah tweemal trecken könnt 72084 verscheeden Stellungen entstahn. De Tall för mögelke Speelverloopen is noch völ grötter. Wenn man een dörschnittlich Partielängd van 40 Töög togrunnen leggt un de dörschnittlich Tall van mögelk Töög pro Stellung wurrd as Höchsttall för verscheeden Partien Werte tüschen 10¹¹⁵ und 10¹²⁰ angeben^[1].

In de Speeltheorie wurrd Schach to de Nullsummenspeelen mit vullständig Informatschonen toordnet. Man kunn also theoretisch utfinnen, of denn, wenn beid Sieten perfekt spelen deen, Witt oder Swaart winnen muss, oder of de Partie Remis ennen de. Man seggt aber ok, datt mit de Stand van dat Weeten hüdtodag dat wohl nich klärt wurrn kann.

In de Schachwelt sünd se sück eenig, dat Witt, de jümmers as eerst trecken deiht, een Vördeel (Antogsvördeel) hett, wiels een Tempovördeel bi de Entwickeln van de Figuren dor is. Disse Vördeel kann man ok bi de Resultat van de Partien sehn- Witt winnt fakender as Swaart. Nah de Statistik winnt Witt ruch weg 54% van de mögelk Punkte. Utwertungen ut Datenbanken, wor völ Partien drin staht, seggen dat ok. Dornah ennen 38% van de Partien mit een Sieg van Witt, 32% mit een Remis un 30% mit een Winn van Swaart^[2]. Bi Partien up Grootmeesterniveau stiggt de Andeel van de Remispartien man düütlich an, de Erwartungsweert för Witt blivt aber meest gliek.

Speelregeln

Grundbegreepe, Speelbrett und Speelfiguren

Grundstellung

Elk van de beid Spelers (disse wurrd afkörtend as Witt un Swaart, bzw. as An- un Nahtrekender betekend) besitt to’n Anfang van een Schachpartie 16 Steen. Dat sünd jewiels acht Buern un acht Figuren. De Figuren umfaaten jewiels een König, een Daam, twee Toorns, twee Peer un twee Löpers. De Löpers un Peer weerd Lichtfiguren, Toorns und Daam Swoorfiguren nömmt. Licht- un Swoorfiguren werrd ünner de Beteknung Offiziere tosommenfaat.

Dat Schachbrett wurrd so tüschen de Spelers positioneert, dat sück ut de Sicht van de jeweilige Speler ünnen rechts een witt Feld is. De Steen weerd, so as up dat Bild wiest, to beid Sieten van dat Brett upstellt, up de vörletzt Rieg de Buern, up de letzte Rieg de Figuren in de Riehenfolg (van links nah rechts för Witt, för Swaart genau anners rüm): Toorn, Peerd, Löper, Daam, König, Löper, Peerd, Toorn. Dorbit kummt de Daam up beid Siet up een Feld mit ehr eegen Farv to stahn (lat. „regina regit colorem“, översett etwa: De Daam bestimmt de Farv van dat Feld!“). Lichter kann man sück dat marken mit: Witt Daam – Witt Feld bzw. Swaart Daam – Swaart Feld.

De Spelers trecken ümschichtig jewiels een Figur (Utnahm: Rochaad), worbi de Speler mit de witt Figuren anfangt. Dat Bewegen van een Figur dör een Speler nömmt man Halftog. Hebbt bei Speler een Halftog utföhrt snackt man van een Tog.

Up een Feld dröft blots immer een Figur stahn. Een Figur blockeert dorbi dat Feld för all Fihuren van de eegen Klör, man nich för de gegnerischen: Dropt een Figur in een Feld up een gegnerische Figur, so wurrd disse Figur van dat Speelfeld wegnommen. Man seggt denn, de Figur wurrd slahn.

Wenn een Figur in de nächste Tog slaan wurrn kunn, denn is disse Figur bedroht (ollerdömlich: sie steht en prise). Besteiht allerdings de Mögelkeet in de nächste Halftog de Figur, de jüst slaan hett, wedder to slaan, denn is de bedrohte Figur deckt.

Is een van de Königen bedroht, snackt man dorvan, dat he in Schach steiht. Mit de Warnung „Schach!“ kann man de Gegner dorup henwiesen, nah de niegste FIDE-Regeln is dat aber nich mehr vörschreben (vergliek ok Gardez).

