Revel

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Revel (Mehrdüdig Begreep).

Revel (amtlich weer bit 1918 de hoochdüütsche Naam Reval, de in Düütschland ok hüdigendags noch bruukt warrt), in Eestnische Spraak Tallinn; öllere Naams : russisch Ревель = Rewel, sweedsch Lindanäs, däänsch Lyndanise) is de Hööftstadt vun Eestland. Se liggt bi 80 km in’n Süden vun Helsinki an de Oostsee.

Wapen/Flagg	Koort
Basisdaten
Inheemsch Naam:	Tallinn
Provinz: Kreis Harju Gemeende: Tallinn
Flach:	158 km²
Inwahners:	412.341 (2010-01-1212. Januar 2010)
Inwahnerdicht:	2.609,8 Inwahners pro km²
Postleettall:	15080
Vörwahl:	6
Geograafsche Laag:	59° 16′ N, 24° 28′ O
Grenzen bi OSM:	2164745
Börgermeester:	Mihhail Kõlvart
Websteed:	www.tallinn.ee
Koort

De Naam „Revel“ kümmt vun den eestnischen Naam för de Landschop „Revele“ her. För de Borg un de Stadt Revel is düsse Naam denn later vun de Dänen un de Düütschen bruukt wurrn. De eestnische Naam „Tallinn“ schall herkamen vun „Taani-linn(a)“, wat in de Esten ehre Sprake „Däänsche Stadt“ oder „Däänsche Borg“ heten deit. Hüdigendags leevt dor bi 400.000 Inwahners. Revel is en ole Hansestadt.

Historie

De Geschicht vun Reval füng an mit en holten Borg up den hüdigen Dombarg. Dat warrt annahmen, dat sik vun de Midden vun dat 11. Johrhunnert ok en Hannelsplatz vun de Esten dor bi funnen hett. In düsse Tiet is ok de eerste Haven vun Revel anleggt wurrn.

Haven vun Revel

Dänentied

In dat Johr 1219 hett de däänsche König Waldemar II. de ole eestnische Borg up den Dombarg innahmen un hett ehr denn achterher an desülbige Steed nee upboot. He füng dor denn ok an un leet en Domkark boen för den Bischop vun Eestland. Düsse Bischop weer üm 1167 vun Däänmark insett wurrn, as de Dänen bigüngen un de Mission in Eestland bedreven. De Bischop vun Revel weer en Suffragan vun den Arzbischop vun Lund, wat in dat hüdige Sweden liggt. Däänmark konn de Borg avers nich lang verdeffendeern gegen de upsternaatschen Esten un gegen de Düütschen, de dor middewielen in dat Land streven döen. 1227 hett de Orden vun de Sweertbröder vun den Paapst Verlööv kregen, de Stadt intonehmen. Ut de Hand vun den Paapst sien Statthöller in Eestland kreeg de Orden de Borg un en groten Deel vun dat hüdige Eestland to’n Verwalten.

1230 hool de Orden vun de Sweertbröder 200 Kooplüde ut Westfalen un ut Neddersassen, de dormols up Gotland weern un siedel jem unnen ünner de Borg an. En Urkunn gifft dat dor nich mehr över, man dat is antonehmen, dat mit düt Ansiedeln de Stadt Revel eerst egentlich grünnt wurrn is.

Later lehn de Orden dat af un woll de Borg un sien Land nich wedder an den Paapst sien Legaten torüchgeven. Dor güng denn foorts de däänsche König bi un meen, Revel un Eestland weern sien. 1236 is de Orden in en Nedderlaag gegen en Armee ut Litauen meist tonichte maakt wurrn. Dor streev he denn an, sik foorts mit den Düütschen Orden tohopen to sluten. De Paapst stimm bloß to, weil he dor Revel för kreeg. So hefft sik 1237 de Sweertbröderorden un de Düütsche Orden tohopenslaten un de Stadt Revel keem 1238 wedder an den König vun Däänmark. Dor is Revel denn to’n eersten Mol en „civitas“ (en Stadt) bi nömmt wurrn. Bit 1346 bleev Revel denn bi Däänmark un de Stadt is in düsse Tied fix grötter wurrn un mit de ganze Weertschop güng dat vöran. 1248 geev de König ehr dat Lüübsche Stadtrecht. Dat scholl denn bit 1865 gellen. Man düt Stadtrecht goll bloß in de ünnere Stadt un nich up den Dombarg. Stadt (ünner den Dombarg) un Dombarg weern al twee ünnerscheedliche Rechtskörperschaften. Mit de Tiet kreeg de Stadt allerhand Privilegen un so weer se vun den Herrn vun dat Land meist ganz unafhängig. In de Hansetieden is in Revel Middelnedderdüütsch snackt wurrn un noch hüdigendags sünd dor allerhand Denkmolen un Schriften in düsse Sprake to sehn. Bit 1889 is de Amtsspraak denn Hoochdüütsch ween. Denn treed Russ’sch an siene Steed.

Revel stünn dormols ünner den Dään, man in de Stadt hefft doch de Düütschen dat Seggen harrt. Mit de Hanse geev dat fix en goden Kuntakt. Vun 1252 af an seeg Revel dat so, dat de Stadt na de Hanse mit tohöörn dö. Vun 1285 af an gifft dat dor ok Urkunnen över. Wichtig weer, dat de däänsche König 1294 Verlööv geev, dat all düütsche Kooplüde bit na Nowgorod un Narva henreisen dröffen. Dor weer Revel denn en Knotenpunkt för de Hanse ehren Hannel an de Oostsee mit wurrn.

