Riekskleenodien

De Riekskleenodien (ok: Rieksteeken oder Rieksschatt) sünd de Insignien vun de Kaisers un Könige vun dat Hillge Röömsche Riek. As de wichtigsten Deele höört dor de Riekskroon, de Hillige Lanze un dat Riekssweert to. Se sünd hüdigendags unnerbrocht in de Schattkamer vun de Hoffborg in Wien. De Riekskleenodien sünd meist de eenzigste Kroonschatt ut dat Middeloller, den dat vundagen noch geven deit.

De Kleenodien vun dat Riek, Teeknung, koloreert, ut dat Johr 1909

To den Begreep vun de Riekskleenodien

Dat Woort Kleenod warrt in de Middelnedderdüütsche Spraaken in allerhand Varianten bruukt. Vun „Rieks“kleenodien kann an un for sik bit in dat hoge Middeloller hen noch gor nich snackt weern. De Gedanken vun dat „Riek“ speelt eerst later en grottere Rull. To düsse fröhe Tied weert se ehrder mit den Herrscher un siene Person verbunnen, as mit dat Riek. So weert se up Latiensch insignia imperialia, regalia insignia, insignia imperalis capellae quae regalia dicuntur un anners wat in de Aart benömmt. In en Inventarlist ut de Borg Trifels ut dat Johr 1246 heet se keiserliche zeichen. Dor is mit klaar, dat se to düsse Tied up de Person un up dat Amt vun den Kaiser betrocken weert. Dor kummt noch to, dat bit to de Tied vun Kaiser Karl IV. noch Stücke ut den Schatt rutnahmen, toföögt un uttuuscht wurrn sünd. Liekers warrt in de Forschung ok for süsse Tied meist de Begreep „Riekskleenodien“ oder „Rieksinsignien“ bruukt – ut pragmaatsche Grünn.

Wat dor tohören deit

De Kroon vun dat Riek

De Rieksappel

Dat Riekskrüüz mit de Hillge Lanze (links) un dat Krüüzpartikel (rechts)

Dat Evangeliar for de Krönung

De Steffensbursa

De Adlerdalmatika

De Mantel for de Krönung

En Hanschen (Palermo, vor 1220)

De Kleenodien vun dat Riek bestaht ut twee Deele, de sik verscheelt. De grottere Grupp sünd de so nömmten „Nürnbarger Kleenodien“. De Naam kummt dor vun her, dat se vun 1424 bit 1796 in Nürnbarg unnerbrocht ween sünd. To düsse Grupp höört de Riekskroon mit to, de Deele vun de Kledaasch for de Krönung, de Rieksappel, dat Zepter, dat Rieks- un dat Zeremoniensweert, dat Riekskrüüz, de Hillge Lanze un all annern Reliquien, man blot de Steffensbursa nich.

Düsse Steffensbursa, dat Riek sien Evangeliar un de so nömmte Savel vun Karl den Groten sünd bit to’n Johr 1794 in Aken ween un heet vundeswegen „Akensche Kleenodien“. Vun wonnehr af an düsse Stücke to de Riekskleenodien torekent wurrn sünd un wo lang se in Aken weern, is nich bekannt.

Hüdigen Bestand in Wien:

Akensche Kleenodien	Wo un wonnehr se wohrschienlich maakt wurrn sünd
Dat Riek sien Evangeliar (Evangeliar for de Krönung)	Aken, Enne vun dat 8. Johrhunert
Steffensbursa	karolingisch, 1. Drüddel vun dat 9. Johrhunnert
Sweert vun Karl den Groten	Oosteuropa, 2. Hälft vun dat 9. Johrhunnert
Nürnbarger Kleenodien	Wo un wonnehr se wohrschienlich maakt wurrn sünd
Riekskroon	westdüütsch, 2. Hälft vun dat 10. Johrhunnert
Riekskrüüz	westdüütsch, um 1024/1025 rüm
Hillige Lanze	langobardisch, 8./9. Johrhunnert
Krüüzpartikel
Riekssweert	Scheede düütsch, 2. Drüddel vun dat 11. Johrhunnert
Rieksappel	westdüütsch, gegen dat Enn vun dat 12. Johrhunnert
Mantel for de Krönung (Pluviale)	Palermo, 1133/34
Alba	Palermo, 1181
Dalmatica (Tunicella)	Palermo, um 1140 rüm
Strümpe	Palermo, um 1170 rüm
Schoh	Palermo, um 1130 oder um 1220 rüm
Hanschen	Palermo, 1220
Zeremoniensweert	Palermo, 1220
Stola	middelitalieensch, vor 1338
Adlerdalmatica	böverdüütsch, vor 1350
Zepter	düütsch, 1. Hälft vun dat 14. Johrhunnert
Aspergile	düütsch, 1. Hälft vun dat 14. Johrhunnert
Reliquiar mit de Kedenleden	Rom oder Prag, um 1368
Reliquiar mit en Stück vun de Kledaasch vun den Evangelisten Johannes	Rom oder Prag, um 1368 rüm
Reliquiar mit en Span vun de Krupp vun Jesus Christus	Rom oder Prag, um 1368 rüm
Reliquiar mit den Armknoken vun de hillige Anna	wohrschienlich Prag nah 1350
Reliquiar mit en Tahn vun Johannes den Döper	bööhmsch, nah 1350
Futteral vun de Riekskroon	Prag, nch 1350
Dookreliquiar mit en Stuck vun dat Dischdook bi dat Leste Avendmahl un vun de Schörten, de Jesus um harrt hett, as he de Jungers ehre Fööt wuschen hett