Togregeln

„Schach“-Stellung, de witte Daam bedroht den swaarten König

De Figuren dröft blots nah bestimmte Regeln trucken wurrn:

Figuren dröft ennanner prinzipiell nich överspringen (Utnahmen dorvan sünd aber dat Peerd un ok bi de Rochaad). Se dröft also immer blots sowiet trucken wurrn, as se nich dör een eegen Figur in ehr Bewegung blockeert wurrn (denn moot se spätestens vör dat entsprekend Feld anhollen, oder bit up dat Feld, wor de eerste gegnerisch Figur in de Bahn steiht. In dissen Fall wurrd de gegnerisch Figur slaan und se kommt up de sien Feld to stahn.
Wurrd een König van een gegnerisch Figur bedroht (d. h., der König kunn in de nächste Tog slaan wurrn), den steiht de König in’ Schach. Een „Schach“ dröft nich ignoreert werrn, de Speler moot also entweder de schachbedende Figur slaan, een van sein eegen Figuren tüschen König und schachbedende Figur stellen (dat geiht aber nich, wenn een Peerd Schach beden deiht), oder de König ut dat Schach trecken (dat is ok de eenzige Möglichkeet bi een Doppelschach). Kann de aber gar nix dorvan maken, denn is he schachmatt un hett dat Speel verloren. Steiht de König in’ Schach, dröft he ok nich middels Rochade dor utflüchten.

Woans de Speelfiguren trecken könnt

Kiek dorto bi de enkeld Artikels:

Speelenn’

Wunnen hett de Speler, de de gegnerisch König schachmatt (arabisch: aš-šāh māta = „Der König ist tot“) sett. De Tog, mit de de König slahn wurrn kunn, wurrd aber nich makt, anners seggt man „schachmatt“, falls de Gegner dat nich sehn deiht. Een anner Mögelkeet is, dat de Gegner upgeben deiht. Dat kann de to jeder Tiet in een Speel maken. De meest Partien, wo dat een Winner gift, enn’d so. Een Partie is ok verloren, wenn he up de Schachklock (kiek wieter ünnern) sein Bedenktiet övertreden hett, wenn sien Gegner noch dör regulär Togfolgen, de Partie winnen kunn. Anners is dat Remis. Dat weer denn to’n Bispeel de Fall, wenn blots noch twee Königs up Brett staht.

Kann een Speler kien regulär Tog mehr utföhren un steiht sien König nich in Schach, denn snackt man van een Patt, de Partie enn’d denn in dissen Fall ok Remis (unentscheeden).

Notatschoon

Algebraische Notatschoon

Hüdtodag bruukt man meestens de Algebraische Notatschoon. Dat Schachbrett wurd dorför mit een Koordinatensystem belegt. Linien wurrd dobi immer mit Bookstaben noteert und Riegen mit Tallen. So steiht de swaarte König an' Anfang van een Partie up de e-Linie in de 8 Rieg (also: Ke8). Dör dat upschrieben van dat Utgangsfeld un van dat Teelfeld bi de enkeld Töög wurrd een Schachpartie schriftlich fasthollen. So kann man denn een Partie immer weer nahspelen.

In de utföhrlichen algebraisch Notatschoon wurrd de Oort van de Figur (K = König, D = Daam, T = Toorn, L = Löper, S = Peerd, för Buern wurrd de Angaav weglaaten) dat Utgangs- un at Teelfeld angeben. In anner Spraaken sünd de Beteken van de Figuren verscheden un dormit ok de Afkörten (up engelsch is een Daam to’n Bispeel een Queen un wurrd somit ok mit Q afkört. Wurrd bi de Tog een Figur slahn, schrifft man een „x“ tüschen Utgangs- un Teelfeld. Een Schachgebot kriggt een „+“ achter de Tog, een Matt „++“ oder „#“. Wurrd een Buer in een annern Figur ümwannelt, schrifft man de Bookstaav van de Figur achter de Toog. De lütt Rochaad wurrd mit 0–0 kenntekend, de groote Rochaad dör 0-0-0. Dat en-passant-Slahn (= Slahn in’t Vörbigahn) wurrd dor een nahstellt e.p. kenntekend. Een Remisangebot wurrd dör (=) vermarkt.

Nah de letzte Tog wurrd dat Resultat van de Partie noteert; een 1:0 steiht för een Sieg van de Speler mit de witt Steenen, bi 0:1 hett de Speler mit de swaart Steenen wunnen, een ½:½ steiht bi een Unentscheeden (Remis). Of un an gifft dat ok Speelen, de kamplos wunnen wurrd (Gegner is nich antreden). Dat wurrd denn mit +:- bzw. -:+ noteert.

Bispelen:

e2-e4	Buer treckt van e2 nah e4
Sb1xc3+	dat Peerd up b1 treckt nah c3, sleiht dor den gegnerischen Steen un bütt Schach.
Td1-d8++ (Td1-d8#)	Toorn treckt van d1 nah d8 un sett matt
e7-e8D	Buer up e7 treckt nah e8 un verwannelt sück in een Daam
f5xg6 e.p.	Buer f5 sleiht den gegnerischen Buer up g5 in’t Vörbigahn un treckt nah g6

Afkört algebraisch Notatschoon

Bi de Körtnotatschoon wurrd dat Utgangsfeld weglaaten. Wenn dordör een Tog aber nich mehr eendüütig beschreben is, denn wurrd de Utgangslinie (wenn de nich identisch is) oder de Utgangsrieg (wenn bei Figuren up de glieker Linie staht) dortoschreben. Disse Oort Notatschoon wurrd meestens in Schachzeitungen un Böker dorstellt.