Revel un de Düütsche Orden

Na dat de grote Upstand vun de Eesten mit Hölp vun den Düütschen Orden dalslahn weer, hett de däänsche König 1346 siene Vasallen in Eestland free geven. He verköff siene Rechten an Noord-Eestland an den Düütschen Orden. Revel harr sik in dat Johr tovören just al de olen Rechten un en Reeg vun nee Rechten dorto vun den däänschen König toseggen laten. Nu leet ok de Orden as nee Lehnsherr al Privilegen bestahn un, wat dat Recht angüng, stünn dat mit de Stadt in düsse Tied vun’n Övergang noch beter, as vördem. Revel höör to dat „Livlannsch Drüddel“ vun de Hanse to un kreeg 1346 tohopen mit Riga un mit Pernau dat Stapelrecht. Dat bedüüd, dat al Kooplüde, de mit Russland Hannel drepen döen, en vun düsse dree Städer anlopen mössen un dor in en Tied vun dree bit acht Dage jem ehr Waren up’n Markt anbeden mössen. Mit den freen Hannel in de Stadt weer dat nu ut un de Reveler Kooplüde kregen ganz exklusive Hannelsrechten. Visby, wat bit dorhen de wichtigste Stadt för den Hannel in de Oostsee weer, konn sik nich wedder verholen, as de däänsche König ehr 1361 utplünnern dö un as dat achterher noch Krieg över en Reeg vun Johren hen geev. As ok noch de Vitalienbröder ut de Oostsee verdreven weern, dor weer Revel miteens de wichtigste Stadt vun de Hanse ehrn Hannel in de Oostsee.

Russland vör de Döör

Mit den Hannel mit Russland güngdat avers nich ummer leifig voran. De Russen ut Moskau grepen an un 1471 weer denn keen Hannel mit Nowgorod mehr mööglich. 1478 hefft de Moskauer denn ok Nowgorod innahmen, wat bit dorhen en unafhängig Förstendom weer. Dat Grootförstendom Moskau weer ok in’n Krieg mit Livland. Dor geev dat ja nu en gemeensame Grenz mit. 1481 grepen de Moskauer Livland an un de ganzen Flüchtlingen, de na Revel rinströmen döen, bröchen de Pest mit sik. Ok in de Johren 1464, 1495/96 un 1519/20 is de Pest in de Stadt utbraken. Na en korte Tiet, wo Freden weer un wo dat Kontor vun Nowgorod eerst wedder upmaakt un denn doch wedder slaten wurrn is, geev dat in de Johren 1501-1503 en Kriegstog vun den Düütschen Orden gegen Moskau. De güng goot vöran un amenne is en Freden slaten wurrn, de hett bit 1558 holen.

De Kriegen gegen de Russen ut Mopskau bröchen dat mit sik, dat dat mit de Weertschop in Livland un ok in Revel duchtig bargdal güng. Ok mit de Inwahners is dat veel weniger wurrn. 1514 keem denn avers vun’n Neen en Hannel vun Revel un Derpt mit Nowgorod tostanne un mit de Weertschop leep dat nu wedder beter. In dat 16. Johrhunnert leven in Revel bi 5.000-7.000 Inwahners.

Reformatschoon

De Reformatschoon keem al 1523/24 na Revel. In’n Juli 1524 versammeln sik Vertreder vun de Städer un de Ridders ut ganz Livland in dat Raathuus to Revel un beslaten, dat se vun nu af an bi de protestantsche Lehr blieven wullen un dat se düsse Lehr ok ünner all Ümstänn verdeffendeern wullen. In’n September vun datsülbige Johr is dat denn ok to en Billerstorm kamen. Dor is in dree Karken allens, wo se mit utstaffeert weern, bi to Dutt kamen. Man al an’n neegsten Dag konn de Stadt ehr Raat de Ordnung wedder herstellen un sorg ok dorför, dat allens, wat ut de Karken wegnahmen wurrn weer, wedder torüchbröcht weern möss.

Allens tohopen kann een seggen, dat bi de Reformatschoon in Livland un ok in Revel keen Bloot vergaten wurrn is. An’n 9. September 1525 is de nee Lehr in Revel „amtlich“ wurrn. Dormols hett de Raat, tohopen mit de Gillen, en nee, luthersche Karkenordnung rutgahn laten. 1549 kreeg de Olaikark en gootschen Toorn, de weer 159 m hooch. To düsse Tied weer dat en unbannige Hööchde. Bit he 1629 afbrennt weer, is he dat hööchste Bowark in de ganze Welt ween. In’t 19. Johrhunnert is de Toorn wedder upboot wurrn. Vun dor af an is he 123,7 m hooch.

Schutzmacht Sweden

Den Rest vun de Tiet vun den Düütschen Orden geev dat binnen ut buten allerhand Striet. In de Johren 1558 – 1568 kreeg Moskau bi siene Angreep in Livland den Düütschen Orden ünner. Vor de Doren vun Revel keem dat 1561 to dat Scharmutzel bi den Barg Jerusalem. Dor hefft de Rieders vun de „Bröder vun de Swarten Hööften“ gegen en russischen Trupp Suldaten wunnen un de Russen vun Revel wegjaagt. Man amenne weer dat mit den Düütschen Orden vorbi un Revel krööp bi Sweden unner de Flunken. Bit an dat Enne vun den Groten Nordischen Krieg in dat Johr 1710 bleven nu de Sweden de Herren in Revel. In düsse Johren weer Revel de tweetgröttste Stadt in Sweden. De Sweden hefft mit de Johren de Düütschen ehre Sunnerrechten in de Stadt to’n Deel wegnahmen, man nich so wiet, as de Esten dat woll hofft harrn. 1631 is in Revel dat eerste Gymnasium grünnt wurrn. 1684 hett dat en groten Brand up den Dombarg geven un na de grote Pest vun 1710 leven bloß noch 2.000 Inwahners in de Stadt.

