Jesus vun Nazaret

Jesus vun Nazareth (aramääsch ܫܘܥ ישוע Jēsūʿ, [je.ʃuʕ], Jeschu oder Jeschua, up Greeksch Ἰησοῦς Iēsoûs; * wohrschienlich vör 4 v. Chr. in Bethlehem oder Nazaret; † 30, 31 oder 33 in Jerusalem) is en jöödschen Wannerprediger ween. Üm un bi 28 füng he an un is in Galiläa un in Judäa uptreden, hett apentlich Jüngers tohopen sammelt un Lüde, de mit em mitgüngen un hett predigt, sien Volk scholl ümkehren, vunwegen dat Gott sien Riek nich mehr wiet weg weer. En paar Johre later is he vun de Römers an dat Krüüz slahn wurrn.

Jesus as Goden Scheper, Maleree in de Calixtus-Katakombe in Rom, um 250 rüm

Jesus hett dat anstreevt, dat de jöödsche Gloven ännert weern scholl. Man ut den Gloven vun siene eersten Anhängers is denn dat Christendom vun upkamen. Dat Nee Testament maakt kunnig, dat he Jesus Christus is, de Messias un Gott sien Söhn. För de histoorsche Wetenschop is dat Nee Testament de wichtigste Born över sien Leven un dat, wat he seggt hett. Bavenhen gifft dat ok noch en Reeg vun Henwiesen in Apokryphen un Schriften buten dat Christendom.

Jesus vun Nazareth un Jesus Christus

Normolerwiese snackt de Lüde vun Jesus Christus oder vun Jesus vun Nazareth un meent, dat weer doch datsülvige. Man de Forschung geiht, nich eerst siet Rudolf Bultmann, dor vun ut, dat dat amenne twee verscheden Saken sünd: Jesus vun Nazareth is de Minsch, de in Fleesch un Bloot mank de Joden un Römers leevt hett un an't Krüüz slahn wurrn is. He weer en richtigen Minschen un is würklich över de Eer lopen. Man Jesus Christus is de Messias un de Erlöser, an den de Christenheit gloven deit. He hett sik vun den histoorschen Jesus to'n Deel ganz aflööst un sik verbunnen mit Ideen ut ganz annere Glovens un Philosophien, as Gnosis un Mysterienreligion, man he is ok torecht snittjert wurrn na Wöör vun de Profeten ut dat Ole Testament. Jesus vun Nazareth is de sö nömmte histoorsche Jesus, man Jesus Christus is de Christus, so as he künnigt maakt wurrn is.

Wo sik wat finnen lett över den histoorschen Jesus

Jesus hett süms nix upschreven. Meist allens, wat vun em bekannt wurrn is, kümmt vun siene Jüngers un vun de Lüde, de em toeerst nalopen sünd. Man dat hett tominnst tein Johre lang duert, bit se to'n eersten Mol wat över em upschreven hefft. Düsse Borns weert hüdigendags vun Forschers över dat Nee Testament unnersöcht na de Methode vun de Histoorsche Kritik. Man nich bloß in de Bibel gifft dat Tüüchnissen över Jesus.

Tüüchnissen buten Kark un Gloven

Dat gifft bloß en paar Schrievers mank de Joden, Römers un Greken, de vun Jesus schrievt. Man dor geiht dat meist bloß üm sien Dood bi un nich üm dat, wat he lehrt hett.

De jöödsche Historiker Flavius Josephus vertellt in siene Antiquitates Judaicae (20,200), dat Jakobus de Gerechte henricht’ wurrn is. Ganz bito nömmt he em den Broder vun Jesus, „de Christus nömmt warrt“. Veel Forschers meent, dat weer dat eerste Mol, dat Jesus würklich buten dat Christendom nömmt wurrn is, man annere twiefelt dor an, dat en jöödschen Historiker Jesus den „Christus“ nömmt hebben schall. Just so, as bestimmte Versen in dat „Testimonium Flavianum“ (Josephus, An. 18,63f) weert düsse Wöör hüdigendags meist so ankeken, dat in latere Tieden christliche Schrievers an Josephus sien Originaltext rumfummelt harrn. Tacitus vertellt üm 117 rüm in siene Annales vun „Chrestianers“, de vun Kaiser Nero in dat Johr 64 de Schuld an den Brand vun Rom kregen hefft. He schrifft wieter (Book XV,44 ):

„De Mann, vun den düsse Naam herkümmt, Christus, is unner de Herrschop vun Tiberius henricht’ wurrn, vunwegen dat Prokurater Pontius Pilatus sik dor achter klemmt hett.“

Dat is nich klaar, ob düsse Naricht ut unafhängige Borns ut Rom herkümmt, oder ob se sik up christliche Vertellen stütten deit.

Sueton hett üm dat Johr 120 rüm in sien Leven vun den Kaiser Claudius schreven: (Kap. 25,4 ), düsse Claudius harr

„de Jöden, de bloß man Theater maakt hefft, vunwegen dat en gewissen Chrestos jem uphissen dö“

ut Rom verdreven (in dat Johr 49). Man dat is nich seker, dat de Naam „Chrestos“ wat mit Jesus Christus to doon hett.

Annere Henwiesen vun Plinius den Jüngeren, vun den Stoiker Mara bar Sarapion ut Syrien, de sunst unbekannt is, un vun Texten, de vun de Rabbiners in’n Talmud tohopensammelt wurrn sünd, befaat sik bloß bito mit christliche Vertellen, wo se sik mit ut’neen setten doot.

Christliche Tüüchnissen

Wat to weten över Jesus vun Nazaret kriggt een sunnerlich, wenn een de veer Evangelien, de Breven vun den Apostel Paulus un en Reeg vun Apokryphen unnersöken deit. Düsse Schriften sünd upschreven wurrn vun Christenlüde, de tomeist Joden ween sünd. Se hefft avers dor an glöövt, dat Jesus vun de Doden upstahn is (kiek bi Mk.16,6 un Apg. 2,32). Dorüm wollen se an un for sik nich över den Minschen Jesus vun Nazaret sien Leven schrieven, man Tüüchnis afleggen vun sien Upstahn un dorvun, dat se menen, he weer de Messias. Vun den Anfang vun de Forschung över dat Nee Testament af an is vun dorher ümstreden, of een sik up dat verlaten kann, wat düsse Texten vun Jesus sien Leven hören laat.

Den Apostel Paulus siene Breven sünd tostanne kamen twuschen 50 un 64. Över Jesus sien Leven is dor meist gor nix in to finnen. Man en Reeg vun siene Wöör un en beten wat vun dat, wat in de eerste Gemeende in Jerusalem över em rümsnackt wurrn is, warrt denn doch fudder geven.

De dree Synoptischen Evangelien geevt dor Henwiesen up, dat de Tempel vun Jerusalem al to Dutt gahn is (Mk. 13,2; Mt. 22,7; Lk. 19,43f). Somit is an to nehmen, dat se eerst na den Jöödschen Upstand in de Johren 66 bit 70 upschreven wurrn sünd. So, as Forschers dat hüdigendags sehn doot, is keen vun ehre Schrievers mank Jesus siene eersten Jüngers ween. Wat in düsse Evangelien steiht, kann denn nich ankeken weern as Berichten vun Tügen, de dorbi ween sünd.

De Schrievers vun dat Matthäus- un dat Lukasevangelium hefft al dat Markusevangelium oder dor noch ene öllere Vörform vun as Grundlaag för ehr Evangelium nahmen. So seggt dat de Tweeborntheorie, de wiethen as richtig ankeken warrt. Dor hefft se de Kompositschoon vun övernahmen un ok de meisten Texten. Dor hefft se denn ehre egene Theologie mit rinarbeit’ un dorbi ok an de Vörlaag rumfummelt. Bavenhen hefft se den „Born Q“ in ehr Evangelium mit inbröcht. Dat is en Schrift mit Reden un Spröök vun Jesus, de wohrschienlich twuschen 40 un 70 sammelt un upschreven wurrn sünd. Lieke Spröke vun Jesus sünd ok in Syrien tohopenstellt wurrn un later in dat Thomasevangelium rinschreven wurrn. All düsse Saken sünd Johrteinte lang mündlich wieter geven wurrn, ehr se denn to Papeer bröcht wurrn sünd (Lk. 1,2). De öllsten Delen dorvun könnt vun Jesus siene Jüngers stammen un vundeswegen kann dat ok angahn, dat dor originale Wöör vun Jesus mank sünd.

In dat Johannesevangelium staht Saken in, de unafhängig vun de annern Evangelien vun Jesus vertellt. Ofschoonst dat Evangelium eerst laat upschreven wurrn is (100 – 130), sünd dat na de Meenung vun hüdige Forschers to’n Deel Saken, de wat vun den histoorschen Jesus överlevern doot.

Forschung över Jesus sien Leven

Vun um un bi 1750 af an hett dat an de Universitäten en Forschung över Jesus sien Leven geven, de nich mehr afhängig weer vun den Karkengloven. Mit de Methoden vun de Wetenschop scholl dor en Unnerscheed in maakt weern twuschen de schiere histoorsche Wohrheit un dat, wat Theologie un Gloven in dat Nee Testament ut den histoorschen Jesus maakt harrn. Toeerst hefft veel Forschers meent, se konnen direktemang ut dat Nee Testament rutlesen, wie Jesus sien Leven aflopen weer. Tieden un Saken, de in dat Nee Testament fehlen döen, hefft se faken eenfach toföögt, just so, as se sik dat vörstellen döen. Annere Forschers menen, dat Nee Testament, dat weer reinweg Mythologie un nix vun dat, wat dor in steiht, weer würklich passeert. Düsse Lüde hefft ok afstreden, dat Jesus överhaupt leevt hett. Vun Albert Schweitzer sien groot Book „Geschichte der Leben-Jesu-Forschung“ af an (1899) gellt de Methoden un ok de Thesen vun düsse öllere Forschung över Jesus sien Leven nix mehr.

In dat 20. Johrhunnert sünd de Methoden vun de Histoorsche Kritik jummers akrater wurrn. Ok Borns vun buten de Bibel sünd hento nahmen wurrn. So konn dat pröövt weern, wat dat mit de Geschichten, de in dat Nee Testament staht, up sik hett. Ok hefft de Forschers jummers mehr rutfunnen över Archäologie, Sozialgeschicht, Orientalistik un Judaistik, wat dat Jodendom in Palästina to Jesus siene Tied angeiht. Unner annern keem dat dorher, dat de Schriftrullen vun dat dode Meer funnen wurrn sünd. Vundeswegen meent hüdigendags de meisten Forschers, dat Jesus worraftig leevt hett un dat sik tämlich goot seggen lett, wie he leevt hett, wie he sturben is, wat he hauptsächlich predigt hett un wie he to annere Gruppen mank de Joden stahn hett.