Bispelen:

Lc4	Löper treckt nah c4
Lxc4	Löpper treckt nah c4 un sleiht dor de gegnerisch Figur
b4	Buer treckt nah b4
axb4	Buer a3 treckt nah b4 un sleiht dor de gegnerisch Figur
fxg6 e.p.	Buer f5 treckt nah g6 un sleiht dorbi de gegnerisch Buer up g5 in’t Vörbigahn
Sec4	dat Peerd up de e-Linie treckt nah c4
Sexc4	dat Peerd up de e-Linie sleiht up c4
T1c7	De Toorn up de eerste Rieg treckt nah c7
cxd8D	Buer up c7 sleiht up d8 un verwannelt sück in een Daam
cxd8S+	Buer up c7 sleiht d8, verwannelt sück in een Peerd dun bütt Schach

Anner Kennteken

Af un an find’ man in de Literatur in Stee van „x“ ok „:“, to’n Bispeel Sb1:c3+ oder L:c4. In de Körtnotatschoon wurrd de Düppelpunkt af un an ok dornah schreben, to’n Bispeel Lc4:. Bi een Slahn mit een Buer kann man dat Slaagteeken ok weglaaten, to’n Bispeel „ab4“ oder noch körter „ab“, wenn dat eendüütig is. Dat Letzte is aber ganz selten.

Regeln för Schachturniere

Schoolschachturnier in Frankfort an’ Main

De Schachklock

Een Schachklock is in een Schachturnier dorför dor, de de beid Spelers to Verfügung stahn Tiet för’d Överleegen eerstens intogrenzen un tweetens to wiesen. Een Schachklock hett för beid Spelers aftrennt Tietanzeigen (Uhren), van de aber blots immer een loopen deiht. Hett de een Speler sien Tog maakt, drückt he sien Knoop up sien Deel van de Schachklock rünner un de Knoop van de Schachklocksiet van sien Gegner geiht hoch un sett denn de sien Klock un somit sien Bedenktiet (wedder) in Gang. So geiht dat in een Partie immer ümschichtig, bit up denn, de een vergett, sien Uhr to drücken, denn kann de anner up sien Bedenktiet in Ruh överleegen. Dat kummt in ünner Speelklassen ok woll mal för. Hett een Speler sien Bedenktiet (in Turnierschach meestens 120 Minüten för de eerste 40 Töög, bi Schnellschach tüschen 15 un 60 Minüten un bi Blitzschachturnieren meestens blots 5 Minüten för de gesamte Partie) överschreden, gelt de Partie för hüm as verloren.

Dat Remis

Bi’d Schach dröfft beid Spelers to jeder Tiet een Remis (Unentscheeden) afmaken. Disse Regel wurrd faken as de Sinn van Wettkampsport tegenloopend kritiseert.

Een Speel end’ ok denn remis, wenn dat kien van beid Spelers mehr mögelk is, sülvst denn wenn de Gegner absolut dumm spelen deiht, Matt to setten un wenn 50 Töög lang kien Figur slahn un kien Buer bewegt wurrn is (50-Töög-Regel). Remis is ok, wenn dreemal de sülvige Stellung (nich unbedingt dreemal naheinanner) mit de sülvig Speler an’ Tog un de sülvige Togmögelkeeten, entstahn is.

Speelresultat

In’ Turnierschach kriggt jeder Speler för een wunnen Partie normalerwies een Punkt, för jede Remispartie ½ Punkt. Een Speler, de sien Partie verloren hat, kriggt kien Punkt. Dat giift aber woll all Diskussionen (ähnlich as bi’d Football), för een wunnen Partie 3 Punkte to vergeben (dormit nich mehr so völ Remis speelt wurrd).

De Schiedsrichter

Bi grötter Turnieren und Mannschopskämp in de höhger Speelklassen passt en Schiedsrichter up, dat de FIDE-Regeln inhollen wurrd. Acht dor en Speler nich up, hett de Schiedsrichter nafolgend Sankschoonssmögelkeeten: En Verwarnung, Tietstraaf (Verkörten van de Bedenktiet), de Partie för verloren to verklaren un Ruutschmieten ut dat Turnier.

Etikette/Benehm’n

To’n Anfang und to’n Enn’n van een Partie geevt sück de Gegners normalerwies de Hand. Een Verwiegern van de Handslaag, as to’n Bispeel in een van de Weltmeesterschopskämpe tüschen Anatoli Karpow und Viktor Kortschnoi, gelt as unsportlich.