Ünner de Russen

Vunwegen den Groten Nordischen krieg keem Revel 1710 na Russland. Peter de Grote hett de olen düütschen Raatsgeslechter heel un deel wedder up jem ehren Platz sett, man in de neegsten twee Johrhunnerten sünd de Rechten vun de Stadtregeern een na’n annern wegnahmen wurrn.

De Haven vun Revel 1845 up en Bild vun Iwan Konstantinowitsch Aiwasowski

Republik Estland 1918–1940

An’n 14. Februar 1918 is de sülvstännige Republik Eestland utropen wurrn. Revel kreeg nu den offiziellen Naam „Tallinn“. De Stadt is Hööftstadt vun de nee Republik wurrn. Vör de Unafhängigkeit geev dat avers eerst den Eestnischen Freeheitskrieg (1918-1920). Düsse Krieg is denn dör den Freden vun Derpt afslaten wurrn un de Sowjetunion hett Eestland sien Unafhängigkeit vun dor af an eerst mol gellen laten.

Sowjetrepublik un Tweete Weltkrieg

Kriegsdenkmal in Tallinn

In en geheem Tosatzprotokoll to’n Düütsch-Sowjetschen Verdrag in’n August 1939 harrn Hitler un Stalin afmaakt, dat de Sowjetunion Eestland un de annern Staten in dat Baltikum innehmen scholl. Dorför scholl de Sowjetunion denn still holen, wenn Düütschland Polen angriepen dö. De düütsch-baltischen Inwahners schollen, so harr Hitler dat vörsehn, in Polen in den Warthegau ansiedelt weern. Se mössen ehre ole Heimat verlaten. Dor weer de Geschicht vun de Düütschbalten, de hunnerte vun Johren duert harr, miteens mit to Enne. In’n Juni 1940 nehm de Sowjetunion Eestland in un leet vun en nee Regeren, de se süms insett harr, de Eestnische SSR utropen. Dat bedüüd, dat dat Land sien Unafhängigkeit verlaren harr un en Deelstaat vun de USSR wurrn weer. Hööftstadt bleev avers Tallinn. Nu güng dat los mit de eersten Deportatschonen vun de eestnischen Inwahners, besunners vun de, de in de Kultur un in de Politik wat to bestellen harrn. Se kemen na Sibirien un na Noordrussland hen. De Sowjets hefft denn Terror in dat Land utöövt- toeerst 1940 un denn wedder 1944/45. Bi 6,6% vun all Esten sünd in düsse Johren an’e Kant maakt wurrn un bi 6% mössen tominnst för 10 Johr na Sibirien.

1941 hett de Düütsche Wehrmacht Revel innahmen. Hitler harr sik vörnahmen, Eestland scholl nu wedder en Deel vun dat Düütsche Riek weern. De Eesten dachen avers toeerst, nu konn Eestland woll wedder unafhängig weern un allerhand vun jem begröten de Düütschen eerst mol. Veel vun jem möken ok bi de Wehrmacht ehrn Marsch na Osten mit un ok bi dat Ümbringen vun Joden in Vernichtungslagers. De Düütschen güngen bi un bröchen meist all jöödsche Inwahners in revel un in ganz Eestland üm.

An’n 9. März 1944 geev dat en swaren sowjetschen Luftangreep. 11% vun de Ooltstadt sünd dor bi in Dutt gahn un 600 Lüde sünd ümkamen. An’t Enne vun dat Johr 1944 mössen de Dütschen utbüxen un de Sowjets sünd wedder in Revel inmarscheert.

Republik Estland vun 1991 af an

51 Johr hett dat duert, dor is Revel an’n 20. August 1991, as in Moskau en Putsch in Gange weer, vun’n Neen de Hööftstadt vun en unafhängig Eestland wurrn. Eestland is korte Tied later bi de UNO bitreden. Vun 2004 af an is Eestland ok bi de EU un bi de NATO mit bi.

Mit de Weertschop güng dat eerst mol düchtig bargdal. In Eestland sünd al de Staatsbedrieven, de nix afsmeten, dicht maakt wurrn. Man mit de Tied keem de Weertschop denn wedder in Fohrt. Hüdigendags sütt dat beter ut, as jemols vördem. De olen Hüser in de Ooltstadt sünd to’n groten Deel wedder up Schick bröcht wurrn, direktemang vör de Stadtmuern sünd grote un smucke Hoochhüser ut Glas un Beton boot wurrn un in Peetri in’n Süden vun Revel sünd in en vörmolig Moor Een- un Mehrfamilienhüser boot wurrn. De Priesen för de neen Immobilien sünd nich minner hooch, as in’n Westen vun Europa.

En vun de Stadt ehr hööchsten Bowarken: De 94 Meter hoge „Eesti Ühispank“ vun 1999

Krawallen

An’t Enne vun’t Johr 2007 geev dat in Revel oorntlichen Krawall. Jugendliche, de tomeist ut russische Familien afstammen döen, maken Lawei un plünnern dorbi ok Geschäften. So wat harr dat siet dat Enne vun de Sowietunion noch nich geven. Dor weer dat to kamen, as de eestnischen Behörden an’n 27. April en Denkmol för de Rode Armee vun sien Platz in’t Stadtzentrum hefft ümsetten laten up en Militär-Begräffnisplatz wieder buten.

Wo dat fröher in de Stadt togüng

Bit 1877 weern de „Dombarg“ un de „Unnerstadt“ twee sülvstännige Städer. Jede harr ehre egene Verwaltung un ehre egenen Gerichten. Up den „Dombarg“ seten fröher de Bischop, den Landsherrn sien Stellvertreder, de Vertreder vun den Düütschen Orden un de Vertreder vun de Ridders. Bit up den hüdigen Dag liggt hier de Gewalt vun den Staat. Hier sitt de Rieksdag vun Eestland un hier sitt ok de Regeerung. De Dombarg liggt 48 m över de Unnerstadt.