Geschicht

Middeloller

Wenn in dat Hoge Middeloller uptellt warrt, wo veel Deele to de Kleenodien tohören doot, denn so weert meist fiev oder sess Stuck nömmt. Gottfred vun Viterbo tellt düsse Gegenstänn dor mit to: Dat Hillge Krüüz, de Hillge Lanze, de Kroon, dat Zepter, den Appel un dat Sweert. In annere Listen steiht dat Sweert nich mit in.

Of de Saken, de in dat Middeloller uptellt weert, de sülvigen sünd, de hüdigendags in Wien unnerbrocht sünd, dat weet wi nich genau. Dormols is meist blot dor vun snackt wurrn, dat de Herrscher „in den Kaiser siene Insignien kleedt“ weer, man dat warrt nicht seggt, um wat sik dat dor denn akraat bi hanneln dö. Wiss is, dat de Hillge Lanze un dat Riekskrüüz ut Wien dormols al bi den Rieksschatt mit bi ween sünd. Se sünd al vor düsse Tied feerdig ween un dat gifft noog Henwiese, dat sik dat um desülvigen Gegenstänn hannelt.

Wie de hüdige Bestand tostanne kamen is

Dat ollste Stück vun de Riekskleenodien is de Hillige Lanze. Wohrschienlich is se in Hinrich I. siene Tied upkamen. Dor hannelt sik dat um en Flögellanze ut de Tied vun de Karolingers bi. Ut dat Blatt is en Gatt rutslahn wurrn, un dor hett man denn en iesern Nagel inleggt un mit sülvern Draht fast maakt. Na de Legenn schall sik dat dor um en Hilligen Nagel ut Jesus Christus sien Krüüz bi hanneln. De hüdige Riekskroon is eerst vun um un bi 1200 af an na to wiesen. Dor warrt to’n eersten Mol in de Dichtung vun den Weetkind snackt. Dat is en groten Eddelsteen in de Kroon, de en beten vörstahn deit. Meist ohne Twiefel dükert de Kroon avers eerst en ganze Tied later in en Wandbild up de Borg Karlsteen bi Prag up. Ok bi de Sweerter un de annern Saken, de to’n Rieksschatt tohören doot, is dat swaar, to seggen, wonnehr se to de Kleenodien tokamen sünd.

De Schatt up Reis dör dat Riek

Bit in dat 15. Johrhunnert hefft de Kleenodien keen bestimmten Oort, wo se blieven doot. Hen un wenn sünd se mit den Herrscher unnerwegens ween up siene Reisen dör dat Riek. Se sünd in düsse Tied in düsse Rieksborgen oder in de Seete vun Deenstlüde ween, wo de König sik up verlaten konn:

• Benediktinerabtei Limburg bi Dürkheim (Palz) (11. Jh.)
• Harzborg (11. Jh.)
• Kaiserpalz Goslar (11., 13. Jh.)
• Borg Hammersteen (an’n Rhien) (1125)
• Borg Trifels bi Annweiler (12., 13. Jh., jummers mol wedder)
• Borg Waldborg bi Ravensborg (ca. 1220–1240)
• Borg Krautheim an de Jagst (wohrschienlich 1240–1242)
• Slott Kyborg bi Winterthur (1273–1322, de meiste Tied)
• Borg Stein bi Rheinfelden AG (um ca. 1280 unner Rudolf I. (HRR))
• Olen Hoff in München (unner Ludwig den Bayern)
• Veitsdom (Prag) un Borg Karlsteen in Böhmen (ca. 1350/52–1421)
• Plintenborg un Ofen in Ungarn (1421–1424)