Mang Schachmeesters gelt dat as nich besünners nett, wenn man in een hoffnungsloos Laag nich upgeben un bit to’n Schachmatt wieter spelen deiht. Ok in een slechter Stellung Remis antobeeten hörrt sück nich. Is de Stellung utgleeken, also beid staht etwa gliek, denn sall de betere Speler de Punktdeelung anbeeden.

Ganz dorneben liggt man, wenn man de Gegner in een Partie stören deiht, wormit ok immer. Dorto hörrt ok ständig Remisangebote to maken, oder dat Bimmeln van Mobiltelefone. Siet den 1.5.2005 dröft kien technische Reedschopen ut de Telekommunikatschoon un ut de Datenverarbeitung in de Speelsaal mitbrocht wurrn. Ok de Tokiekers dröft dat Speel nich dör Tüschenropen un Tochanseggen stören.

Buten in Fernschach ist dat verboden, sück während een Partie Raatslääg van annern to hollen, oder ok blots so een Indruck to maken. Dat gift nu all düchtig stark Schachprogramme un so wurrd up disse Regel besünners acht. Man dröft ok nich ohn besünner Verlöff van de Schiedsrichter de Turniersaal verlaaten.

Ok dat Torüchnemmen van all een utföhrten Tog is nich statthaft. Beröhrt een Speler de Figur mit Afsicht, moot he de Tog mit de Figur ok utföhren (berührt – geführt- so völ as: Nu hest hüm anpackt, nu musst ok spelen), aber blots, wenn man mit de Figur ok een regelgerechten Tog maken kann. Dat gelt ok, wenn man de gegnerisch Figur mit Afsicht beröhren deiht, de moot den slahn wurrn, wenn dat nah de Regeln mögelk is. Beröhrt man aber een Figur mit de kien legalen Toch mögelk is, den hett dat kien Utwirkungen. Man kann denn een annern Toch maken, de nah de Regeln geiht.

Will een Speler de Figuren blots liek henstellen (torechtrücken), moot he dat vörher seggen. Dorför hett sück de franzöösch Utdruck J'adoube inbörgert. Utnahmen van disse Regel berührt – geführt gifft dat bi’d Blindenschach un bi’d Fernschach.

Grundbegrepen van Strategie un Taktik

Partiephasen

Dee eersten 10 bit 15 Töög van een Schachpartie wurrd as Anspeel (hoochdüütsch: Eröffnung) betekend. De strategisch Teele bi dat Anspeel sünd dat Mobiliseeren van de Figuren, de Sekerheit van de König und at Baas blieben över dat Zentrum. De Anspele wurrd ünnerdeelt in Open Spelen, Halfopen Spelen un Slooten Spelen. Een Opfer (faken Buernopfer) in dat Anspeel, mit dat Teel, dorför anner Vördeelen ( (t. B. Angreep oder Entwicklungsvörsprung) to kriegen, nöömt man Gambit (t. B. Schottisches Gambit, Damengambit, Königsgambit). Dor gift dat temelk völ van un völ van disse Gambits sünd nah Spelers nömmt wurrn, de dat erstmals speelt hebbt (t. B. Hamppe-Allgaier-Gambit).

In’ Middelspeel versöken de Speler mit Strategie un Taktik Överhand to kriegen. All bekannte strategisch un taktisch Motive helpt de Schachspeler bi de Partie (wenn se de denn ok kennen doot).

Sünd blots noch een paar Figuren up dat Schachbrett, snackt man van een Endspeel. Strategisch Teel ist denn faken dat Ümwanneln van een Buer. Mit dat materiell Övergewicht kann man de Partie denn meest eenfach winnen.

Wert der Figuren

Anhand van de Werte van de up dat Brett vörhannen Figuren, kann man een Stellungsbeurdeelung so över’d Duum maken. Meeten wurrd dat in Buerneenheeten.

Peerd = 3 Buern
Löper = een beten mehr as 3 Buern (kummt up de Stellung an – is also meestens beten mehr wert as een Peerd)
Toorn = 5 Buern
Daam = 9 Buern

De König tellt dor nich mit, wiels he nich slahn wurrn kann, un sien Angreepmöglichkeeten stark van de Situatschoon afhangig is.

Ofschons Löper un Peerd an Anfang eenig gliek stark sünd, is dat Löperpaar (also beid Löpers) in een Endspeel starker as twee Peer. Wenn dor nich mehr völ Figuren up dat Brett sünd, könnt de Löpers nämelk mehr Felder kontrolleeren (beherrschen).

Opper

As Opper betekend man dat afsichtlich Upgeben van een Figur, üm strategisch oder taktisch Vördeelen dorför to kriegen. Een besünners Form van dat Opper is dat Gambit, een Buernopper in de Eröffnung dormit man sück gauer entwickeln kann oder dat Zentrum beherrschen.