Herkumst

Naam

Jesus is de latiensche Form vun dat ooldgreeksche Ἰησοῦς, wat nu wedder den hebrääschen un aramääschen Naam „Jeschua“ (korte Form: „Jeschu“, lange Form: „Jehoschua“) översetten deit. Düsse Vörnaam för Jungs is tohopenföögt ut Gott sien Naam „JHWH“ (korte Form „Je-“) un dat hebrääsche Verb „schua“ („eddel ween“, „üm Hölp ropen“) oder „jascha“ („redden“, „hölpen“). Tohopentrocken gifft dat den Naam „Jeschu’ah“: „[Gott sien]Hölp“. So düüdt dat ok Bibelstellen ut, as Mt. 1,21 oder Apg. 4,12, wo sien Naam „Gott is de Hölp“ oder „De Herr rett’“ heten deit. Dat gifft en paar Bibelstellen, de sett noch achter den Vörnaam: „Josef sien Söhn“ (Lk. 3,23; 4,22; Joh. 1,45) oder ok „Maria ehr Söhn“ (Mk. 6,3; Mt. 13,55). Meist steiht dor avers „Nazarenos“ achter oder ok „Nazoraios“. Dor schall mit klaar maakt weern, dat he ut Nazaret stammen deit. In Mt. 2,23 warrt dat verklaart mit en Vörhersaag, de in dat Ole Testament so gor nich in steiht:

„(Josef) keem nah en Stadt mit Naam Nazareth un bleev dor wahnen. So erfüll sik dat Woort vun de Propheten, dat he Nazaräer ropen worr“

(Na Karl-Emil Schade sien Neet Testament.)

Faken warrt dat ok mit en Woort ut Jesaja 11,1 verklaart, wo de Messias en „Spraten“ (nēṣer, נֵצֶר) vun David nömmt warrt. Unner Umstänn düüdt de Schrievers vun de Evangelien dor ok en Ökelnaam mit um, de ok for Christenlüde in de Kuntreien vun Syrien begäng ween is (nasraja) un de för Jesus bruukt wurrn is (Mt. 26,71; Joh. 19,19), üm em wat rünner to maken (Joh. 1,46).. In den Talmud steiht düsse Schimpnaam as noṣri. Dat gifft avers ok Gelehrten, de meent, Nazoraios keem vun Nasiraios. Düsse Nasiräer, dat sünd Lüde ween, de mit en Eed swaren harrn, sik de Haare nich af to snieden un keen Wien to drinken. Ok an ene Lieken wollen se nich rangahn (Num. 6,2-7). In de Bibel weer Samson ehr Vörbild(Ri 13,5.7; 16,17).. Man, anners as Johannes de Döper, hett Jesus na dat Nee Testament Wien drunken (Mk.2,22;14,23), hett ok Dode anfaat (u. a. Mk.5,41) un wull vun en Eed nix weten (Mt.5,34). Eerst an den Avend vör sien Dood hett he seggt, he wull vun nu af an keen Wien mehr drinken, bit Gott sien Riek ankamen weer (Mk. 14,25).

Wo he boren is, wonnehr he boren un storven is

De Wiehnachtsgeschichten ut dat Nee Testament mit ehre Vertellen vun Jesus sien Geboort (Mt. 1-2;Lk.1-2) un ok dat apokryphe Evangelium vun Jesus siene Kinnertied na Thomas weert wiethen as Legenn ankeken. Wat dor in steiht, fehlt in den Logienborn un ok in dat öllste Evangelium na Markus. Bavenhen gifft dat grote Unnerscheden twuschen jem un dor staht ok allerhand Saken in, wo een sehn kann, dat sik dat dor um Mythen un Legennen bi hannelt. Düsse Vertellen sünd nich upschreven wurrn, vunwegen dat se en Bericht över Jesus siene wohre Kinnertied geven wollen, man wiel se kunnig maken un utsmücken wollen, dat Jesus de Messias is. Dor stellt se Jesus siene Geboort in en Rahmen to, de tohopenknütt is ut Spröök, de in dat Ole Testament vörherseggt wurrn sünd.

De Kinnermoord in Bethlehem is ut de Historie nich bekannt. He kümmt bloß in de Bibel vör. Man Herodes den Groten sien Grueldaat (Mt. 2,23) is na dat Vörbild vun de Geschicht vertellt, de in dat Ole Testament, in dat 1. Book Mose 22 upschreven steiht. Dor hett de Pharao vun Ägypten dat dor up afsehn, all Jungs vun de Israeliten in sien Land üm to bringen. Mit düsse Geschicht schall Jesus henstellt weern as en ne’en Moses, de sien Volk in de Freeheit föhrt. Just densülvigen Grund hett dat, wenn Matthäus vertellt, dat de Hillige Familie vör Herodes sien Kinnermoord na Ägypten utbüxen deit. Just so as de Arzvadder Joseph is he in Ägypten ween, un just as Mose is he ut Ägypten na Israel kamen. So harr dat ja de Prophet Hosea vörher seggt:

„Ut Ägypten heff ik mienen Söhn ropen“ (na Schade).

De Geschicht is also nich würklich passeert, man tohopenknütt wurrn na verscheden Spröök un Tosagen vun dat Ole Testament.

Ok, dat he in Bethlehem boren ween schall, hoolt de meisten Forschers för en Legenn, de na dat Ole Testament upstellt wurrn is. Bethlehem weer en lüttje Stadt, nich wiet af vun Jerusalem. Man de Prophet Micha harr in Mi. 5,1 ankünnigt, dat de Messias as een, de ut David siene Familie keem (Mt. 2,1.6;Lk. 2,4), in Bethlehem boren weern scholl. Historikers glöövt avers ehr, dat Jesus in Nazareth boren wurrn is just so as sien Vadder. Dor leev ja ok siene Familie (Mk. 6,1 ff; Mt. 13,54), un dor is he „uptagen“ wurrn (Lk. 4,16.22).

De Geboortsdag un dat Johr vun siene Geboort sünd al bi de Eersten Christen unbekannt ween. Na Mt. 2,1 is he vör Herodes den Groten sien Dood boren wurrn. Historikers meent, dat dat woll stimmt. Man wat Lk. 2,2 vertellt, dat he boren is, as unner Publius Sulpicius Quirinius to’n „eersten“ Mol dat Volk tellt weern scholl, dat stimmt woll nich. Herodes de Grote is üm 4 v. Chr. dootbleven, man Quirinius is eerst 6 n. Chr. Statthöller vun Syrien wurrn. Vun en Volkstellen vunwegen de Stüürn is vördem ok nix bekannt. Wenn Jesus vör Herodes den Groten sien Dood boren is, kann he nich ok to Quirinius siene Tied as Statthöller boren ween sien. Ok de Steern vun Bethlehem warrt nich mehr bruukt, üm dor de Geboort vun Jesus mit ut to reken. Just so as bi de Hilligen Dree Königen hannelt sik dat dor üm en Motiv vun de Verkünnigung bi. De christlichen Tahlen vun de Johre, de mit dat Johr 1 up Jesus siene Geboort folgen doot, is tostanne kamen vunwegen en Rekenfehler.

In Tosamenhang vertellt de Evangelien bloß man vun de lesten Johren vun Jesus sien Leven. Na Lk. 3,1 is Johannes de Döper uptreden „in dat 15. Johr vun Kaiser Tiberius siene Herrschop“. Dat is de eenzigste Tahl vun en Johr, de in dat ganze Nee Testament akraat wedder geven is. Na düssen Henwies weer Jesus vun 28 af an opentlich uptreden, wohrschienlich vun dor af an, as Johannes achter Trallen sitten dö. Dormols schall he üm un bi 30 Johre oold ween hebben (Lk. 3,23).

All veer Evangelien vertellt, dat Jesus in de Johren, as Pontius Pilatus Statthöller in Judäa weer (26 – 36), an den Dag vor den Sabbat an’t Krüüz slahn wurrn is. Dat weer also en Freedag. För de Synoptikers weer dat de Hööftdag vun dat Passah-Fest, na den Sederavend, also de 15. Nisan in den Jöödschen Klenner. Na dat Johannesevangelium sütt dat anners ut. Hier starvt Jesus an den Rüstdag to dat Passafest, also an’n 14. Nisan. Wenn een den Klenner utrekent un dor de Astronomie bi to Hölpe nümmt, denn kümmt rut, dat de 15. Nisan in de Johren 31 un 34 up en Freedag legen hett, de 14. Nisan weer in de Johren 30 un 33 an en Freedag. De meisten Historikers vun dat Nee Testament meent, dat dat Johr 30 woll dat Johr ween is, wo Jesus an’t Krüüz slahn wurrn is. Dor kaamt se up, vunwegen dat Paulus vun Tarsus twuschen de Johren 32 un 35 Christ wurrn is. Jesus is also twuschen 30 un 40 Johre oolt wurrn.

Familie

El Greco – „De hillige Familie“, 1604

De Bibel vertellt in Mk. 6,3 un Lk. 1,27, dat Jesus dat eerste Kind vun Maria weer. Na Lk. 4,22 is he ok as Joseph sien Söhn ankeken wurrn. Maria un Joseph weern beide ut Nazareth. In twee Listen, de mit de Würklichkeit nix to doon hefft, staht Jesus siene Vöröllern upschreven (Mt. 1; Lk. 3). In düsse Listen warrt he as Nakamen vun Abraham un vun König David henstellt. De beiden Listen stimmt avers nich övereen. Liekers meent dat Nee Testament, Jesus weer tüügt vun’n Hillgen Geist un he weer boren vun ene Jungfro (Mt. 1,18; Lk. 1,35). In Gal. 4,4 un in Openbarung 1,1.5 warrt avers nich vun en Jungfro, man vun en „Fro“ snackt. Vunwegen dat de Henwies up de Geboort vun den Messias as Söhn vun en Jungfro al in dat Ole Testament bi Jes. 7,14 steiht, is an to nehmen, dat Maria vunwegen düsse Vörhersaag eerst later to en Jungfro verklaart wurrn is. Mit de histoorsche Würklichkeit hett ok dat nix to doon.

Dat gifft Stellen in den Talmud, wo Jesus as en unehlich Kind henstellt warrt. Man wohrschienlich hannelt sik dat dor üm Polemik gegen dat Christendom bi. De ümstreden Theologen Gerd Lüdemann meent avers doch, en gewissen röömschen Suldaten mit Naam Panthera harr Maria Gewalt andaan. So steiht dat ok bi den röömschen Philosophen Celsus to lesen. Lüdemann meent, so keem dat tostanne, dat Jesus nich den Naam „Jeschua ben Joseph“ kregen hett, so as dat dormols begäng ween is. Ok, dat he to siene Vadderstadt Nazareth nich so recht henhören dö, keem vun dorher.