Wenn een dat vun de Historie bekieken deit, denn is de Unnerstadt de egentliche „Stadt Revel“. Hier leev fröher de gröttste Deel vun de Inwahners, vun Handwarkers un Kooplüde. Gegen den Landsherrn över weer de Unnerstadt unafhängig. Bloß lüttje Summen an Tins un Pacht mössen an den Düütschen Orden betahlt weern un wenn de Landsherr in de Stadt intehn wull, denn so möss de Stadt em „huldigen“. Bi Rechtsfragen wenn Revel sik an Lübeck.

Bischop

De Bischop weer bloß en Karkenherr un harr anners nix to Seggen. Em höör nich dat ganze Land to, man bloß en Reeg vun Göder. Vunwegen dat Lüübsche Recht weer he ok in sien geistlich Amt vun de Stadt Revel afhängig. He weer den Arzbischop vun Lund sien Suffragan. Dat Domkapitel weer baven alle Maten lüttsch. Bloß veer Domherren hören dor to. Dat Kapitel nömm bloß en Reeg vun Dörper üm Revel rüm sien Egen un kreeg ok noch en beten wat ut frame Stiftungen. Blangen den Dom, den Seet vun den Düütschen Orden in dat Slott un de Unnerkünft vun allerhand Ridders weern up den Dombarg bloß wenig Handwarkers un Deners to finnen.

Inwahners

De Unnerstadt weer nich besunners groot. Vun Noord na Süden to weern dat man bloß bi 1 km an de längste Steed. Dorbi weer se bloß minner, as 700 m breet. Dorför leven dor avers denn doch en ganze Masse Minschen. Ut de Tied vun den Düütschen Orden gifft dat keen Listen mit Inwahners vun de ganze Stadt, man dat finnt sik doch en Schootregister (Stüerlist) ut dat Johr 1538. Dor staht bi 800 Lüde in. Vergleken mit latere Tieden kann man denn woll annehmen, dat in düsse Johren bi 5.000 Inwahners in de ganze Stadt leevt hefft. För de Domstadt gifft dat dat „Wackenbook“ ut 1575. Mit Hölp vun düt Book kann en vermoden, dat bi 1.000 Minschen in de Domstadt leven döen. Dorto warrt annahmen, dat in de eerste Hälft vun dat 16. Johrhunnert bi 700 Lüde vör de Doren vun de Stadt leven. Alltohopen sünd dat denn bi 6.700 Inwahners.

Ut noch fröhere Tieden gifft dat en Schootlist ut dat Johr 1372 mit 650 Schootplichtigen. Wenn een dat hoochreken will, denn kümmt he up alltohopen bi 5.000 Inwahners in Domstadt un Unnerstadt. Dor weer Revel en vun de middelgroten Städer in Europa mit, ganz to verglieken mit Chöttingen, Hilmessen oder Stockholm, man lang nich so groot as Bremen, Lübeck, Nürnbarg oder Danzig, wo dormols al bi 20.000 Lüde leven döen un eerst recht nich so groot as de Grootstäder Köln, Wien oder Prag mit bi 40.000 Inwahners.

De meisten Inwahners vun Revel weern Düütsche. Wenn se nich in Revel baren weern, sünd se ut dat Riek dorhen tagen. In de Hansetieden geev dat allerhand Familien, de harrn to de glieke Tied Liddmaten in Revel, Lübeck un annere Hansestäder. As de Reveler Börgernaams ut dat 14. Johrhunnert unnersocht wurrn sünd, dor is bi rutkamen, dat en ganze Reeg vun düsse Naams ut de Gegenden an den Rhien un Westfalen herkaamt un de annere grote Grupp ut ganz Noorddüütschland.

Dat soziale Leven in de Stadt

Bi dat soziale Leven in de Stadt speel natüürlich de Verwandschup un ok de Naberschup en grote Rull, man bannig wichtig weern ok de Handwarker-Ämter, de dree Koopmanns-Gillen un de „Bröder vun de Swarten Hööften“. De Gillen heten „Kinner- oder Grote Gill“, „Kanutigill“ (Knut siene Gill) un „Olaigill“ (Olaf siene Gill). Gräffniss un Hochtieden sünd in düsse Korporatschonen tohopen utricht wurrn, dat geev allerhand Danz un Ball, grote Mahltieden sünd fiert wurrn un Regeln för dat Leven vun de Liddmaten sünd ok upstellt wurrn. De Gillen hefft egen Altoren bi de Karken unnerholen un ok Spiese för de Armen tostanne bröcht.

Ingang to dat Swartenhööften-Huus in Revel

En groden Unnerscheed in Revel möök dat ut, wo een vun afstammen dö. Dat geev dree grote „Natschonen“ in Revel: De Düütschen, de Sweden un de Eesten. De Eesten hefft dormols tomeist den Naam „Undüütsche“ kregen. Na de Schootlist vun 1538 seeg dat so ut: En föffte Deel vun de schootplichtigen Inwahners weern Sweden, un vun de annern veer Föfftel weern to de Hälft Eesten un Düütsche. De ganze Böverschicht weern Düütsche un vun de Middelschicht weern dat mehr as de Hälft. De Ünnerschicht weern to’n groten Deel Eesten, denn noch en Reeg Sweden un bloß hen un wenn mol en Düütschen.

Wo dat up’n Dombarg utsehn hett, kann een nich so genau seggen. In de Swedentied weern dor allerhand Sweden bi, man dat kann angahn, dat dat Düütsche ween sünd, de unner den Sweden bloß jem ehrn Naam sweedsch schreven hefft, ok vunwegen de Karrier.