Fesselung

Meest een echten Fesselung – witt Löper fesselt swaart Daam

Een Fesselung is een vullstännig oder deelwies Kappen van Bewegungsmögelkeeten van een Figur dör de Wirkungslinie van een gegnerisch Figur. Bi dat Wegtrecken van de gefesselte Figur würd sück disse Wirkungslinie up een tweede Objekt utwirken. Dit tweede Objekt is faaken de König oder een ungedeckte Figur, seltener een Feld (r. B. een Mattfeld).

De Fesselung is een van de taktisch un strategisch Motive in een Schachspeel, de uptreden könnt.

Kann de Figur wegen de Fesselung nah de Speelregeln nich trecken, so snackt man van een echten oder absoluten Fesselung. Dat is denn de Fall, wenn de König das tweede Objekt is un somit in Schach stahn de. Kann de Figur noch langs van de Fesselungslinie trecken, so snackt man van een meest echten Fesselung. Dröft de gefesselte Figur beliebig trecken, denn snackt man van een unechten oder relativen Fesselung. Man kann de Figur wegtrecken, men dat is denn meestens nich so good för de eegen Partie.

=== Spieß ===Eng verwandt mit de Fesselung ist de Spieß: Een Figur (t. B. König) wurrd van een Linienfigur (Daam, Toorn oder Löper) angrepen un to’n Wegtrecken dwungen. Dordör verlangert sück de Wirkungslinie van de Angrieper un wirkt op een tweete Objekt. Ditt Objekt kann een (ungedeckt) Figur wesen oder een Feld (t. B. Mattfeld). In’ Gegendeel to een Fesselung wurrd bi een Spieß de Situatschoon fott uphoben, wiels de wertvollere Figur wegtreckt (een Fesselung dorgegen kann beliebig lang ohn direkte Verluste uprecht hollen wurrn).

Gabelangreep

Gabelangreep up Toorn un Daam mit dat witt Peerd up f7

Een Situatschoon, in de een Figur to glieker Tiet twee oder mehr Figuren van den Gegner angrippt betekend man as Gabelangreep oder kört Gabel. Een Gabelangreep, besünners dör een Buer oder een Peerd kann een speelentscheeden taktisch Wennen wesen, wenn t.B. een wertvollere Figor erobert wurrd. Bütt een Paard Schach un bedroht to glieker Tiet ok de Daam, denn snackt man van „Familienschach“.

Wegtreckschach

Wenn man een Figur so trecken kann, dat dör ehr Wegtrecken de Wirkungslinie för een dor achter stahn Figur up den gegnerischen König free wurrd, so snackt man van Wegtreckschach (düütsch:Abzugsschach). Gifft de wegtreckend Figur sülvst ok noch Schach, den snackt man van Düppelschach.

Wegtreckschach un Düppelschach hebbt meestens een vernichtend Wirkung, wiels de Gegner ja up dat Schach reageeren moot, ut dat nich kontrolleren kann, wat de wegtreckend Figur dornah maken kann. Meestens geiht dor denn een Figur mit up, un de Partie is all so good as verloren. Bi dat Düppelschach, moot de König trecken, wiels dör dat Trecken van een anner Figur man blots immer een Angrieper slahn oder blockeeren kann.

Mattwennen

Dat Narrenmatt

Dat körtmögelst Matt ist dat tweetöögig Narrenmatt. 1. f3? e5 2. g4?? Dh4#.

Anfänger fallen mitünner up dat Schäfermatt rin, bi de de Daam, van den Löper deckt, de Buer up f7 bzw. f2 sleiht un matt sett. Een anner Eröffnungsfall is dat Seekadettenmatt. Bi disse Wennen opfert Witt sien Daam, üm een Tempo för een Mattkombination tegen de swaart König to winnen, de noch midden steiht.

Een in Middelspeel faken vörkommend Mattwennen ist das Grundriegenmatt: Een Toorn oder eeen Daam kummt bit nah de Grundrieg dör un sett de König, de achter sien eegen Buernkett fangen is, schachmatt. Een König, de van een gegnerisch Peerd das Schach booten wurrd, kann nich utwieken, wenn he vullkommen van sien eegen Figuren inslooten is. Kann dat Peerd nich slahn wurrn, denn is de König schachmatt. Man nennt disse Situatschoon ok stickt Matt, wiels de König in sien benaute Ümfeld quasi erstickt is.

In’ Endspiel gifft dat verscheeden Mattföhrungen. Dat richt sück dornah, wat man noch för Material hett.

Buern un Buernformatschonen

Een grooten Rull in’ Schachspeel spelen Positschoon un Beweglichkeet van de Buern.

Een Buer, de bi de gegnerisch Grundrieg anlangen kann, ohn dat hüm up de glieker Linie oder up een van de Linien glieks neben sien Linie een gegnerisch Buer tegenöver steiht, heet Freebuer. So een Buer kann denn blots noch dör gegnerisch Figuren an dat Erreichen van de Grundrieg un dormit an dat Ümwanneln hinnert wurrn.

