Känozoikum
| Äon | Ära/Tietöller | Periood | Anfang vör Ma |
|---|---|---|---|
| P H A N E R O Z O I K U M | |||
| Känozoikum Eerdneetiet Duer: 65,5 Ma |
Neogen | 23,03 | |
| Paläogen | 65,5 | ||
| Mesozoikum Eerdmiddelöller Duer: 185,5 Ma |
Kried | 145,5 | |
| Jura | 199,6 | ||
| Trias | 251,0 | ||
| Paläozoikum Eerdöllerdom Duer: 291 Ma |
Perm | 299,0 | |
| Karbon | 359,2 | ||
| Devon | 416,0 | ||
| Silur | 443,7 | ||
| Ordovizium | 488,3 | ||
| Kambrium | 541,0 | ||
| P R O T E R O Z O I K U M | |||
| Neoproterozoikum Nee Proterozoikum Duer: 458 Ma |
Ediacarium | 630 | |
| Cryogenium | 850 | ||
| Tonium | 1.000 | ||
| Mesoproterozoikum Middlere Proterozoikum Duer: 600 Ma |
Stenium | 1.200 | |
| Ectasium | 1.400 | ||
| Calymmium | 1.600 | ||
| Paläoproterozoikum Fröh Proterozoikum Duer: 900 Ma |
Statherium | 1.800 | |
| Orosirium | 2.050 | ||
| Rhyacium | 2.300 | ||
| Siderium | 2.500 | ||
| A R C H A I K U M |
Neoarchaikum Duer: 300 Ma |
2.800 | |
| Mesoarchaikum Dauer: 400 Ma |
3.200 | ||
| Paläoarchaikum Dauer: 400 Ma |
3.600 | ||
| Eoarchaikum Duer: n. def. |
4.000 | ||
| Hadaikum Duer: n. def. |
4.600 |
Dat Känozoikum (gr.: καινος „neu“, ζωον „Tier“) oder ok Eerdneetiet is en Eerdtietöller (Ära) in dat Äon vun’t Phanerozoikum. Dat Känozoikum folgt op dat Mesozoikum (Eerdmiddelöller). In fröherer Tieten hett man dorto ok mol Neozoikum seggt.
De Anfang vun dat Känozoikum warrt vun vundaag torüch rekent op ungefähr 65,5 Millionen Johr fastleggt. Dat weer de Tiet na dat grote Utstarven t. B. vun de groten Dinosauriers in de Kriedtiet. Dat Känozoikum ümfaat de geoloogsch Entwicklen vun dat hüütige Europa un de annern Eerddelen mit dat Opfalten vun de Alpen un dat Himalaya-Bargland bit to jemehr hüütig Form, as ok de Radiatschoon un Entwickeln vun de hüütig Planten- un Deertenriek, sünners de Söögdeerten.
Wiel dat Klima to Anfang vun de Ära noch teemlich warm weer, füng vör ruchweg 2,8 Mio. Johren dat jüngste Iestietöller mit de Veriesen vun’n Noordpool an. Dat Inlandveriesen an’n Süüdpool hett al vör 38 Mio. ohern anfungen. Dat Känozoikum duert bit vundaag an.
Indelen
ännernDe Indelen vun dat Känozoikum is fröher in de beiden Perioden Tertiär (mit de Epochen Paläozän, Eozän, Oligozän, Miozän un Pliozän) un Quartär (mit de Epochen Pleistozän un Holozän) indeelt.
Al in dat Johr 1759 is dem italienschen Geoloog Giovanni Arduino de blots wenig verfastigt Steenformatschoon opfallen, de he as montes tertiarii („drüdde Bargen“) betekend hett un de he de ut Kalk bestahnden montes secundarii („tweete Bargens“) un de ut Granit, Basalt oder Schiver tohopenset’ten montes primitivi („oorsprünglich Bargens“) gegenöverstellen de. De Bargens, de in disse Tiet entstahn sünd, sind alpidisch vun jemehr Oorsprung.
2004 weer en ne’e Indelen fastleggt worrn, de 2008 denn för all Geologen verbindlich warrn schall. De Perioden Tertiär un Quartär geev dat dorna nich mehr in de Geoloogsch Tietskala, man an de Steed hebbt wi nu de Perioden Paläogen (mit Paläozän, Eozän un Oligozän) un Neogen (mit Miozän, Pliozän, Pleistozän un Holozän). Dat wulln de Chronostratigrafen so aver nich hebben un dat geev denn Striet. In de Twüschentiet hebbt se sik dorop verstännigt, dat Quartär wedder mit optonehmen. Dat is nu de jüngste Eenheit, as Subperiood vun’t Neogen.