Kaspelen

Nikolaikark (eestn.: Niguliste kirik)

De beiden Kaspelen in de Unnerstadt kaamt vun twee verscheden Ortsdelen her. De Stadtdeel in’n Süden mit den „Olen Markt“ un de Straten, de dor vun afgaht, weer woll al en eestnischen Hannelsplatz. He is later vun de 200 Kooplüde övernahmen wurrn, de in dat Land ropen wurrn sünd. De Kark, de för düssen Stadtdeel tostännig weer, weer „St. Nikolai“ (eestn. „Niguliste“). De ehr Naam is dat eerste Mol in en Urkunn ut dat Johr 1316 to lesen. Wiss is se vun düütsche Kooplüde grünnt wurrn, wohrschienlich al in de tweete Hälft vun dat 13. Johrhunnert. As dat ok in annere Hansestäder begäng weer, hett se den Naam vun den Sünnerklaas kregen, wat de Patron vun de Seefohrers weer.

Olaikark (eestn.: Oleviste kirik)

De nöördliche Stadtdeel, de sik lang hentrecken deit liggt langs de „Langstraten“. Dat weer de Straat vun den Dombarg na’n Haben. In düsse Gegend wahnen fröher besunners Kooplüde ut Russland un Sweden. De Kark in’n Norden vun de Stadt is „St. Olai“. De ehr Naam is dat eerste Mol to lesen in dat Johr 1267. Wannehr se grünnt wurrn is, kann een avers nich seggen. Dat warrt annahmen, dat se vun den König vun Däänmark oder vun sweedsche Kooplüde grünnt wurrn is. Ehrn Naam hett se vun den König Olav II. vun Norwegen, de later hillig spraken wurrn is. Na den groten Brand vun 1433 is de Kark an de Stadt övergahn. Nich wiet af vun St. Olai stünn ok en russische Kark, wat ok as Henwies ankeken weern kann, dat dormols allerhand Frömden in düssen Stadtdeel wahnen döen. De Königin Margarethe I. vun Däänmark hett 1265 den Befehl geven, üm beide Stadtdelen en Muer to boen un jem so tohopen to fögen.

Kloosters un Kapellen

Binnen de Stadtmuer hett dat twee Kloosters geven. Dat een höör na de Dominikaners to, dat annere na de Zisterzienserschen. Dat Dominikanerklooster weer „St. Katharina“ un stünn up den Dombarg. Dor is dat woll 1229 grünnt wurrn. De Börgers müchen dat Klooster woll lieden un hefft em jummers allerhand Schenkungen un Stiftungen tokamen laten. Eerst in de Tied vun de Reformatschoon mössen de Mönken de Stadt 1523 verlaten.

Dat Klooster vun de Zisterzienserschen is woll 1249 vun’n däänschen König grünnt wurrn. Düt Klooster hett vun’n König allerhand Privilegien kregen un nehm besunners Döchter ut den Adel up. Na de Reformatschoon is dat umwannelt wurrn in en Anstalt to’n Uptehn vun junge Deerns.

Blangen de Kloosters in de Stadt geev dat ok noch Hööf, de to Kloosters buten Revel tohören döen. Dor geev dat den Hoff vun de Zisteziensers ut Dünamünn (Padis) un direkt blangenan de Hoff vun de Zisterziensers ut Klooster Roma up Gotland. Gegen düssen Hoff över weer de Zisterzienser ut Falkenau bi Derpt ehr Hoff to finnen.

Hillig-Geist-Kark (eestn.: Püha Vaimu kirik)

1316 warrt to’n eersten Mol de „Hillig-Geist-Kapell“ nömmt. Al fröh is de meist as sülvstännige Kark ankeken wurrn. Besöcht wurrn is se besunners vun de „Undüütschen“ in de Unnerstadt. Dor höör dat „Hillig-Geist-Spital“ för ole un kranke Lüde mit to. Veel öller weer dat „Johannisspital“. Dat warrt to’n ersten Mol 1237 nömmt un weer as en Krankenhuus för Leprakranken inricht. As dat keen Lepra mehr geev, is dat denn as Sükenhuus bruukt wurrn.

Buten de Stadtmuer stünn de „Barbarakapell“, de höör to St. Nikolai to un in woll in de eerste Hälft vun dat 14. Johrhunnert boot wurrn. Dor weer en Karkhoff bi. De Kapell is wohrschienlich bi de Belagerung vun de Russen 1570/71 in Dutt maakt wurrn. Bavenhen hett dat bi’n Haben noch de „Gertrudenkapell“ geven, up den „Tönnisbarg“ de „Antoniuskapell“ un bi Mariendal (Pirita) dat Klooster „St. Brigitten“.

Wo dat mit de Inwahners gahn is

Johr	Inwahners
16.Jh.	6-7.000
1710	2.000
1870	ca. 31.000
1934	137.792
1945	127.000
1959	281.714
1970	369.583
1979	441.800
1989	499.421
2003	386.000
2005	401.694
2007	396.200
2010	412.341

2007: 37 Prozent vun de Inwahners sünd Russen.

Religion

In Revel sitt dat Konsistorium un de Arzbischop vun de Eestnische Evangeelsch-Luthersche Kark. Ok de Apostoolsche Administratur vun Eestland is dor ansiedelt. De gröttste Deel vun de Esten sünd hüdigendags ohn Konfession. Vun de Esten, de en Kark tohören doot, sünd de meisten (bi 16 %) Evangeelsch-Luthersch.