Steiht in een Afschnitt van dat Brett een Formatschoon von Buern een anner Formatschoon van Buern tegenöver, de wat minner is, denn snackt man van Buernmehrheet (ok: Buernmajorität, oder blots Majorität). Wenn man de Majorität hett, ist dat meest van Vördeel, wiels sück dorut een Freebuer entwickeln kann.

Een Buer, de kien Buer van de eegen Partie up een van de Nahberlinien neben sück hett, wurrd as Isolani betekend. So een enkelten Buer kann een Nahdeel wesen, wiels he licht van de gegnerisch Buer blockeert wurrn kann. Den könnt sück up een Feld vör hüm stellen un könnt van de Buer nich wegdreben wurrn. Buterhenn kann so een Buer ok nich van anner Buern deckt wurrn, man blots van weertvolleren Figuren, de dordör denn natürlich ok wat inschränkt sünd.

Twee Buer van een Farv, de achternanner up een Linie staht, nöömt man Düppelbuern. Düppelbuern sünd meest immer van Nahdeel, wiels de beid Buern sück tegensietig dat Afdecken dör eegen Figuren sworer maken un up de anner Siet noch lichter blockeert weern könnt. Isoleert Düppelbuern wurrd ok as Düppel-Isolani netekend, staht sogor dree Buer achteranner, nömmt man de ok Tripel-Isolani.

Buern söllt beter diagonal achternanner stehn. In so een Buernkett deckt de achtere Buer immer all Mal de vördere Buer und de Figuren brukt nich ok noch de Buer decken.

Twee direkt nebennanner stahn Buern in een Partie betekend man as Buernduo. So een Buernduo is een temelk wirksam Formatschoon, wiels dat de 4 Feller, de vör hüm liggen, beherrscht. Is dat Buernduo dorto noch beweglich, d. h., nich dör gegnerisch Buern inschränkt, denn kann dat dör’t Vörrücken gegnerisch Figuren utnanner drieben un dat Tosommemnhollen van de gegnerisch Stellung verneelen.

Historie

Schach in Persien

De Vörlöpers van dat modern Schach sünd wahrschienlich dör de Kulturkontakt Indien/China entstahn, as een ursprünglich chinesisch Speel, de sien anner Traditschoonslinie in dat chinesische Schach ,Xiangqi münnen de, un denn up dat in Indien bekannte 8x8 Brett överdragen wurr. Över Persien un dornah dör de Arabers is dat Schachspeel wieder dragen wurrn. In dat 15. Johrhunnert sünd de Speelregeln reformeert wurrn. In de folgend Johrhunnerten hebbt vör allen de europäisch Schachmeesters to der Erforschung van dat Speel bidragen. Mit dat Turnier in London 1851 fung de Historie van modern Schachturniere an. De Wettstriet tüschen Wilhelm Steinitz un Johannes Hermann Zukertort 1886 wurrd as eerste Weltmeesterschop ansehn, ofschons Paul Morphy un Adolf Anderssen ok as Weltmeester ansehn wurrd. 1924 is in Paris de Weltschachbund FIDE grünnd wurrn un hüdtodag sünd speelstarke Schachrekners utklamüüstert wurrn, de sölvs tegen de Weltmeesters winnen doht.

De modern Schachwelt

Verbände un Weltmeesterschapen

De internationaal Daakverband för Schachspelers is de FIDE (Fédération Internationale des Échecs). De FIDE föhrt siet 1948 offizielle Schachweltmeesterschapen dör. 1993 föhr de domols amteerende Weltmeester Garri Kasparow sien Wettkamp tegen sien Herutforderer Nigel Short nich ünner de Ägide van de FIDE dör, men ünner de eegens för dissen Zweck gründ Professional Chess Association (PCA). Dormit weer de Schachwelt spalten. Eerst mit de Weddervereenigungskamp 2006 tüschen de Weltmeesster in dat klassische Schach“ Wladimir Kramnik un de FIDE-Weltmeester Wesselin Topalow, de Kramnik wunnen hett, weer disse Spaltung weer vörbi. .

De FIDE vergifft nah klar defineert Regeln folgend Titel up Lebenstiet: Candidate Master (CM), FIDE-Meester (FM), Internationaler Meester (IM) und Grootmeester (GM). För de Fruen gifft dat eegen Titels, dor steiht denn blots immer een W dorför t.B. WIM. De Qualifikatschoonskretierien sünd aber wat leeger as bi de Mannlüüd. Nona Gaprindaschwili weer de eerste Fru, de de allgemeen Grootmeestertitel kregen hett. .

