Archaikum
| Äon | Ära/Tietöller | Periood | Anfang vör Ma |
|---|---|---|---|
| P H A N E R O Z O I K U M | |||
| Känozoikum Eerdneetiet Duer: 65,5 Ma |
Neogen | 23,03 | |
| Paläogen | 65,5 | ||
| Mesozoikum Eerdmiddelöller Duer: 185,5 Ma |
Kried | 145,5 | |
| Jura | 199,6 | ||
| Trias | 251,0 | ||
| Paläozoikum Eerdöllerdom Duer: 291 Ma |
Perm | 299,0 | |
| Karbon | 359,2 | ||
| Devon | 416,0 | ||
| Silur | 443,7 | ||
| Ordovizium | 488,3 | ||
| Kambrium | 541,0 | ||
| P R O T E R O Z O I K U M | |||
| Neoproterozoikum Nee Proterozoikum Duer: 458 Ma |
Ediacarium | 630 | |
| Cryogenium | 850 | ||
| Tonium | 1.000 | ||
| Mesoproterozoikum Middlere Proterozoikum Duer: 600 Ma |
Stenium | 1.200 | |
| Ectasium | 1.400 | ||
| Calymmium | 1.600 | ||
| Paläoproterozoikum Fröh Proterozoikum Duer: 900 Ma |
Statherium | 1.800 | |
| Orosirium | 2.050 | ||
| Rhyacium | 2.300 | ||
| Siderium | 2.500 | ||
| A R C H A I K U M |
Neoarchaikum Duer: 300 Ma |
2.800 | |
| Mesoarchaikum Dauer: 400 Ma |
3.200 | ||
| Paläoarchaikum Dauer: 400 Ma |
3.600 | ||
| Eoarchaikum Duer: n. def. |
4.000 | ||
| Hadaikum Duer: n. def. |
4.600 |
Dat Archaikum is en Äon vun de Eerdhistorie, dat de Tietduer vun 3.800 bit 2.500 Millionen Johren vör de hüütigen Tiet ümfaat. En öllere Beteken för dit Tietöller is dat Azoikum.
Dat Archaikum kummt in de chronologschen Affolg na dat Hadaikum un warrt vun dat Proterozoikum aflööst, nipp un nau vun de eerste Ära dorin, dat Siderium. Dat Archaikum ümfaat veer Äras:
- Eoarchaikum (af 4.000 Ma vör hüüt)
- Paläoarchaikum (af 3.600 Ma vör hüüt)
- Mesoarchaikum (af 3.200 Ma vör hüüt)
- Neoarchaikum (af 2.800 Ma vör hüüt)
In den Anfang vun’t Archaikum warrt de Isua-Gneis ut dat Rebeet vun Nuuk in Grönland dateert. Eerst 1999 is bekannt worrn, dat sogor al vör dit Äon – in’t Hadaikum – as Steen billt worrn sünd. De öllste is de Acasta-Gneis vun 4.0300 Ma vör hüüt. ut den westlichen kanaadschen Schild. De – hypotetsche – eerste Grootkontinent Ur künn sik vör 3 Millionen Johren ut disse eersten hadaischen Fastlandeilannen (Kratonen) billt hebben.
Lange Tiet hebbt de Wetenschopplers glöövt, dat ut dat Archaikum keen Fossilen överduert hebbt. Man, nu hett sik rutstellt, dat al in bannig korte Tiet na’t Billn vun bestännige Eerdköstdelen Evolutschoonsvörgäng insett hebbt, toeerst mit de cheemschen Evolutschoon af 3.800 Mio. Johren. Makromolekülen weern in de Laag, sik dör Anlagern vun annere Molekülen to vergröttern un sik sülvst to reproduzeeren. In’t fröhe Archaikum kann disse Tietpunkt as de Anfang vun dat Leven op de Eer ansett warrn.
De öllsten bit hüüt opdeckten Chemofossilen, also fossile Sporen vun Leevwesen, sünd mikroskoopsche ‚Fadens‘ in Stenen de as Överresten vun 3,5 Milliarden Johr olle Cyanobakterien oder Blaualgen gellen künnen. Se weern toeerst in Süüdafrika opdeckt. Later, aver noch in’t Archaikum, sünd denn eendüdig biogene Fossilresten folgt, neemlich in Form vun Stromatolithen.
Dat liggt in de Saak sülvst, dat ut dit Äon blots noch roor Fossilen un Stenen to finnen sünd. De meisten Landmassen ut de Tiet, de fossile Sporen drägen künnen, sünd in all de Johrdusenden to fienen Sand erodeert, dör Metamorphoos ümwannelt, Grundlaag för ne’e Sedimentiten oder in’n Eerdmantel opsmölt worrn. Blots in de öllsten Kratonen, de siet jemehr Entstahn nich mehr ännert worrn sünd, de so nöömten Archonen, besteiht noch de Mööglichkeit mit Help vun Deepbohren in mehrere dusend Meters solke Saken optofinnen. Archonen vun disse Oort sünd to’n Bispeel dat Kola-Halfeiland, Simbabwe, de kanaadsche Schild oder West-Australien.
De Atmosphäär barg in’t fröhe Archaikum noch keen fre’en Suerstoff. De Fotosynthees vun de eersten Prokaryoten hett toeerst mol de Mineralen vun’n Oorozean oxideert. Eerst gegen’t Enn vun’t Archaikum, üm 2.500 Ma vör hüüt, is Suerstoff in de Atmosphäär afgeven worrn.