Tourismus

Wat een sik ankieken kann

Raathuus vun Revel

Noch hüdigendags kann een sik de schöne Ooltstadt ut dat Middelöller, mit Stadtmuer un allerhand Toorns ankieken. 1997 is de Ooltstadt vun de UNESCO to’n Weltkulturarv verklaart wurrn.

De Stadt ehr Zentrum is de Raatguusplatz (eestn.: Raekoja plats). Dor steiht dat gootsche Raathuus ut dat 13. Johrhunnert tohopen mit annere staatsche Bowarken.

Gegen dat Raathuus över finnt sik de Raatsaftheek (eestn.: Raeapteek). Vun ehr is to’n eersten Mol in en Urkunn ut 1422 wat to lesen. De Aftheek is dormit een vun de beiden öllsten Aftheken in Europa, de dat hüdigendags noch gifft (de annere steiht in Dubrovnik).

Deel vun de Stadtmüer

Ganz wat Besunners is de Stadtmuer. In dat Middelöller weer Revel en vun de Städer mit de besten Muer- un Schutzwarken an de ganze Oostsee. Mit den Bo güng dat in de 2. Hälft vun dat 13. Johrhunnert los. Bi 300 Johre lang is dor denn an arbeit’ wurrn. Vunwegen dat de Stormwapen jummers beter toslahn konnen, mössen de Muern ok jummers beter weern. Amenne weer de Muer 2,35 km lang, 13-16 m hooch un 2-3 m dick. Över 40 Toorns hören dor to. Hüdigendags staht noch 1,85 km vun de Muer un 26 Toorns. Dormank de „Dicke Margarethe“, de 25 m dick is. Fröher stünn düsse Kanonentoorn direkt an de See. Hüdigendags is dor dat „Eestnisch Seefohrtsmuseum“ in. Ankieken schall een sik ok den „Kiek in de Köök“, en vörmoligen Kanonentoorn ut dat 15. Johrhunnert, wat fröher mol de stärkste Kanonentoorn in dat ganze Baltikum weer. Bit up den hüdigen Dag driggt he sien plattdüütschen Naam.

Dom

De „Domkark“ liggt an’n Karkplatz. Acht ole Straten krüüzt sik dor. Se is de Jumfer Maria toegent. Mit den Bo güng dat in dat 13. Johrhunnert los. So is dat en vun de Stadt ehre öllsten Karken. In dat 14. Johrhunnert is se na dat Vörbild vun de Karken up Gotland umboot wurrn to en Basilika mit dree Scheep in den Stil vun de Gotik. De Gotik vun Revel warrt „Kalksteengotik“ nömmt. 1684 hett dat en groten Brand geven, dor is meist allens, wat in de Kark weer, bi verbrennt. Hüdigendags is dor dat Interieur üm barock. 107 Epitaphen mit Wapen vun den baltendüütschen Adel finnt sik dor noch un ok allerhand Graffsteden vun bekantte Lüde. Dor liggt Pontus de la Gardie, de Heerföhrer vun de Sweden in den Livlännschen Krieg, un ok de beröhmte Admiral, Weltümseiler un Updecker Adam Johann von Krusenstern. Bavenhen roht in düsse Kark Admiral Samuel Greigh ut Schottland, de veel Slachten för Katharina de Grote wunnen hett un noch en Barg annere Lüde. Dat gifft twee Familienlogen ut dat 18. Johrhunnert, en vun de Familie vun Patkul un en vun de Familie Manteuffel. De Orgel vun Friedrich Ladegast is later vun de Orgelboers vun de Firma Sauer verbetert wurrn. Hüdigendags höört de Domkark to en luthersche Gemeende mit bi 600 Liddmaten.

De St.Nikolaikark (eestn.: Niguliste kirik) is en Steenkark ut de late Gotik. Dat lohnt sik, den Altar vun den Meester Hermen Rode ut Lübeck ut dat Johr 1481 an to kieken un ok den beröhmten „Dodendanz“ vun Bernt Notke, de ok ut Lübeck weer. De Nikolaikark weer en „Koopmannskark“, so, as de dat in dat 13. Johrhunnert faken geven hett (Up’n Karken-Böhn weern Waren lagert). Vun dat 15. Johrhunnert af an is se ümboot wurrn to en Basilika, so as dat dormols „modern“ weer. In den „Billerstorm“ to de Tied vun de Reformatschoon hett se as eenzigst Kark vun Revel keen Schaden nahmen. Bi en Bombenangreep 1944 is se to’n groten Deel in’e Merse ween, man na’n Krieg wedder herricht’ wurrn. Hüdigendags höört dor keen Gemeende mehr to, man de Kark deent as Museum un för Kunzerten.

De Hillgengeistkark (eestn.: Püha Vaimu kirik) is in dat 14. Johrhunnert as Kapell för dat Hillgengeist-Armenspital boot wurrn. Se hett ok as den Raat siene Kapelle deent. Dor gifft dat en Flögelaltor ut dat late Middelöller in. Snittjert hett em de Lübecker Meester Harmen Rode. Ok en Klock ut dat 17. Johrhunnert finnt sik dor. Maakt hett de de Meester Christian Ackermann.

De Olaikark (eestn.: Oleviste kirik) hett ehren Naam vun den König Olaf II. ut Norwegen. He hett sik dorachter klemmt, dat de Norden vun Europa na dat Christendom keem. Düsse Kark is in dat 13. Johrhunnert to’n eersten Mol in en Urkunn nömmt wurrn.

Alexander-Newski-Kathedraal

De russisch-orthodoxe Alexander-Newski-Kathedraal up den Dombarg, nich wiet af vun Domkark un Slott, is vun 1894-1900 boot wurrn, as de Russen Eestland siene Egenaart wegnehmen wullen un dat ganze Land russisch maken wullen. Siene Toorns sünd wiethen to sehn.