Um faststellen to können, wu stark een Speler is, hett Professer Arpad Elo in de 1960er Johren een Weertungssystem entwickelt, de sogenannte Elo-Tall. Disse Weertungstall beruht up Methoden van de Statistik un de Wohrschienlichkeetstheorie. In Düütschland gifft dat siet 1992 de DWZ = Deutsche Wertungszahl. Dorför hett man dat in de Bundsrepublik Düütschland mit de sogenannte Ingo-Tall meeten (1947 harr dat Anton Hößlinger ut Ingolstadt utklamüüstert, dorüm den Naam „Ingo“), in de DDR dör een Indeelen van de Spelers in Leistungsklassen un de NWZ (Neue Wertungszahl).

Computerschach

Tandy radio shack 1650 ut de 80er Johren

José-Schachdatenbank un Schach-Frontend

Siet dat mechanisch Rekenmaschinen gifft, hett man ok Schachcomputers boot. Bekannt is to’n Bispeel de so nöömte Schachtürke, een Schachautomaat, in de sück allerdings een Minsch versteken und spelen de. Konrad Zuse hett extra Schach lehrt, üm een Schachprogramm schrieven to können. Hüdtodag sünd de Computers all völ beter, as vör een paar Johr, un so könnt up de Rekners ok betere Schachprogramme lopen, tegen de een Dörschnittspeler gar kien Chance mehr hett. Vandaag kann man sölvs mit Mobiltelefons Schach spelen. 1997 hett Garri Kasparow denn in een Turnier över söss Partien tegen de Schachcomputer Deep Blue vun IBM verloren.

Ne Masse Lüüd hopen nu, dat dör de Schachcomputers dat Schachspeel insgesamt voranbrocht wurrd, aber nettso völ Lüüd hebbt dor ehr Twiefel an.

Spezielle Schachformen

Neben de verscheeden Schachvarianten, bi de deelwies anner Breet un Figuren bruukt wurrd (t.B. Janus-Schach), gifft dat noch annere spezielle Schachformen:

Online-Schach över een Schachserver: In dat Internet gifft dat een ganzen Rieg van Schachsieden, up de Schach tegen anner Personen anboten wurrd. Liek so as bi de DWZ und de Elo-Tall könnt goode Schachserver normalerwies för jeden Speler de Speelstärke rutfinnen. Verglieken kann een dat mit de DWZ oder ELo-Tall nich, dat helpt aber dorto, dat man up de Schachserver Speler van sien Speelstärke finnen kann. Meestens könnt sück de Spelers ok mitnanner ünnerhollen (Chat) und dat Speel tegensiedig analyseeren.
Feernschach: As ok bi dat Online-Schach sünd de Gegners ruumlig vunnanner trennt, men bedrocht de Bedenktiet normalerwies tüschen 30 un 60 Daag för 10 Töög. De Töög wurrd entweder över dat Internet oder mit Post an de Gegners övermiddelt. Bi’d Feernschach is dat- in Gegendeel to dat Normal Schach – üblich un ok verlooft, Schachprogramme, Datenbanken un Böker to bruuken. Man kann Feernschach ok online up een Schachserver speelen. In’t Feernschach gifft dat ok Düütsche, Europa- un Weltmeesterschapen.
Simultanschach: Een Speler speelt tegen mehrere Gegners to glieker Tiet. De enkelde Speler is dorbi meestens völ starker as sien Gegners, t.B. speelt een GM tegen völ Amateure. Dorbi speelt de Simultanspeler meest tegen all Gegners mit de sülvig Farv (meestens: witt). De Gegners hebbt immer so lang Bedenktiet, bit de Simultanspeler för de nächste Toog an ehr Brett treden deiht, denn aber moot se trecken. Normalerwies löpt de Simultanspeler an de Binnersiet van een grooten Kreis (oder Oval) vun Dischen.
De gröttste Simultanveranstaltung hett an 19. November 1966 in Havanna stattfunnen. 380 Schachmeester hebbt dor tegen jewiels 18 Gegner an 6840 Brettern speelt. 1929 speel Savielly Tartakower simultan in een Flogtüüg uü de Flog tüschen Budapest un Barcelona. Wenn een Simultanveranstaltung mit begrenzt Bedenktiet utdragen wurrd, snakkt man van Handicap-Simultan. De Weltrekord in Simultanschach wurrd to Tiet (August 2005) van Zsuzsa Polgar (326 Partien) hollen.
Blindschach: Bi’d Blindschach speelt een van beid oder beid Spelers ohn up dat Brett to kieken. Een Kombinatschoon van Simultan- un Blindschach ist dat Blind-Simultan-Schach.
Beratungspartien: Een Partei besteiht ut mehrere Spelers, de sück afspreken – beraden – dröft. Disse Partien weern in de 20er und 30er Johren bannig believt.
Schnellschach und Blitzschach: De Bedenktiet is dorbi düütlich reduzeert. Disse Schachform hett in de verleden Tiet düchtig an Bedüüden wunnen, ok wiels dat de Partien nich so lang düürt un dormit för de Tokiekers interessanter is. De Verscheel liggt vör allen in de Bedenktiet. Bi dat Schnellschach hett jeder Speler tüschen 15 un 60 Minüten Bedenktiet, bi’d Blitzschach man blots 5 Minüten. Bi Schachservers gifft dat ok Bedenktieden van 1 Minüt. De Variant wurrd denn Bullet-Schach nömmt (Bullet is de engelsche Utdruck för Gewehrkugel).
Tandemschach: Bi dat Tandemschach besteiht de Mannschap ut twee Spelers, van de jewiels een de witt un de anner de swaarte Figuren hett. De beid Spelers van een Mannschap sitten tegeneinanner. Sleiht een Speler een gegnerisch Figur, so gifft he disse slahn Figur an sein Mannschapskolleeg. De dröft den disse Figur, ansteh van een Tog up een free Feld.