In Mk.6,3 warrt vertellt, dat Jesus veer Bröder harrt hett: Jakobus, Joses oder Joseph (Mt. 13,55), Judas un Simon. Dor kümmt noch en Reeg vun Sustern to. Woveel dat akraat ween sünd, warrt nich seggt. Een mutt avers weten, dat in de Bibel de Wöör „Broder“ un „Suster“ ok Verwandte menen könnt, de en beten wieter weg staht. In Lukas 2,43 steiht, dat Jesus al as en lüttjen Fent vun sien Familie weglopen is, vunwegen dat he sik mit de Schriftgelehrten in den Tempel rümstrieden dö. Man dat is wohrschienlich en Legenn, de Jesus as en Wunnerkind henstellen schall.

Na de Synoptikers hett Jesus sik vun den Momang af an, wo he opentlich uptreden dö, nich sunnerlich goot mit siene Familie verstahn. To de Tieden weer dat ganz klaar, dat de öllste Söhn sik för siene Familie intosetten harr. So verstünnen de Lüde ok dat veerte Geboot: „Du schaßt Vadder un Mudder in Ehren hollen“. Man wenn een mit Jesus mitgahn wull, möss he Vadder un Mudder verlaten, just as he sülms dat ok daan harr (Mt. 10,37; Lk. 14,26). Na Mk. 3,21 hefft siene Verwandten versöcht, em torüch to hollen un hefft em ok för dull verklaart. Man Jesus schall antert hebben:

„Wer is miene Mudder un wer sünd miene Bröder? Un he keek up de Minschen, de in’n Krink üm em rümsitten döen un sä: Dat hier sünd miene Mudder un miene Bröder. Wer Gott sien Willen deit, de is för mi Broder un Suster un Mudder“ (Mk. 3,33ff)

Wat Jesus hier seggen dö, hett mit de Traditschoon vun dat Jodendom nix mehr to kriegen harrt, ofschoonst he dat Geboot nich uplööst hett. An annere Stäe meen he ok dörchut, dor scholl een sik na richten.

So, as Mk. 6,16 dat vertellt, is Jesus in ganz Nazareth aflehnt wurrn. He weer denn gor nich mehr torüchkehrt in siene Vadderstadt. Man na Mk. 1,31 hefft sik Froenslüde ut sien Krink üm em un üm siene Jüngers kümmert. Se sünd na Mk. 15,41 bit to’n Dood bi em bleven. Na Joh. 19,26f weer dor ok siene Mudder mit bi ween. He schall sik noch an’t Krüüz üm ehr sorgt hebben un hett se en annern Jünger an’t Hart leggt. Ofschoonst in Joh. 7,5 steiht, dat siene Bröder „nich an em glöven döen“, weern doch en Reeg vun Lüde ut siene Verwandtschop, dormank ok siene Mudder un sien Broder Jakobus, bi de eerste Christengemeen mit bi. Vunwegen dat he em sehn hett, as he upstahn weer vun de Doden (1. Kor. 15,7), is sien Broder Jakobus later de Baas vun de Gemeen in Jerusalem wurrn. Paulus hett em un annere Verwandten bi sien eersten Besöök in Jerusalem drapen (Gal. 1,19)

Spraak, School, Beroop

Giotto di Bondone – „Jesus mank de Schriftgelehrten“

Als en Joden ut Galiläa hett Jesus in’n Alldag dat westliche Aramääsch snackt. Dat gifft ok en paar Snacks vun Jesus in dat NT up Aramääsch. De Fraag, of dat mööglich is, greeksche Wöör un Snacks torüch to översetten in de Aramääsche Spraken, is vun Joachim Jeremias af an en wichtigen Henwies, wie “echte” Wöör vun Jesus vun Spröök ut de Tied vun de eersten Christenlüde unnerscheden weern könnt.

Hebrääsch is de Spraken vun Israel siene Hillige Schrift. Man to Jesus siene Tied is dat in Palästina meist gor nich mehr snackt wurrn. Dat kann avers angahn, dat Jesus düsse Spraken leifig snackt hett, vunwegen dat he dat Ole Testament goot kennt hett un dat ok in de Synagogen vun Galiläa vörlesen un utleggen dö. Man dat kann ok angahn, dat he Bibeltexten över de Targumim kennen lehrt hett. Dor weern de hebrääschen Schriften in up Aramääsch översett’. Wat he bavenhen ok de greeksche Koine leifig snacken konn – dat weer ja dormols de Verkehrsspraken in den Osten vun dat Röömsche Riek – dor gifft dat keen Belegen för.

Ut Jesus siene Jugendtied vertellt de Evangelien meist gor nix. In Lk. 2,46f steiht, dat he up de Schriftgelehrten in Jerusalem al groten Indruck maakt hett, as he eerst twölf Johre oolt ween is. Se wunnern sik, wie goot he in de Bibel Bescheed wüss. In Familien, de sik nich so goot stünnen un de sik keen Schriftrullen kopen konnen, lehren Kinner de Bibel, wenn se regelmatig na de Synagogen hengüngen. Up’n Lanne weer dat dormols ok bloß in de Synagogen mööglich, dat de Kinner schrieven un lesen lehrt hefft. Na Lk. 4,16 hett Jesus in de Synagoge vun Nazareth ut de Torah vörleest, ehr he dor över predigt hett. Ok in Mk. 6,2f steiht, dat he dor predigt hett. Man dat öllste Evangelium unnerstrickt nu just, dat de Lüde Jesus dat Predigen nich totroen döen un dat he anners predigt hett, as dat na de Traditschoon begäng weer.

So wunnert sik ok de Hörers in Joh. 7,15:

“Wie kann düsse (Mann) de Schrift verstahn? He hett dat doch gor nich lehrt?“

Wenn Jesus siene Hörers faken fragen deit „Hefft Ji dat denn nich leest…?“ (Mk. 2,25;12,10.26; Mt. 12,5; 19,4 u. a.), denn bedutt dat woll, dat he sülms lesen konn. Of he ok schrieven konn, is nich bekannt. Bloß in Joh. 8,6.8 steiht, dat he wat mit’n Finger in’n Sand schreven oder maalt hett. Unner Umstänn bedutt dat, dat he schrieven konn.

Siene Aart to predigen un to snacken stimmt övereen mit de vun de Rabbiners (Halacha un Midraschim). Siene eersten Jüngers hefft em „Rabbi“ nömmt (Mk. 9,5; 11,21; 14,45; Joh. 1,38.49; Joh. 3,2; 4,31 u. a.) oder ok „Rabbuni“ (Mk. 10,51; Joh. 20,16). Düsse Titel is aramääsch un heet „mien Meester“. Dat weer datsülvige as up Greeksch διδασκαλος (Didaskalos), wat „Schoolmeester“ bedüden deit. Düsse Titels drückt de Jüngers ehren Respekt ut. Se hefft Jesus dor just so veel mit gellen laten as de Pharisäers, de sik as Utlegger vun Mose siene Gesetten ok mit düsse Titels nömen döen. Pinchas Lapide meent, Jesus harr de Torah akraat so utleggt as de verscheden Rabbinerscholen to siene Tied, he möss dor woll en Rabbinerschool üm besöcht hebben.

En Rabbi hett dortieds nich vun den Unnericht leevt, man he hett en normalet Handwark utöövt. As eersten Söhn vun ene frame jöödsche Familie hett Jesus densülvigen Beroop lehrt as sien Vadder. Joseph is Botimmermann ween. Up Greeksch heet dat τεκτων (Tektoon) heten. Faken warrt dat, nich ganz richtig, mit „Timmermann“ översett. He weer avers woll in’n Huus- un Scheepsbo togange. Wohrschienlich möss Jesus as Jung al hölpen, dat Broot för de Familie to verdenen (Lk. 2,51). Man in dat NT steiht dor nix vun in, dat he ok Timmermann ween is.

Wat Jesus maakt hett

Wie he mit den Döper Johannes torecht kamen is

Andrea del Verrocchio – „Christus warrt döfft“, 1475

All Evangelien vertellt, dat Jesus anfüng un apentlich uptreden is na siene Dööp dör Johannes. De Synoptikers stellt Johannes hen as Propheten, de dat Leste Gericht künnig maken deit, wat nich mehr wiet weg is (Mt. 3,7-12; Lk. 3,7ff). Na Lk. 1,5 stamm he ut en Preesterfamilie un na Lk. 1,80 hett he as en Asketen in de Wööst leevt. De Dööp, mit de he döpen dö, hett dat mit sik bröcht, dat Gott de Minschen vergeven dö. Nödig weer dat avers, vördem eerst mol de Sünnen to bekennen. Anners sütt dat bi Flavius Josephus ut. He stellt Johannes ganz anners hen as en hellenistischen Philosophen (Ant.18, 116-119) un sien Dööp verklaart he to en Ritual, üm dor dat Lief mit rein to maken.

Na Mt. 11,2ff („Büst du de, de dor kamen schall?“), hett de Döper, de al achter Trallen seten hett, up en Messias up de Eer luert. All Evangelien kiekt em an as den lesten Propheten vun den Olen Bund. Dor leggt se den Toon mit up de Saak, dat he (bloß) en Tügen un Vörlöper vun Jesus is (t. B. Mk 1,7; Lk 3,16; Mt 3,11; Joh 1,7f; 3,28ff u. a.).

Worraftig hefft Jesus un Johannes ehre Anhängers ok mit’nanner wat to kriegen harrt un ok mit’nanner snackt (Joh.4,1). Later sünd se denn avers Gegenspelers wurrn. Nah Joh. 3,22ff hett Jesus en tiedlang just so Lüde döfft as Johannes un hett ok en Reeg vun den siene Jüngers afwurben. Dor weern de Bröder Simon Petrus un Andreas mank (Joh. 1,35-42).

Ok den lesten Roop to de Ümkehr hett Jesus woll vun Johannes höört un unner Umstänn ok dat apokalyptische Motiv vun dat Füer in’t Gericht (Lk. 12,49):

“Ik bün kamen, en Füer an to maken up de Eer; ik wünsch mi nix anners, as dat dat al brennen dö”

Na Mk. 2,16-19 hett he avers nix weten wullt vun Johannes sien Fasten un siene Askese. To Disch seten hett he faken just mit so’n Joden, de na de Meenung vun de Schriftgelehrten „unrein“ ween sünd.

Wo he uptreden is

Wo Jesus unnerwegens ween hebben schall

Jesus warrt hüdigendags as en „Wannercharismatiker“ ankeken. He schall unner den Infloot vun en „charismatisch Milieu“ in dat dormolige Galiläa stahn hebben. De Eersten Christen harrn denn so wieterleevt, as he dat ok daan harr. He harr sülms meent, he weer bloß na de „verloren Schaap vun dat Huus Israel“ henschickt (Mt. 10,5; 15,24).