Vun de „Borg up den Dombarg“ (eestn. Toompea loss) ut dat Middelöller staht bloß noch de Muern in’n Noorden un in’n Westen un dree Toorns, dormank de „Lange Hermann“ (eestn.: „Pikk Hermann“), de in dat 14. Johrhunnert boot wurrn is. In dat 15. Johrhunnert hefft se em noch mol 10 m höger maakt, so, dat he nu bi 50 m hett. As Eestland 1918 vun dat Zarenriek loskamen is, hefft se up düssen Toorn to’n eersten Mol de blau-swart-witte Fahn uptagen. 1940 hefft de Sowjets de rode Fahn an ehre Steed sett. 1989 is denn wedder de eestnische Fahn uptagen wurrn un dat passeert hüdigendags jeden Dag, wenn de Sunne upgeiht. Geiht se unner, warrt ok de Fahn streken.

Blangen den Toorn finnt sik dat smucke Slott, dat in de olen Borgmuern rinboot wurrn is. Besunners in de Tied vun Katharina de Grote is dor veel an arbeit’ wurrn. Hüdigendags sitt dor dat Parlament un de Regeren.

In de Unnerstadt steiht dat Swartenhööften-Huus, wat vun 1531 af an dat Huus vun de Bröder vun de Swarten Hööften ween is.

An’n nöördlichen Rand vun de Ooltstadt steiht blangen de „Dicke Margreth“ en Denkmol föhr dat Fährschipp „Estonia“, dat an’n 28. September 1994 up de Oostsee unnergahn is. Up en swarten Granitsteen staht de Naams vun all, de dormols verdrunken sünd.

An’n Rand vun Reval steiht dat Slott Katharinendal (eestn. „Kadriorg“), wat as en Summerresidenz vun de Kaiserin vun Russland boot wurrn is.

Karkhööv

Revel sien düütschen Karkhoff „Tegelskoppel“ (eestn. „Kopli Kalmistu“) un de Fischerkarkhoff up de „Fischermai“ kann een sik hüdigendags nich mehr ankieken. De düütsche Karkhoff hett up de Halfinsel mit sülbigen Naam in’n Noorden vun de Ooltstadt legen. Werner Bergengruen hett dor en Reeg vun siene Vertellen spelen laten. Beide Karkhööv sünd in de 1960er Johren umwannelt wurrn in Parks. De Muern dor umto finnt sik noch un ok de Bööm, man al Graffsteene sünd wegnahmen wurrn. Bi den Fischerkarkhoff „Kalamaia Kalmistu“ is annerlest dat grote Door to’n Ingang wedder upboot wurrn un dor steiht ok en Inschrift mit Henwies up den Karkhoff up. Man vun den düütschen Karkhoff finnt sik nix mehr. Bloß, wenn een up ole Stadtplaans nakieken un de mit nee Plaans verglieken deit, kann een den Karkhoff siene Steed rutfinnen.

An’n besten utkieken över Revel kann een vun den Feernsehtoorn (eestn. „Teletorn“) mit en Kiekut-Plattform un en Restaurant. Vunwegen dat dat dor mit de Sekerheit nich to’n besten steiht, is dat Restaurant upstunns avers dicht maakt.

Inkopen

In de Oolstadt gifft dat besunners Ladens mit Tüdelkraams för Touristen, Krööge un Eethüser un Ladens för Kledaasch. Bannig veel Barnsteen warrt ok verköfft, to’n Deel in gode Qualität. Bavenhen finnt sik eestnisch Kunsthandwark. In de nee City dicht unner de Ooltstadt liggt de groten Inkoopshüser „Viru Keskus“ un „Kaubamaja“. Dor gifft dat en ganze Reeg vun Ladens mit Kledaasch, Sportartikels, Schohwark, dorto Cafés un en groten Supermarkt. Alkohol draff dor in’n Momang bloß bit Klock 8 an’n Avend verköfft weern, ofschoonst de Supermarkt bit Klock 23 open is. De Geschäften sünd in Revel ok Sönndags open. Dat gröttste Inkoopszentrum vun Eestland heet „Ülemiste“. Dor kummt en mit’n Trolleybus vun de Binnenstadt in bi 10 min hen. Besunners Besökers ut Finnland kaamt geern na Revel to’n Inkopen. It jem ehr Snellfähren bruukt se vun Helsinki ut bloß 80 min.

Eten un Drinken

In de Oolstadt gifft dat en ganzen Barg vun Eethüser un Kröög mit Beergoorns, besunners rund üm den Markt rüm. Veel maakt se dor een up ole Hansestadt un staffeert jem ehr Personal na dat Middelöller ut.

Verkehr

Revel is en wichtigen Oostseehaben. Vun dor ut föhrt de Fährscheepe na Helsinki, Stockholm, Åland, St. Petersborg un wedder retour. De internatschonale Flegerhaben Tallinn Airport is bloß veer km vun dat Stadtzentrum weg. Vun’n März 2008 af an fleegt ok regelmotig wedder Hubschraubers vun Revel na Helsinki.

De Iesenbahn föhrt in russisch Breetspoor. Veel Verkehr gifft dat dor avers nich mit. Na dat Utland kann een bloß na Moskau un St. Petersborg föhren. De Verkehr na de annern Städer in Eestland un na dat Utland warrt to’n groten Deel mit Linienbus tostanne bröcht. Vörnahmen hefft se sik avers dat Projekt vun en Hoochtempobahn mit Naam Rail Baltica.

In de Stadt gifft dat veer Stratenbahnlinien, acht Trolleybuslinien un en ganze Reeg vun normole Buslinien.

