Hadaikum
| Äon | Ära/Tietöller | Periood | Anfang vör Ma |
|---|---|---|---|
| P H A N E R O Z O I K U M | |||
| Känozoikum Eerdneetiet Duer: 65,5 Ma |
Neogen | 23,03 | |
| Paläogen | 65,5 | ||
| Mesozoikum Eerdmiddelöller Duer: 185,5 Ma |
Kried | 145,5 | |
| Jura | 199,6 | ||
| Trias | 251,0 | ||
| Paläozoikum Eerdöllerdom Duer: 291 Ma |
Perm | 299,0 | |
| Karbon | 359,2 | ||
| Devon | 416,0 | ||
| Silur | 443,7 | ||
| Ordovizium | 488,3 | ||
| Kambrium | 541,0 | ||
| P R O T E R O Z O I K U M | |||
| Neoproterozoikum Nee Proterozoikum Duer: 458 Ma |
Ediacarium | 630 | |
| Cryogenium | 850 | ||
| Tonium | 1.000 | ||
| Mesoproterozoikum Middlere Proterozoikum Duer: 600 Ma |
Stenium | 1.200 | |
| Ectasium | 1.400 | ||
| Calymmium | 1.600 | ||
| Paläoproterozoikum Fröh Proterozoikum Duer: 900 Ma |
Statherium | 1.800 | |
| Orosirium | 2.050 | ||
| Rhyacium | 2.300 | ||
| Siderium | 2.500 | ||
| A R C H A I K U M |
Neoarchaikum Duer: 300 Ma |
2.800 | |
| Mesoarchaikum Dauer: 400 Ma |
3.200 | ||
| Paläoarchaikum Dauer: 400 Ma |
3.600 | ||
| Eoarchaikum Duer: n. def. |
4.000 | ||
| Hadaikum Duer: n. def. |
4.600 |
Dat Hadaikum (de Naam is anlohnt an de Beteken Hades för de Ünnerwelt in de greekschen Mythologie) is dat eerste un öllste Äon vun de Eerdhistorie. Dat Ümfaat de Tietduer vun ruchweg 4,6 bit 4,0 Milliarden Johren vör de hüütigen Tiet. Op dat Hadaikum folgt dat Archaikum.
Beschrieven
ännernDe Anfang vun’t Hadaikum warrt eerstmol bestimmt vun’t Tostannenkamen vun de Eer. Na de Akkretschoon vun kosmischen Stoff un Gasen ut en Supernova hett sik vör ruchweg 4,6 Milliarden Johren de Eer in en Afstand vun üm un bi acht Lichtminuuten vun de Sünn as en wittglöhnig Kugel ut taag Magma billt.
De Inslag vun Theia, wat na en Modellvörstellen en Protoplanet vun ruchweg Marsgrött wesen hebben schall, hett grode Mengden vun Magma wegsleudert, worut sik de Maand billt hett. Dordör is de Rotatschoon vun de Eer so gau maakt worrn, dat de Temperatur dör den körteren Wessel vun Dag un Nacht rünnergahn is. In de Folg is de Masse vun de Eer vun tallrieke lüttere Meteoriten un Asteroiden anstegen („Late Heavy Bombardement“) un opletzt groot noog worrn, dat dat Magnetfeld dull nogg worrn is, üm den gresigen Sünnwind aftolenken. Dat weer en Vörutsetten för dat veel latere Entstahn vun de schulen Ozonschicht. De fletige Steen vun’n Eerdkörper hett sik na un na differenzeert. De sworen Elementen as Iesen oder Nickel billn den Eerdkarn, de lichteren as vör allen dat Silizium oder de bunnen Suerstoff hebbt na un na den Eerdmantel un de Eerdköst opboet.
Dat Water, dat dör dree bit fief Iesmeteoren – na en Schätzen vun Harald Lesch ut sien Reeknermodellen – op de hitte Eerdbavenflach kamen is, hett de butensten Glasschichten vun’n Basalt sprengt, is verdampt un keem denn as hitten Regen wedder daal. As de Eer den Tostand vun en Planeten harr, künn sik in de eersten 500 Millionen Johren vun de Eerdgeschicht keen bestännige Eerdköst billn, vun wegen de hoge Energie, de dör den radioaktiven Verfall vun Radioisotopen un de Inslääg vun Meteoriten tostannen keem.
De Eer hett sik to de Tiet so gau dreiht, dat de Dag blots teihn Stünnen lang weer. De Maand weer dichter bi de Eer un de Instrahlen vun de Sünn weer düütlich weniger, vun wegen dat sik dat Waterstoffbrennen eerst noch entwiceklt hett. De Atmosphäär vun de Eer barg to de Tiet noch keen Suerstoff, man weer vun Swevel bestimmt.
Lütte Zirkonen vun mikroskoopsche Grött sünd mit 4,404 Mrd. Johren opstunns de öllsten Mineralen, de op de Eer opdeckt worrn sünd. Se weern in Australien in’n Narryer Gneiss Terrane in’n Yilgarn Kraton funnen. Jemehr Öller warrt as dat Öller vun de Kristallisatschoon vun de Zirkonen ansehn. Sünners siet de Opdecken vun den makroskoopschen 4,03 Mrd. Johr ollen Acasta-Gneis in’n Kanaadschen Schild steiht fast, dat dat al in disse fröhen Ära, ’n poor hunnert Millionen Johren na’t Entstahn vun de Eer, ’n Ozean un tominst een Fastlandeiland – den eersten Kraton – geven hett.
De cheemsche Evolutschoon füng ünner den armen Regen, de stännigen Gewidders, harde Strahlen – vun wegen de Atmosphäär ahn Ozon – un dat „Grode Bombadeeren“ in’t fröhe Eoarchaikum an, af ruchweg 4,0 Mrd. Johren. Dat is an’n Övergang vun’t Hadaikum na’t Archaikum.
De eerste Superkontinent Ur, de vermoodt warrt, künn vör dree Milliarden johren dör Akkretschoon vun de hadaischen Eilannen in’t opfolgen Archaikum in de Neeg vun’n Äquater tostannenkamen wesen. In den Oorozean mutt ok dat Leven sien Anfang nahmen hebben in Form vun extremophilen Archaeen un Bakterien, de hüütigen Chemofossilen. De öllsten opstunns opdeckten fossile Sporen vun Leevwesen sünd mikroskoopsche „Fadens“ in Stenen, de as Överresten vun 3,5 Mrd. Johren olle Cyanobakterien gellen künnen.
Literatur
ännern- Valley, John W., William H. Peck, Elizabeth M. King: Zircons Are Forever, The Outcrop for 1999, University of Wisconsin-Madison (1999) Wgeology.wisc.edu – Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago opropen an’n 10. Januar 2006
- Wilde S.A., Valley J.W., Peck W.H. and Graham C.M. (2001): Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago. Nature, v. 409, pp. 175–178.
- Wyche, S., D. R. Nelson and A. Riganti (2004): 4350–3130 Ma detrital zircons in the Southern Cross Granite–Greenstone Terrane, Western Australia: implications for the early evolution of the Yilgarn Craton, Australian Journal of Earth Sciences Volume 51 Zircon ages from W. Australia – Abstract opropen an’n 10. Januar 2006
Websteden
ännern- Hadaikum Uni Berkeley (engelsch)
- Theorie: Frühe Erde war feucht und kühl Artikel bi Spiegel Online. (hoochdüütsch)