Wo he langskamen is, kann een hüdigendags nich mehr akraat rutfinnen. Veel Stäen, wo de Evangelien vun snacken doot, sünd eerst vun de Redaktschoon vun dat Nee Testament dor inschreven wurrn. Dor kann een denn bloß an sehn, wie wiet dat Christendom al utbreedt weer, as de Texten upschreven wurrn sünd. Nich wietaf vun Nazaret weern Kana un Naïn. Faken weert ok Kafarnaum, Magdala, Bethsaida un Chorazim an dat nöördliche Över vun dat Meer vun Genezareth nömmt. Wieter na Süüdosten to is Gerasa ween (Mk. 5,1), noordwestlich weern Tyros un Sidon (Mk 7,24). Unner Umstänn is Jesus ok dör Samarien dörtagen (Joh. 4,5 gegen Mt. 10,5). Düsse Provinz in Palästina harr fröher to dat Königriek Israel tohöört. Dor wullen se vun den Tempel in Jerusalem nix weten. Städer, as Sepphoris, Tiberias un Cäsarea Philippi (Mk. 8,27) weern vun de Römers oder vun de Herodianers boot wurrn. In düsse Städer hett Jesus sien Foot nich sett’.

In Kafarnaum schall Jesus na Mk. 1,21ff un Lk.4,23 toeerst uptreden sien. Na Mt. 4,12 is he dor in Petrus sien Huus ringahn un na siene Reisen is he dor ok fökener hen torüch gahn. (Mk. 1,29; 2,1; 9,33; Lk. 7,1). Mt. 9,1 seggt dorüm ok, dat weer „siene Stadt“. Dormols hett düt Fischerdörp justament an de Grenz twuschen de Gemarken vun Herodes Antipas un vun Philippus legen. Unner Umstänn hett Jesus just hier Quartier nahmen, weil he slank över de Grenzen utbüxen konn, wenn Herodes siene Lüde achter em her weern (Lk. 13,31ff).

Dat hüdige Kapernaum

Archäologen hefft in Kafarnaum Överresten vun schedderige Fischerhüser ut dat 1. Johrhunnert utbuddelt. Een vun düsse Hüser weer twuschen 50 un 100 n. Chr. nee torechtmaakt wurrn. An siene Wänn finnt sik Inschriften mit Kalkfarv, wo Jesus un Petrus in nömmt weert. Ok is to sehn, dat hier mol Minschen to’n Goddesdeenst tohopenkamen sünd. Dorüm warrt annahmen, dat sik dat dor üm en fröhe christliche Karken bi hannelt. Unner Ümstänn is de in dat Huus oder över dat Huus vun Petrus boot wurrn.

Jesus maakt Gott sien Riek kunnig

School vun Reichenau – „Christus sprickt to siene Jüngers“, 1010

Hööftartikel: Gott sien Riek

As Jesus uptreden dö, güng dat sunnerlich um siene Lehr vun „Gott sien Riek“ (Mk. 1,16). He hett dor an de Lehr vun de Propheten ut de Bibel mit anknütt, sunnerlich an Deuterojesaja, un ok an de Apokalyptik, so, as de in dat Book Daniel in dat Ole Testament steiht. Wat Gott sien Riek bedüden deit, warrt in de Evangelien verklaart, wenn Jesus sik mit de Lüde unnerhöllt, wenn he Glieknissen vertellt un ok dör dat, wat he maken deit. In de Texten ut dat Nee Testament, de nich för Joden schreven wurrn sünd, man för Heidenchristen, is vun „Gott sien Riek“ nich veel to hören. För de dormoligen Joden weer dat avers en bekannten Begreep. Gott sien Riek geiht bit an de Wuddeln, wenn Gott, un nich de Minsch, bigeiht un de Weltgeschicht up’n Kopp stellt un to Enn bringt. Eerst Johannes Weiß un Albert Schweitzer hefft dat in ehre Forschungen rutfunnen, wie radikal de Bibel düsse Saak denken deit.

Dat gifft Wöör vun Jesus, de maakt kunnig, dat dat nich mehr lang duern schall, bit dat losgeiht mit Gott sien Riek. Annere Wöör snackt dor vun, dat dat al losgahn is. Fröher hefft neetestamentliche Wetenschopplers sik dor in’e Plünnen över kregen, of Jesus meen, Gott sien Riek scholl eerst noch kamen („Futurische Eschatologie“, so Albert Schweitzer), oder of he de Meenung weer, Gott sien Riek weer doch al dor („Präsentische Eschatologie“, so Charles Harold Dodd). Vun um un bi 1945 af an seht de Exegeten de Saak so: Wi mütt nich mehr na de Aart vun de Literarkritik de Jesuswöör ut’nanner plünnen in „echte“ un „unechte“ Jesuswöör. Man de tokünftige un de hüdige Eschatologie höört, as twee Sieten vun ene Medaille, tohopen. So leest se dat jedenfalls ut dat „Use Vadder“ im Mt. 6,9-13 rut

Dat de Welt bold unnergahn schall, warrt in de Wöör vun den Satan sien Fall (Lk. 10,18ff) andutt un ok in den Striet över de Fraag, of Jesus sien Kraft to’n Gesundmaken vun’n Beelzebub oder vun Gott harr (Mt. 12,22ff par.). Vunwegen dat dör Jesus sien Doon dat „Riek vun dat Quade“ sien Kraft al to’n Deel verloren hett, sütt dat so ut, as wenn dat mit Gott sien Riek al losgahn weer. In den „Störmerspruch“ (Mt. 11,12) höört sik dat so an, as wenn vör den Anfang vun Gott sien Riek eerst mol gewaltig Verdreet un Striet stünnen, de vun Johannes den Döper siene Tied bit in Jesus siene Dage hen wohren schollen. In Mk. 1,15 is Jesus sien Woort „Nu is de Tied aflopen, de Gott sik vörnahmen hett“ (na Johannes Jessen) de Anfang vun Gott sien Riek.

De Wöör, wo Jesus allerhand Minschen selig priesen deit (Lk. 6,20ff; Mt. 5,3) stammt woll ut den Logienborn. Dor warrt in künnig maakt, dat Gott sien Riek för de Lüde, de arm sünd oder trorig, de keen Macht hefft oder de verfolgt weert, al dor is un dat dat nich mehr lang duert un denn schall dat en gerecht Enn mit all de Noot hebben. Faken meent Forschers ok, de Antwoort up den Döper siene Frage in Mt.11,4ff geiht up den histoorschen Jesus torüch. Dor wiest he mit den Finger dor up, dat de Minschen doch al mitkregen hefft, wie allens anners wurrn is. Siene eerste Predigt na Lk. 4,18-21 besteiht bloß ut en Satz: „Vundagen is düt Woort (Jes. 61,1ff) vör Jo Ohren wohr wurrn.“

Wenn een bigeiht un unnersöcht so’n Texten mit de Methoden vun de Sozialhistorie, denn so kaamt de Ümstänn up’n Disch, wie de Lüde dormols leevt hefft. De Juden mössen veel Geld un Stüern betahlen för Rom un för den Tempel, jeden Dag weern de röömschen Suldaten dor un piesacken de Minschen. Wer siene Schullen nich betahlen konn, möss Slaav weern, bovenhen regeern Hunger un Süken un de Lüde wüssen nich mehr, wo se henhöörn döen.

Dat is man raar, dat de Theologie vun de Armen bi Jesus verklaart warrt vunwegen den Infloot vun Wannerphilosophen, de dat mit de Kynische Philosophie harrt hefft (F.C. Downing). De meisten Utleggers meent, Jesus sien Snacken un Doon harr siene Wuddeln in dat Ole Testament un in Traditschonen, de in dat Jodendom al utpräägt weern. De ehre Hoopnungen harr Jesus anspraken, as he as en Armen mank all de annern Armen uptreden dö. Dor harr he sik mit Afsicht as en charismatischen Mann buten dat „offizielle“ Jodendom mit stellt un so mit dor för sorgt, dat sik Lüde tohopenfünnen, de sik afwennen döen vun de Normen vun den dormoligen Gloven un vun de dormolige Sellschop.

Jesus deit Wunner

Juan de Flandes – „Lazarus warrt vun de Doden upweckt“, um 1500 rüm

In antike Schriften warrt faken vertellt, dat Kranke dör en Wunner gesund maakt weert. Man nargends warrt vun en enkelten Minschen so veel Wunner künnig maakt, as vun Jesus in dat Nee Testament. De Evangelien vertellt, dat Jesus Kranke gesund maakt, dat he Dode upwecken deit, dat he Geister utdrifft, dat he Tusenden to Eten gifft un dat he över’t Water löppt. Bi Markus staht faken Texten över Exorzismus. Dor geiht dat bi um Krankheiten oder Fehlers, as Lepra, Grauen Star, Epilepsie un Schizophrenie un stockdove Lüde. Dormols wurrn so’n Krankheiten ankeken, as wenn dat „unreine Geister“ (Dämonen) weern, de dorachter steken (Mk. 1,23). Dorüm wollen de Lüde mit so’n kranken Minschen nix to kriegen hebben un müchen jem ok nich anfaten. Se wurrn vun’n Hoff dreven un mössen buten de Städer up den Dood töven.

In de Texten, de vun en Exorzismus vertellt, seggt Jesus meist eenfach en paar Wöör un befehlt de Dämonen, se schollen verswinnen. So weert de Lüde gesund (Mk. 2,11; 5,41; Joh. 11,43f u. a.). In annere Texten maakt Jesus de Kranken gesund, wenn he jem anröhren deit. He leggt jem de Hand up oder röögt jem an mit Spee (Mk. 1,31; 1,41; 7,32f; Joh. 9,6f).Dor warrt bi düütlich, dat Jesus sik scheren deit um de Lüde, vun de numms wat weten wull, ok um Nichjoden. He nümmt den Grund dor vun weg, dat se ganz alleen sünd un bringt jem dör siene Wunner wedder mit de Minschen tosamen. In de Versen um de Wunnergeschichten umto warrt inlaadt to’n Gloven un to’e Umkehr. Faken warrt vertellt, dat sien Fienden vergrellt wurrn sünd, wenn he een gesund maakt hett. Se güngen dor denn gegen an un hefft sik vörnahmen, em an’e Siet to bringen (Mk. 3,6; Joh. 11,53). Bovenhen wollen se „Teken un Wunner“ vun em sehn, wat Jesus avers nich mitmaakt hett (Mk. 8,11ff; 9,19ff).

En Egenaart vun de Wunnertexten vun dat Nee Testament is de grote Rull, de de Gloven bi dat Gesundweern spelen deit. So seggt Jesus faken: „Dien Gloven hett di reddt“ (Mk. 5,34; 10,52; Lk. 17,19 u. a.). De Wunner weert ankeken as en Teken, dat nu Gott sien Riek kamen deit un dat dat mit de Herrschop vun dat Quade nu to Enn geiht (Mk. 3,22ff, en Woort, wat meist för „echt“ nahmen warrt). De Forschers vun dat Nee Testament nehmt an, dat de Tügen, de Jesus sehn hefft, sien Doon as en Wunner ankeken hefft un dat denn so wietervertellt hefft. So sünd en Reeg vun Texten över Wunner un Gesundmaken tostanne kamen. De Rest is denn later hento kamen, as Jesus siene Geschicht utsmückt wurrn is. Dat gifft also en Hümpel Wunnergeschichten, de mit den histoorschen Jesus nix to doon hefft.