De Schachkomposition (in Düütschland faken minner akkraat as Problemschach betekend) is een Form van Schach, de mit Partieschach te doon hett, man in de lesten 150 Johren mehr of minner en egen Speelmodus wurrn is. Dat wodd mangs ok Kunstschach nömt, üm de ästhetische Siet van de Schachkomposition te betonen.

Schachkompositschoon: Een Schachkompositschoon besteiht för gewöhnlich ut een Schachstellung, de meest in een Diagramm afbild is, een Forderung (t.B. Witt treckt un winnt) un Angaav to de Autor (de denn ok Komponist nömmt wurrd), Quelle van de Eerstveröpenlichen (bzw. wenn dat nieg is, de Vermark: Urdruck oder Original). Schachkompositschonen wurrd in Schachspalten van Zeitungen oder Tietschriften, aber ok Schachtietschriften veröpenlicht. Schachkompositschonen wurrd ohn Gegners speelt und in Düütschland ok as Problemschach betekend, wat nich so akraat is.

Borns

↑ Eero Bonsdorff, Karl Fabel und Olavi Riihimaa: Schach und Zahl. 3. Auflage. Rau, Düsseldorf 1978
↑ Datenbank Chess Assistant, Stand 2006, Prozentzahlen gerundet

Literatur

Allgemeen Schachliteratur

José Raúl Capablanca: Grundzüge der Schachstrategie. Beyer-Verlag, Hollfeld ⁷2002. ISBN 3-88805-292-0
Jean Dufresne, Jacques Mieses: Lehrbuch des Schachspiels. Bearb. von Rudolf Teschner. Reclam, Stuttgart ³¹2004. ISBN 3-15-021407-6
Max Euwe: Schach von A - Z. Vollständige Anleitung zum Schachspiel. Beyer-Verlag, Hollfeld ⁴1994. ISBN 3-88805-181-9
Werner Lauterbach: Das unsterbliche Spiel. Einführung in die Schachkunst. De Gruyter, Berlin ⁵1987. ISBN 3-11-010918-2
Aaron Nimzowitsch: Mein System. Verlag das Schacharchiv, 2006. ISBN 3-88086-117-X
Joachim Petzold: Das königliche Spiel. Die Kulturgeschichte des Schach. Kohlhammer, Stuttgart 1987. ISBN 3-17-009405-X
Helmut Pfleger, Eugen Kurz, Gerd Treppner: Schach Zug um Zug. Bauerndiplom. Turmdiplom. Königsdiplom. Orbis, München 2003. ISBN 3-572-01414-X
Wolfram Runkel: Schach. Geschichte und Geschichten. Wunderlich, Reinbek 1995. ISBN 3-8052-0578-3
Siegbert Tarrasch: Das Schachspiel. Systematisches Lehrbuch für Anfänger und Geübte. Edition Olms, Zürich 1995. ISBN 3-283-00253-3

Lexika

Otto Borik (Hrsg.): Meyers Schachlexikon. Meyers Lexikonverlag, Mannheim 1993. ISBN 3-411-08811-7
David Hooper, Kenneth Whyld: The Oxford Companion to Chess. University Press, Oxford 1992. ISBN 0-19-866164-9
Isaak und Wladimir Linder: Schach, das Lexikon. Sportverlag, Berlin 1996. ISBN 3-328-00665-6
Klaus Lindörfer: Großes Schach-Lexikon. Geschichte, Theorie und Spielpraxis von A-Z. Orbis, München 1991. ISBN 3-572-02734-9

Weblenken

Schach. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun „Schach“ (hoochdüütsch).

[1] Eero Bonsdorff, Karl Fabel und Olavi Riihimaa: Schach und Zahl. 3. Auflage. Rau, Düsseldorf 1978

[2] Datenbank Chess Assistant, Stand 2006, Prozentzahlen gerundet

[1]

[2]