Bildung

In Revel finnt sik düsse Inrichtungen för de Bildung:

• Universität Tallinn (TLÜ)
• Technische Universität Tallinn
• Eestnische Musikakademie
• Eestnische Nationalbibliothek
• Eestnische Kunstakademie
• Eestnisch Theologisch Institut vun de Eestnische Evangeelsch-Luthersche Kark
• EBS (Estonian Business School)
• Düütsch Goethe-Institut Tallinn
• International University Audentes (IUA)

De Stadt ehre bekannten Söhns un Döchter

• Evald Aav (1900−1939), Singer, Komponist un Chorbaas
• Alexius II. (* 1929), Patriarch vun Moskau un ganz Russland
• Fjodor Fjodorowitsch Andresen (1806−1880), russischen Maler
• Andrus Ansip (* 1956), Premierminister un Vörsitter vun de Eestnische Reformpartei
• Ants Antson (1938-2015), Iesflinklöper un Olympiawinner
• Alexander von Benckendorff (1783−1844), russisch General
• Georg Dehio (1850−1932), düütsch Kunsthistoriker
• René Eespere (* 1953), Komponist
• Jaan Ehlvest (* 1962), Schachspeler
• Jakob de la Gardie (1583−1652), sweedsch Feldmarschall un Generalgouverneur von Livland
• Magnus Gabriel de la Gardie (1622−1686), schweedsch Feldherr un Staatsmann
• Robert Gernhardt (1937−2006), Schriever, Maler, Tekner un Karikaturist, leev in Frankfort an’n Main
• Dieter Hasselblatt (1926−1997), Höörspeel- un freen Romanautor
• Kristjan Järvi (* 1972), US-amerikaansch Dirigent
• Neeme Järvi (* 1937), US-amerikaansch Dirigent
• Siim Kallas (* 1948), Viezpräsident vun de Europääsche Kommission
• Gerd Kanter (* 1979), Lichtathlet
• Johannes Kirchner (1859−1940), düütsch klassisch Philoloog un Epigraphiker
• Wolfgang Köhler (1887−1967), Psycholoog
• Otto von Kotzebue (1788−1846), düütsch-baltisch Updecker un Offizier bi de Russische Marine
• Jaan Kross (1920−2007), Schriever
• Katariina Lauk, eestnisch Theater- un Filmschauspelersche
• Nikolai Lopatnikoff (1903−1976), russisch-amerikaansch Komponist
• Alexei Fjodorowitsch Lwow (1798−1870), russisch Vigelinspeler un Komponist
• Hermann Marsow (1485−1555), luthersch Theoloog un Reformator vun Livland
• Hans-Jürgen von Maydell (* 1932), düütsch Forstwetenschopler
• Lennart Meri (1929−2006), vörmolig eestnisch Staatspräsident
• Irene von Meyendorff (1916−2001), Schauspelersche
• Vladas Mikėnas (1910−1992), litauisch Schachspeler
• Tõnu Õim (* 1941), Schachmeester, 9. un 14. Feernschachweltmeester
• Andres Oper (* 1977), Footballspeler
• Juhan Parts (* 1966), Premierminister un Vörsitter vun de rechtsliberale eestnische Partei Res Publica
• Mart Poom (* 1972), Footballspeler
• Gustav Friedrich von Rosen (1688−1769), livlännsch General in sweedsche Densten
• Alfred Rosenberg (1893−1946), NSDAP-Politiker un Schriever
• Thomas Johann Seebeck (1770−1831), Physiker
• Kuldar Sink (1942−1995), Komponist
• Heinrich Stahl (um 1600−1657), düütschbaltisch Theoloog
• Carl Gustaf Ströhm (1930−2004), düütsch Journalist
• Hirvo Surva, Baas vun’n staatlichen Opernchor un de Stadt ehr Ehrenbörger
• Eino Tamberg (* 1930), Komponist
• Harald Tammer (1899−1942), Gewichtheber un Leichtathlet, Olympiamedaillenwinner
• Graf Karl Wilhelm von Toll (1777−1842), General in de russische Armee
• Erik Undritz (1901−1984), Hämatoloog
• Edgar Valter (1929−2006), Kinnerbookschriever
• Elsa Wagner (1881−1975), düütsche Film- un Theater-Schauspelersche

Dat Weer in Revel

Klimadiagramm vun Revel

Böker

Bibliographien

• LitDok Ostmitteleuropa (Herder-Institut Marburg)

Annere Warken

• Werner Bergengruen: Der Tod von Reval. Hamborg 1939, Arche-Verlag, Zürich 2003. ISBN 3-7160-2324-8
• Kai U. Jürgens: »Die Spur ist die Mutter des Weges.« Tallinn und Kiel - Die Geschichte einer Städtepartnerschaft, Verlag Ludwig, Kiel 2006. ISBN 3-937719-44-X
• Jaan Kross: Das Leben des Balthasar Rüssow. Roman. DTV, München 1990, 1999. ISBN 3-423-12563-2
• Eugen von Nottbeck / Wilhelm Neumann: Geschichte und Kunstdenkmäler der Stadt Reval, Reval 1904, Needruck Verlag Harro v. Hirschheydt Hannober-Döhren 1973. ISBN 3-7777-0940-9
• Paul Johansen / Heinz v. zur Mühlen: Deutsch und Undeutsch im mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Reval (= Ostmitteleuropa in Vergangenheit und Gegenwart 15), Böhlau Verlag, Köln-Wien 1973. ISBN 3-412-96172-8

Up Platt is nix över Revel rutkamen.

Weblinks

Tallinn. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Category:Tallinn. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• offizielle Websteed
• Offizielle Touristen- Informatschoon up hoochdüütsch
• Up Hoochdüütsch över Tallinn
• De olen düütschen Stratennaams in Revel un wie de hüdigendags up eestnisch heet