Jesus leggt de Torah ut

De Bargpredigt warrt vörstellt, as Jesus siene “Lehre” (Mt.5,2). He lehrt, as ok Moses lehrt harr. Wat he lehrt hett, hett de Evangelist unner Umstänn vun Judenchristen övernahmen, de düsse Lehr al ehr tohopenfaat harrn, oder he hett dat Ganze sülms tosamenstellt. An’n Anfang (Mt. 5,14) weert de Nafolgers vun Jesus dor noch mol mit de Nese up stött, dat Israel den Updrag kregen harr, se schollen as Gott sien Volk „Licht för de Völker“ ween (Jes. 42,6). Düssen Updrag föhr Israel denn ut, wenn se vör de Ogen vun de ganze Welt na de Wöör vun de Torah leven döen. So warrt dat Mt. 5,17-20 unnerstreken, dat Jesus de Geboden, de to siene Tied dor weern, nich afschafft harr, man he harr dor na leevt.

Of Jesus sülms dat so sehn hett, dor gifft dat Striet över. En paar Geboden hett he harter maakt, as se vördem ween weern, annere hett he weker maakt, noch wedder annere hett he nich so wichtig nahmen, so dat se in dat latere Christendom upböört wurrn sünd.

Hüdigendags warrt dat so ankeken, dat Jesus de Torah so utdütt hett, as dat binnen dat Jodendom ganz normal weer. He harr sik dor nich vun de Joden mit afsett. Just so, as de Rabbi Hillel (bi 30 v. Chr. bit 9 n. Chr.) hett Jesus meent, sunnerlich de Neegstenleev weer wichtig, just so wichtig, as de Leev to Gott. Dor hett he düsse beiden Geboden över de annern Geboden vun de Torah mit stellt (Mk. 12,28-34, Dubbelgebood vun de Leev). He meen, he weer na de Minschen henschickt, up de minnachtig dalkeken wurr, vunwegen dat se de Geboden övertreden harrn:

„Nich de Starken bruukt en Dokter, man de Kranken. Ik bün kamen un schall de Sünner ropen un nich de Gerechten“ (Mk. 2, 17)

Dor sünd jöödsche „Töllner“ mit meent. Se hefft för de Römers de Stüern indreven un hefft ehre Bröer dor faken bi anscheten. Vundeswegen wollen de Lüde nix mit jem to kriegen hebben un müchen jem afsluuts nich lieden. Na Lk. 19,8 hett Jesus düsse Töllners inlaadt, se schollen de armen Stackelsminschen doch wat afgeven un na Mt. 6, 19f.24 hett he meent, wenn een veel Geld un Goot bi’n Bulten bröch, denn so harr een dor dat eerste Gebood mit braken. De rieke Mann, de tro is an Gott siene Geboden, de höllt sik eerst an all Tein Geboden, wenn he sik sien Besitt begeven hett. Denn is he free un kann Jesus nafolgen (Mk. 10,17-27). Hüdige Forschers vun dat nee Testament meent denn ok, dat Jesus in dat dormoligen Jodendom rinhöört harr. Anners, as fröher, warrt ok seggt, wat he seggt harr, dart weer nich so veel anners, as de Lehr vun de Pharisäers.

Unnerscheedliche Meenungen gifft dat över de so nömmten „Antithesen“. Dor leggt Jesus wichtige Geboden mit ut, dormank dat Gebood, de Bösen dat Quade „torüch to betahlen“ (Ex. 21,23f). „Anti-Thesen“ heet düsse Sätz, weil Jesus dor jummers bi seggt:

„Ji hefft höört, dat to de Olen seggt is- Man ik segg Jo (düt)…“

Dor maakt Jesus bi düütlich, dat dat bi en Minschen nich bloß dor up ankümmt, wat he deit, nee, wie dat binnen in em utsütt, dat is ja de Grund för sien Doon. Dat seggt de Geboden in dat Ole Testament up jeden Fall nich wöörtlich. Jesus seggt also anners wat, as dor steiht: Dat Geboot „Du schaßt numms dootmaken“ brickt al de Minsch, de bloß vergrellt is up en Annern, de mit em schimpen deit un em verflöökt. Dor vertöörnt he Gott mit un treckt Gott sien Gericht mit up sik. Dor schall he sik eerst mol üm mit sien Fiend verdregen, ehr he na’n Tempel hengeiht un Gott Offers bringt (Mt. 5,21-26). Ehbruch is dat al, wenn en verheiraaten Mann en annere Fro bloß man nakieken deit un geern wat mit ehr anfangen dö (Mt. 5,27-30). Gott sien Naam verkehrt bruken un Lögen weer jeden Eed, nich bloß de Meeneed (Mt. 5,33ff)

Anhängers

Vun Anfang an hett Jesus Jüngers beropen (Mk. 1,14ff). Se schollen, just so, as he sülms, Beroop, Familie un Egendom torüchlaten (Mk. 10,28-31) un ahn Geld un sunner Wapen dör dat Land trecken un Gott sien Riek kunnig maken. Se sünd losschickt wurrn un schollen Kranke gesund maken, Dämonen utdrieven un Gott sien Segen wieter geven. Wenn se in en Huus ringüngen, schollen se de ganze Familie unner Gott sien Schutz stellen un ehr „Schalom“ toseggen. Wenn se nich willkamen weern, denn so schollen se den Stoff vun ehre Fööt schüddeln un weggahn un nich mehr wedder kamen un den Oort an Gott sien Gericht överlaten (Mt. 10, 5-15).

Froenslüde

„Maria und Maria Magdalena weent över Jesus“, um 1460

Dat weer doch gediegen in dat Jodendom to siene Tied, wie Jesus mit de Froenslüde ümsprungen is. Faken hett he just Froenslüde gesund maakt, de nichveel gellen döen, as Horen, Weetfroens un Froenslüde ut dat Utland. Froenslüde, de he gesund maakt hett, sünd vun Anfang an bi em un siene Jüngers ween (Mk. 1,31), towielen hefft se em un de Jüngers versorgt (Lk. 8,2f). Ok sunst speelt se in dat Nee Testament för Jesus en wichtige Rull: Na Mk. 14,3-9 hett en Fro em vör sien Dood salvt; na Mt. 27,19 schall de Fro vun Pilatus ehrn Mann wohrschaut hebben, he scholl Jesus nich to Dode bringen. All Evangelien vertellt dor vun, dat Froenslüde um Jesus rüm ween sünd un dat ok Froenslüde de lesten Tügen ween sünd vun sien Dood un vun sien Gräffnis (Mk. 15,40f). Froenslüde hefft sien leddig Graff funnen (Mk. 16,1-8) un na Lk. 24,10 un Joh. 20,18 hefft Froenslüde toeerst betüügt, dat he upstahn weer vun de Doden. Dat Jesus verheiraat ween is, steiht in dat Nee Testament nargens to lesen, bloß in dat late apokryphe Philippusevangelium steiht wat vun en Fro an Jesus siene Siet in.

Pharisäers

Na Mk. 2,23 hefft Jesus siene Jüngers an’n Sabbat Aaren afruppt vun de Feller, wo de Aarnt al feerdig weer. Dat weer stracks gegen dat 4. Gebood vun den Hillgen Sabbat. Jesus hett na Mk. 2,27 seggt, de Sabbat weer för den Minschen dor un nich de Minsch för den Sabbat. Dat he Lüde an’n Sabbat gesund maakt hett, schall dat mit sik bröcht hebben, dat de Herodianers un de Pharisäers em an’e Kant maken wollen (Mk. 3,6). Man dat weern just de Pharisäers (ut Hillel siene School), de dat verlöven döen, dat an’n Sabbat Leven reddt weern dröff un dat een de Armen hölpen dröff. Dor hefft se denn ja mit düütlich maakt, dat se dat so unbannig streng mit den Sabbat nich holen döen. Bavenhen hefft just Pharisäers ut Jerusalem gegen Jesus sien Verklaren vun de Torah nix in to wennen harrt, as he meen, dat güng toeerst dor üm, dat een Gott un sien Neegsten leev hebben scholl (Mk. 12,32ff). Afsunnerlich is ok, dat dat in sien Prozess rein gor nich um sien Verklaren vun de Torah un um sien Breken vun dat Sabbatgebood güng. Vundeswegen meent de meisten Historikers, de Pharisäers harrn in Würklichkeit mit en Plaan, Jesus üm to bringen, nix to kriegen harrt. Düsse Plaan weer wohrschienlich vun de latere Bibel-Redaktschoon utdacht, um dor de Paschoon Jesu in Jerusalem un dat, wat in Galiläa passeert is, mit tohopen to binnen un um al vörut to wiesen up Jesus sien latern Dood. Dat weern just de Pharisäers, mit de Jesus mank dat Jodendom to siene Tied an meisten övereen stimmen dö. Dat nu just de Pharisäers henstellt wurrn sünd as Jesus siene groten Fienden, is dor ut to verklaarn, dat de Evangelien eerst tostann bröcht wurrn sünd, as de Tempel in Jerusalem al vun de Römers in Dutt maakt wurrn weer. Dortieds sünd de Pharisäers denn de Baas wurrn vun de jöödschen Gruppen. Vun dor af an hefft sik Joden un Christenlüde starker vun’anner afsett. Un düsse – latere- Fiendschop is denn in de Texten över Jesus sien Leven inflaten.

Herodianers un Sadduzäers

De Buern vun dat platte Land vun de Joden un ok de Deel vun Jerusalem siene Böverschicht, de nix weten woll vun de Römers, de hefft de Königen ut dat Huus vun Herodes nich gellen laten. Se hefft jem ankeken as frömde Herrschers, de bloß vunwegen Rom siene Hölp up’n Throon seten. Se hefft minnachtig hendalkeken up Herodes den Groten, de ut Idumäa (Süüdjudäa) herkamen dö, dat vörmolige Edom. Se menen, he weer man bloß en „halven Joden“. He hett den Tempel, man ok siene Paläste, utboen laten mit hoge Stüern, de he vun de Lüde afnahmen hett. Dor hett dat Wedderstand gegen geven, wo he gruulich gegenan gahn is. Sien Söhn Herodes Antipas weer vun Rom insett wurrn as König vun Galiläa un Peräa to Jesus siene Tied, hett veel Schimp afkregen, vunwegen dat he bito verheiraat weer mit siene Broderdochter, de ok al verheiraat ween weer. Na Mk. 6,17–29 hett he Johannes den Döper vundeswegen achter Trallen setten laten un em den Kopp afneiht. Herodes Antipas hett siene Städer to lüttje Metropolen in den Stil vun den Hellenismus utboen laten. Frame Jöden menen, de weern unrein. In röömsche un ok in jöödsche Borns steiht wat to lesen vun religiösen un sozialen Striet twuschen de Inwahners vun de Städer un vun dat platte Land. Jesus hett de Städer Sepphoris un Tiberias in Galiläa nie nich besöcht (Mt. 14,13). Na Mk. 3,6 un Lk. 13,31 weern de Herodianers ok Gegenspelers un Verfolgers vun Jesus. He harr ja to Johannes den Döper siene Lüde tohöört.

De hauptsächlichen Fienden vun Jesus sünd avers doch de Sadduzäers ween. Se harrn vun de Leviten den Tempelkult in Jerusalem arvt un dröffen dor in röömsche Tied toeerst ok wieter mit maken. De Hoge Preester is en Sadduzäer ween. He arv sien Amt un meen, dat keem her vun Zadok, de up König David sien Befehl Salomo salvt harr, de later den Tempel boot hett (1. Königen 1,32). Vun de Tied vun de Makkabäers af an sünd Zadok siene Nakamen Preesterkönigen ween. In dat Achterland hefft se nich so veel to seggen harrt, man ok dor hefft se mit Hölp vun de Römers dor för sorgt, dat de Tempelstüer betahlt wurrn is un dat de Offergesetten un de Schierheitsgesetten vun de Bibel allerwegens inholen wurrn sünd.

Zeloten

Siet Generatschonen al sünd ut Galiläa, wat dat vörmolige Königriek Israel mit siene Bargen ween weer, jöödsche Strieder gegen frömde Mächte kamen. In dat Johr 6 n. Chr. harr Herodes Archelaos den Judas Galiläus sien Ziseboykott daalpeddt. Vun dor af an sünd de „Zeloten“ as en egen Grupp uptreden un wollen ganz Palästina free maken vun de Römerherrschop. To Jesus siene Tied hefft se avers bloß hen un wenn Ansläge utöövt up röömsche Beamten un sünd gegen de Teken vun de frömde Herrschop gegenan gahn. De Römers hefft so’n zelotischen Strieders „Sikarier“s nömmt, dat heet „Pookdrägers“, oder se hefft jem ok eenfach den Naam vun „Mörders“ geven, un wollen dor mit düütlich maken, dat dat för Rom man bloß schietige Verbrekers weern.

Jesus is also uptreden in en Land, wo dat in de Gemarken vun de Politik un vun dat Soziale bannig Striet geven hett. Wat he predigt hett, is as Deel vun düssen politischen Striet ankeken wurrn, so wiest dat jedenfalls sien Dood an’t Krüüz bi dat hööchste Fest vun de Joden. Of he avers meent hett, he weer sülms en politischen Messias, dor warrt, vunwegen dat, wat dat NT dor ganz unnerscheedlich över vertellt, üm streden. Dat NT is hier mehrdüdig. Düütsche Neetestamentlers hefft fröher meist den Toon leggt up de unpolitische Aart vun sien Uptreden. Dat he henricht’ wurrn is as „de Joden ehrn König“ dat weer en Versehn vun de Justiz un en „verkehrt Verstahn vun sien Wark as politisch“. En Tiedlang na’n Krieg is denn sunnerlich dor up keken wurrn, dat Jesus to’n Deel mit de Lüde vun den jöödschen Wedderstand gegen de Römers övereen stimmen dö. Dormols menen de Forschers, sien Enne, dat keem ja woll doch vun sien egen Doon vun her. Man dat weer in de Johren, wo de Apo un de 1968er en Vermaak an düsse Fragen upbröcht hefft.

Jesus weer de Meenung, sien Doon, dat bröch Gott sien Riek mit sik. Vun Gewalt woll he dor avers nix bi weten. Just, as de Zeloten, hett he Herodes Antipas en „Voss“ nömmt (Lk. 13,32). De Geschicht, wie Jesus en Mann ut de Garnisonstadt Gerasa gesund maakt, de vun Dämonen beseten is (Mk. 5,1-20), hett dat up de Römers un ehr Militär afsehn: De Dämon kriggt den Naam „Legion“, wat en latiensch Lehnwoort is. Düsse Dämon suust up Jesus sien Befehl in en groten Barg Swiene un de stört sik denn vun’n Barg hendal in’t Water un versuupt. För de Joden is dat Swien en unrein Deert, man bi de Römers is dat för dat Offer bruukt wurrn un weer ok Teken för de Legionen. Dat Jesus na Lk. 22,36 meent hett, nu weer dat Tied, Wapen to kopen, warrt so verstahn, as harr Jesus dor Verlööv to geven, sik up den Weg na Jerusalem hen, ok mit Gewalt, to verdeffenderen. Vunwegen Texten, as dat Loovleed vun Maria (Lk. 1,46ff) oder vun dat Juchein vun de Pilgers, as Jesus endlich in Jerusalem intrecken deit (Mk. 11,9f), meent en Reeg vun Forschers, Jesus harr dat man doch (indirekt) up Politik afsehn oder jedenfalls dor up, dat dat, wat he maken dö, as politisch Teken an to sehn weer. Se snackt denn vun „Jesus siene Symbolpolitik“. De weer faken bi em to finnen. Tominnst een vun Jesus siene Jüngers hett fröher to de Zeloten tohöört, dat weer Simon Zelotes (Simon, de Zelot; Lk. 6,15). Unner Umstänn schall dat ok för Judas Ischariot gellen un sogor för Simon Petrus, meent en paar Forschers. Annere seht nu just den Binaam „Zelotes“ as Henwies an, dat sunst keen Jünger en Zelot ween is. Alltohopen gifft dat avers en Barg grote Unnerscheden na de Siet vun de Zeloten hen: Jesus hett ja ok de Stüerbeamten („Töllners“), de bi de Joden as unrein gellen döen un de numms lieden much, to sik ropen un to Jüngers maakt. Ok hett he mit jem an en Disch seten (Mk. 2,14ff). Dor woll he allerdings ok inwarken up jem, dat se mit de Armen anners umspringen döen (Lk. 19,1-10). Gegen de Zeloten över, de menen, se mössen Gott sien lest Gericht an de Heiden mit Gewalt vörweg nehmen, hett he vun siene Hörers foddert, se schollen ehre Fienden leev hebben (Mt. 5,38-48). Ok dat Woort ut Mt. 11,12 vun de „de Gewalt utöövt, de Gott sien Riek herdwingen wüllt un dat mit Gewalt an sik rieten doot“, warrt so verstahn, as wenn he dor över de Zeloten mit schimpen dö.

Up Röömsche Münten weern de Köpp vun Herrschers to sehn. För de Zeloten stünn fast, dat dat stracks gegen dat 2. Geboot ut de Bibel stünn, een scholl sik bloß keen Bild maken (Ex. 20,4f). Dorüm wollen se keen Zise un ok anners keen Geld an Rom betahlen. In Jerusalem fraagt siene Gegenspelers em na de Stüern. He scholl bi de Sadduzäers as en Zeloten henstellt weern. Jesus antert:

“Geevt den Kaiser, wat den Kaiser tohöörn deit. Un geevt Gott, wat Gott tohöörn deit!“ (Mk. 12,17)

Na Mt. 6,24 höör avers nu de ganze Minsch Gott to. Dat konn nu verstahn weern, as wenn Jesus sik gegen de Kaiserstüer upstellt harr. Man he hett doch de Hörers överlaten, wat se nu maken schollen. Later hefft de Evangelisten dor nix mehr vun weten wollt (Lk. 23,2ff).

Passion

Mit dat Intrecken in de Tempelstadt, as dat Passafest vor de Döör steiht, fangt in all Evangelien die Geschicht vun Jesus sien Lieden an. Dat Achternanner vun Intrecken in de Stadt, Lawei maken in’n Tempel, fungen weern, Verhöör in den Hogenpreester sien Huus, Utlevern an Pilatus, Verhöör dör den Prokurator, Utpietschen, Spott un Schann, Krüüz un Graff warrt bi de Synoptikers meist ganz övereen vertellt. In de moderne NT-Forschung warrt dat so sehn, dat de Sake an un for sik so aflopen is, as se dor steiht. Ok vun buten de Bibel weert düsse Passionsberichten stütt.

Jesus treckt in Jerusalem in

Mk. 11,1-11 vertellt, wie Jesus in Jerusalem ankümmt, as de Messias, de up’n Esel rieden deit un de vun dat Volk bejubelt warrt. He kümmt nich stickum, man all Lüde könnt dat sehn. Mt. un Lk. schrievt dat ok nich anners, as Mk. Al dat Finnen vun dat Deert (V. 1-6) wiest up verscheden Texten ut dat Ole Testament, as up 1. Sam.9 oder Gen. 49,9ff. Dat Rieden up den Esel lett an Sach.9,9-11 denken: Dor warrt künnig maakt, dat de Messias ohn Gewalt un Macht ankümmt un dat he en Enne maakt mit de Wapen in Israel un dat he Freden bringt för all Völker. Düsse Text stammt ut de Tied na dat Exil vun Babylon, man höllt dor an fast, wat al fröher verspraken wurrn weer över en Welt sunner Wapen (Jes. 2,2-4;Mi. 4,1-5).

As Jesus up sien Esel ankümmt, dor röppt dat ganze Volk (V. 9f):

“Hosianna! Segen över em, de dor kümmt in den HERRN sien Naam! Segen över dat Riek vun usen Vadder David. Nu geiht dat los. Hosianna in de Hööchde!“

„Hosianna“ heet översett „Gott, redd doch!“. De ganze Spröök steiht so in Ps. 118,25a. Mit „de dor kümmt in den HERRN sien Naam“ is de Messias mit meent, de kamen schall un wo de Lüde up luert. (Mt. 11,3; 23,39, Lk. 7,19; 13,35). Dat Utstreihn vun Palmtwiegen (V.8) weer in de Antike en Teken för den Sieg, dor hefft ok de Joden ehre Siegen över de Heiden mit fiert ( Jdt. 15,12; 1. Makk. 13,51; 2. Makk. 10,7). Wenn dat allens würklich so passeert weer, denn weer klaar, dat Jesus slank in den Verdacht kamen weer, he harr dat up den Throon vun de Joden afsehn. Dat seeg ut, as wenn he sik gegen de Römers upsetten dö. Man wohrschienlich is dat nich so paseert. Alleen al, dat de Saak sik so ganz na dat Vörbild vun dat Ole Tetsament afspelen deit, sütt so ut, as wenn de Geschicht just na düt Vörbild utspunnen wurrn is. Gerd Theißen meent, Jesus sien Intrecken in Jerusalem weer mit Afsicht as „Gegenbild to dat Intrecken vun den Präfekten in de Stadt bi de dree groten Festen“ dorstellt. John Dominic Crossan gifft to bedenken, dat so’n Uptreden vun Jesus vör so’n Barg Tokiekers de Römers in Gang bröcht hebben scholl: Se harrn em slankweg fastnahmen. Jens Schröter meent, dat düsse Geschicht so upschreven (un utfunnen) wurrn is, dat keem vun Jesus sien Künnigmaken vun Gott sien Riek her. Dor weer se en Folg vun. Se kann ok an Sätz, as Mk. 10,42f anknütt wurrn sien. Alltohopen mutt seggt weern, dat de Geschicht vun Jesus sien Intrecken in de Stadt, so, as se in de Evangelien steiht, nich würklich passeert is. Se is ut verscheden Grünn so tohopenschostert wurrn. Man, datt Jesus de Hopnung weckt hett bi de povern Lüde ut dat platte Land, nu scholl de Messias kamen, dat is na Meenung vun hüdige NT-Forschers mööglich. He hett dor ja nix gegen seggt, wenn he as „David sien Söhn“ anspraken wurrn is (Mk. 10, 46.49) un hett bovenhen de Armen toseggt, se schollen nu endlich dat Land in’e Hannen kriegen(Mt. 5,3). Unafhängig vun de Fraag, of Jesus sik sülms as Messias ankeken hett, warrt sien Besöök in Jerusalem doch so sehn, dat he dat dor up afsehn harr, sik mit de Lüde, de dortieds wat gellen döen, an to leggen. Dat weern de Sadduzäers un de Römers. Dat em dat an Lief un Leven gahn konn, dat mutt he wüßt hebben.

Jesus hett an den Tempel un sien Kult wat ut to setten

De Tempel vun Jerusalem speelt in de Evangelien en wichtige Rull. Jesus schall dor al as’n Buttjer bi en Pilgerfahrt vun siene Familie en ganze Tied lang in ween hebben (Lk. 2,42f). Na Mk. 1,44 hett he Lüde, de he in Galiläa gesund maakt hett, na den Tempel to de Preesters schickt. De schollen dor faststellen, dat se würklich gesund weern un schollen jem wedder upnehmen mank de Minschen. He hett de Torah so utleggt, dat he gegen Offers nix seggt hett, he hett jem avers unner de Neegstenleev unner ordent (Mt. 5,23f). He hett in’n Tempel lehrt un hett den Tempel dor as Gott sien Huus mit gellen laten. Ok gegen Spennen för den Tempel harr he an un for sik nix in to wennen.

Man in Jerusalem schall Jesus gegen siene Jüngers över (Mk. 13,2) un ok vör de ganzen Lüde (Mt. 23,38) künnig maakt hebben, datt de Tempelstadt in Dutt gahn schall. Ok schall he henwiest hebben up Jeremia sien Vörherseggen, de dor mit övereen stimmen dö (Jer. 22,5). Dor harr nich veel an fehlt, un Jeremia weer dorüm ümbrocht wurrn. All Evangelien vertellt dor vun, dat Jesus nich veel later en Reeg vun Hökers vun Offerdeerten un vun Lüde, de Geld wesseln döen, ut den Tempelvörhoff vun de Heiden rutsmeten harr (Mk. 11,15-19; Joh. 2,13-17). Düsse Lüde hefft ok dat Geld innahmen, dat bi de Tempelstüer rinkamen is un wat vun de meisten Joden eenmol in’t Johr betahlt wurrn is. Dor is tomeist de Offerkult vun betahlt wurrn. Dat kann avers nich en grote Aktschoon ween hebben, anners weer dor foorts de Joden ehre Tempelpolizei kamen, unner Umstänn ok röömsche Suldaten ut de Borg Antonia, de an den Tempelbezirk angrenzen dö. Hüdigendags warrt dor üm streden, of dat Tempelwoort un ok dat Rutsmeten vun de Hökers echt sünd. De Tendenz geiht dor avers hüde hen, dat an to nehmen. Up de annere Siet kann de Vörherseggen vun den tweimaakten Tempel achterna, nadem de Tempel in dat Johr 70 n. Chr. worraftig in Dutt gahn weer, inföögt wurrn sien. Man dat kann ok angahn, dat Jesus dat würklich so maakt hett, as dat dor steiht, vunwegen dat he dor en Teken mit geven woll. Wat düt Teken bedüden scholl, dor hefft de Forschers avers ganz verscheden Ansichten över. Mit Joachim Jeremias (Jerusalem zur Zeit Jesu) schall dat nich bedüden, datt Jesus mit den Tempel nix mehr to doon hebben will, man bloß, datt de Tempelvörhoff för Nichjoden „rein maakt“ weern schall, ganz so, as Deuterojesaja dat versteiht, dormit nu endlich ok de Heiden open Togang to de Joden ehr Goddeshuus hefft (Mk. 11,17):

„Steiht dat nich schreven (Jes.56,7): ‚Mien Huus schall en Beedhuus ween för all Völker’? Man Ji hefft dor en Spelunken vun maakt för Rövers.“

Jens Schröter meent, dat güng Jesus, „just so, as bi siene Kritik an de Reinheitsgeboden (dor üm), de Verfaten vun Israel, de sik an de Institutschonen anlehn, de dat geven dö, nich gellen to laten.“ He weer, just so, as Johannes de Döper, dor up ut, mööglich to maken, Gott direktemang in’e Mööt to kamen.

Amenne gifft dat ok Lüde, de meent, wat dat Nee Testament later as Zentrum vun siene Theologie rutsnittjert hett, dat harr Jesus sülms ok al meent. Unner annern Jostein Adna seggt, Jesus harr glöövt, nu duer dat nich mehr lang mit Gott sien Riek in Jerusalem. De ole Tempel un den sien Goddesdeenst möss dorüm verswinnen un de nee Tempel un den sien Goddesdeenst treden nu an de Stäe vun den olen. Dor weer nu dat Rutsmieten vun de Hökers un Geldwesselers de Anfang vun. Jesus harr dat dor up anleggt un dat weer ok af to sehn, dat de Lüde gegen sien Roop to’e Umkehr angahn döen. Vundeswegen harr Jesus glöövt, Gott sien Willen, de weer nu „nich mehr de Kult vun dat Sühnoffer in’n Tempel. Nee, an den siene Stäe weer nu in de leste Tied de Dood vun Jesus sülms treden, üm de Minschen to versöhnen.“ So sett sik Gott sien Willen amenne dör un so bröch Gott ok dat Gode to de Minschen. Dat Rutsmieten vun de Hökers ut’n Tempel un dat Tempelwoort weer dor en Henwies un en Teken för.

Jesus warrt fungen

Giotto di Bondone – „Jesus warrt fungen“

Dat is ümstreden, wer dorachter steken dö, dat Jesus fungen wurrn is. Kann angahn, dat de dormolige Hoge Preester Kaiphas dat in Gang bröcht hett vunwegen dat Theater, wat Jesus an den Dag vörher in’n Tempel maakt harr. He weer Vörsitter vun den Sanhedrin. Dat weer dormols för dat Jodendom de hööchste Behörde för de Religion. He weer dormit tostännig, wenn de Torah ehre Vörschriften nich inholen wurrn sünd oder wenn dor Verbreken gegen utöövt wurrn weern. He konn sik denn dorachter klemmen, dat Straafverfahren in Gang kemen un ok de Straaf to’n Dode konn he utspreken. Man ümsetten dröff he düsse Straaf unner de Römerherrschop nich. He hett en jöödsche Wach för den Tempelbezirk harrt, wieldes in den Rest vun de Stadt röömsche Suldaten tostännig weern.

Jesus un siene Jüngers lagern in den Gaarn Gethsemaneh unnen an den Öölbarg. Dat weer en Lagerstäe för Pilger, de to dat Passafest kamen weern. Dor schall nu Judas Ischariot in de Nacht na dat leste Avendmahl en „groten Trupp“ (oχλoς, Mk. 14,43) oder ok en „Söldnertrupp“ (σπειρα, Joh. 18,3) henföhrt hebben. Dat is nu towielen seggt wurrn, dat weer gor nich de Sanhedrin ween, de Jesus fastnahmen un verordeelt harr, man dat weern Römers ween, tohopen mit Joden vun de Tempelwach. Mööglicherwiese weer dat de Römers dor üm gahn, dat se foorts gegen de Anfäng vun en revolutschonäre Politik angahn wollen, so, as de unner Jesus siene Anhängers to griepen weer oder as se vun Jesus sien Doon un Predigen in Gang bröcht weern konn. De meisten christlichen Historikers meent avers doch, datt de Tempelpreesters dorachter steken döen, so, as dat ja ok in de Evangelien vertellt warrt.

Egolweg, wat Historikers nu meent, seht se up jeden Fall, dat de Römers un ok de Joden ehre Elite gode Grünn harrt hefft, Jesus achter Trallen to setten. Denn de Lawei in’n Tempel hett de Joden ehre Elite direktemang angrepen. Dat weer gor nich af to sehn, wat for Folgen dat noch hebben konn för de Unafhängigkeit vun de Gemeenschop vun de Joden. Dat weer mööglich, dat Politik un Sellschop duerhaftig dör’nanner kemen.

Vundeswegen is antonehmen, dat dat Hen un Her, wat Kaiphas överleggt hett un wo de Bibel vun schrifft (Joh. 18,14), gode Grünn harrt hett:

„Dat is beter, wenn een Minsch starvt un nich dat ganze Volk“

Vunwegen dat de Lüde ut dat Volk Jesus lieden müchen, hefft se em „plietsch“ (Mk. 14,1) to griepen wüßt, d. h. in de Nacht (Mk. 14,17.49).

All Evangelien vertellt dor vun, dat en paar Jüngers versöcht hefft, Jesus mit Gewalt rut to haun. Man he harr dor nix vun weten wollt un harr dat hennahmen, dat Gott för em den Dood vörherbestimmt harr. In Mk. 14,48f seggt he to de Suldaten:

„As gegen en Röver sünd Ji ruttagen, mit Sweerter un mit Knüppels, un wüllt mi fast nehmen. Jeden Dag bün ik bi Jo in’n Tempel ween un hebb dor lehrt, un Ji hefft mi nich grepen. Man (dat is passeert), dormit de Schrift erfüllt warrt.“

Amenne sünd siene Jüngers utneiht (Mk. 14,50). Dat de Suldaten jem nich verfolgt hefft, dutt ehr dor up, datt dat bi de ganze Sake um Religion güng un nich um Politik.

Jesus vör den Hogen Raat

Giotto di Bondone – „Jesus vör Kaiphas“

All Evangelien vertellt, dat Jesus denn in den Hogenpreester sien Huus bröcht wurrn is (Mk. 14,53). Dor warrt Jesus utschimpt un tagelt (Mk. 14,65). Dat is ut de Borns nich ganz düütlich to sehn, of dat en richtigen Prozess gegen em geven hett. De Synoptikers vertellt de Sake so, dat de Hoge Raat in Kaiphas sien Huus in’e Nacht tohopenkamen is. Nadem Jesus seggt hett, he weer de Messias, besluut se en Ordeel to’n Dode. An’n neegsten Morgen weer denn de Raat noch mol tohopenkamen un hett beslaten, Jesus an de röömschen Behörden över to geven. Dat harrn se denn ok maakt. In dat Evangelium na Johannes warrt avers, ganz anners, bloß vun een Verhöör vertellt un twaars dör Hannas, wat de Swiegervadder vun Kaiphas weer un de vör Kaiphas Hogenpreester ween weer (Joh. 18,13).

Na den Bericht över den Prozess bi Markus (Mk. 14,55-64) weer de Sanhedrin vun Anfang an dor up ut, Jesus to’n Dode to verordelen (V.55). Dor hett de Raat eerst mol Tügen üm verhöört, de utseggen döen, Jesus harr vörherseggt, wat gor nich mööglich is, un twaars, dat he den Tempel in dree Dage afrieten un nee wedder upboen woll (V. 58, vgl.Mk. 13,2; Joh. 2,19). Datt Tempelpreesters gegen so’n prophetisch Kritik an den Tempel gegenan gahn döen, dat wiest Jeremias sien Exempel (Jer. 26,1-19). Ok de Schriftrullen vun dat Dode Meer vertellt dat över den „Lehrer vun de Gerechtigkeit“. Man dat dor richtig en Ordeel to’n Dode gegen utspraken wurrn weer, dor is sunst nargens wat vun to hören. Dtn. 18,22 schimpt över lögenhaftige Prophetie, de sik „wat rutnimmt“. Unner Umstänn konn dor en Ordeel to’n Dode ut weevt weern, wenn düsse lögenhaftige Prophetie bovenhen noch as Verföhren vun dat Volk to’n Götzendeenst ankeken wurrn is (Dtn. 18,20;13,2-6 u. a.). De Talmud schrifft in sien Traktat „Sanhedrin“ 43a, dat Jesus mit Recht verordeelt wurrn is as en Mann, de dat Volk verföhrt harr. Man dat kümmt vun den latern Striet twuschen fröhchristliche Gemeen un Joden vun her un hett sik in de Historie nich so afspeelt.

Bi dat Verhöör stimm dat avers nich övereen, wat de Tügen seggen döen. Vundeswegen konnen de Utsagen för en Ordeel ok nich bruukt weern. Denn schall de Hoge Preester amenne direktemang fraagt hebben (V. 61):

„Bist du de Messias, de Söhn vun den, de hoochpriest is?“

Düsse Fraag hett dat unner Umstänn afsehn up den Propheten Nathan sien Woort ut 2. Sam. 7,12-16, wo he den König David en Nafolger ankünnigen deit

Up düsse Fraag hett Jesus na Markus antwoort’ (V. 62):

„Ik bün dat! Un Ji weert den Minschensöhn sehn, wo he sitten deit rechterhand vun de Macht un kamen warrt mit den Heben siene Wulken“ (na Karl-Emil Schade).

Düt Bekenntnis is in de Evangelien eenmolig. Wenn Jesus dat so seggt hett, denn harr he sik beropen up den Propheten Daniel (Dan. 7,13) siene Visschoon vun den Minschensöhn siene Herrschop över de Welt na Gott sien lest Gericht un he harr dor ok mit seggt, dat he sülms düsse Minschensöhn weer un de Herrscher över de Welt. Mööglicherwiese hett Jesus dor de Ansichten vun den Hogen Preester över den Messias (he weer na siene Meenung en Twieg ut den Stamm vun König David siene Familie un dor en politischen Herrscher mit) mit bisiet schaven un dör Daniel siene Apokalyptik verbetert (de Minschensöhn, de kamen scholl, keem ut den Heben un nich ut de Familie vun David un dor güng dat also nich um Politik mit, man um Metaphysik).

Na Mk. 14,63 hett de Hogepreester dorna sien Kledaasch tweireten un de Antwoort vun Jesus as Blasphemie ankeken un as Bewies vun siene Schuld. Mit eene Stimm folg de Sanhedrin dat Ordeel vun sien Vörsitter (V. 64). An un for sik hett in dat Jodendom de Anspruch, en politischen Messias to ween, nich as Lästerung gollen. As in dat Johr 132 de Baas vun de upsternaatschen Joden, Simon Bar Kochba, uptreden is, hett Rabbi Akiba em wohrschienlich as Messias ankeken („Söhn vun de Steerns“). Dor gifft dat ok Exegeten um, de glöövt, dat de Hoge Preester dat Ordeel to’n Dode eerst utspraken hett, as Jesus künnig maakt hett, he weer de Minschensöhn. Dor is för em eerst düütlich wurrn, dat Jesus Lögenprophetie bedreven hett. De Sadduzäers hefft ja vun Daniel siene Apokalyptik gor nix holen. För jem weer dat schier verkehrte Lehr.

Annere Forschers meent, Jesus sien Bekenntnis, he weer de Minschensöhn, dat harr Jesus in Würklichkeit gor nich sülms afleggt, man dat weer eerst na Paschen vun de christliche Gemeen em in’n Mund leggt wurrn. Denn düt Bekenntnis gifft dat sunst in de Evangelien gor nich un dat sett al vörut, dat Jesus as en Gott ankeken wurrn is. Dat passeer avers eerst na Oostern. Dat Minschensöhnbekenntnis is denn sotoseggen vun den Gloven an Jesus sien Uperstahn oder Wedderkamen an’n Jüngsten Dag torüchstrahlt in de Historie un dor denn achterna in de Geschicht inflaten. Dat Markusevangelium vertellt in sien Bericht över den Prozess vun Jesus vör den Sanhedrin dree Mol (Mk. 14, 53.55 un 15,1), datt all Liddmaten vun den Raat övereenkamen weern, em to verfolgen. Na V. 64 hefft se em „mit eene Stimm“ to’n Dode verordeelt, na V. 65 hett „en ganze Reeg vun jem“ mitmaakt, em to slahn un ut to schimpen. Historikers meent, dat konn so nich angahn, vunwegen dat so’n Schandaal eendüdig gegen de latern Regeln för en Prozess bi de Joden is („Mischna Sanhedrin IV/1“; vgl. Babyloonschen Talmud, „Sanhedrin 17a“). Of düsse Regeln al to Jesus siene Tied gollen hefft, man nich inholen wurrn sünd, oder of dat in de Evangelien dor üm güng, dat de Schuld vun de Römers up de Joden afschaven weern scholl, dor striet sik de Gelehrten bit up düssen Dag üm.

Jesus warrt utlevert an Pilatus

Mihály Mukácsy – „Christus vör Pilatus“, 1881

Vunwegen dat se dor up ut ween sünd, dat Jesus bitieds vör Jan un Allemann siene Ogen en Kopp körter maakt weern scholl, hefft de Liddmaten vun den Hogen Raat dat Ordeel an’n annern Morgen ummuddelt. Nu güng dat nich mehr um sien Gloven, man he is henstellt wurrn as een, de vun sik sülms seggt harr, he weer de politische Messias (Mk. 15,1). Dor hefft se em vör de Römers as een mit henstellt, de de Herrschop in dat Land an sik rieten woll. Anners, as dat in de Traditschoon vörsehn is (Dtn. 18,22) hefft se dat dor bannig drock mit harrt. De Talmud verlangt later, dat een Dag twuschen dat Ordeel un sien Vullstrecken liggen mutt. Dor hefft se sik bi Jesus up jeden Fall nich an holen. Kann ok angahn, dat de Gefohr groot ween is, datt dat bi’t Passafest to’n Upstand keem. Un so weer dat nödig ween, fix mit em ferdig to weern. Kann ok angahn, dat se dat so hild harrt hefft, wiel se den Doden vun dat Krüüz afnehmen mössen, ehr de Sabbat dor weer (Joh. 19,31; vgl. Dtn. 21,23).

Dat gellt as seker, dat Pontius Pilatus den Befehl geven hett, Jesus hen to richten. Nich bloß christliche Historikers vertellt dor vun. Man dor hefft sik de Wetenschopplers över in de Klatten, wat for’n Rull Pilatus speelt hett. Na Markus (un de annern Evangelien folgt em dor) weer he nich övertüügt vun Jesus siene Schuld. He schall de Anklägers vörslahn hebben, em free to laten. Man de Preesters schöllt dat Volk uphisst hebben un em drängelt hebben, em doot to maken: „An’t Krüüz mit em!“ harrn se all ropen. Amenne hett Pilatus denn maakt, wat se wollen (Mk. 15,2-15). An de Wohrheit vun düssen Afloop warrt twiefelt. Dat weer ja noch gor nich lang her, dor harr en ganze Masse vun Joden Jesus to jucheit as ne’en König. Bovenhen hefft veel Joden dat Röömsche Recht gor nich gellen laten. Un so gifft dat Forschers, de meent, Markus harr en Bericht vun Jesus siene Passchoon, de em vörlegen hett, ummuddelt. Dor harr he denn de Joden de Schuld an de ganze Sake mit in’e Schoh steken, bloß dormit de röömsche Statthöller fein rut weer un de Schuld nich bi de Römers liggen dö. Pilatus un Herodes schöllt bi dat Ordeel över Jesus Frünnen wurrn sien (Lk. 23,11f). Dor kann een an sehn, wie de Anföhrers vun de Joden mit de Römers tohopenarbeit’ hefft.

All Evangelien schrievt, dat Jesus vun Pilatus verordeelt is as „de Joden ehren König“. So stünn dat ok up de Krüüztafel, as de bi de Römers begäng weer. Dor stünn up to lesen: „INRI“ (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum, d. h. „Jesus vun Nazareth, de Joden ehren König“). Na Joh. 19,21 hefft de Sadduzäers verlangt, düsse Spruch möss wedder af vun dat Krüüz. Dat möss veel mehr heten: Dat he bloß meent harr, he weer de Messias-König. Man vergeevs. Pilatus meen:

„Wat ik schreven hebb, dat hebb ik schreven“ (Joh. 19,22)

Pilatus hett Jesus sien Anspruch, he weer de Messias, so verstahn, dat he politisch de Macht in’e Hand nehmen un König weern woll. Na Röömsch Recht hett he dat as Hoochverrat ( „Crimen maiestatis“ ), as Anschünnen to’n Upstand ( „seditio”) un fiendlich Schimpen gegen den Staat ( „perduellio”) strafen mösst. Dat weer ja doch so, dat bloß de röömsche Kaiser dat Recht harrt hett, Königen in- oder aftosetten. Wohrschienlich harr Pilatus dat mit Jesus sien Krüüz dor up afsehn, en Exempel för all upsternaatschen Joden hen to stellen.

Klaus Haacker sütt de Sake so, dat Jesus sülms, dör de Aart, wie he sik beren dö, den Befehl för dat Krüzigen up sik tagen hett. Sien Antwoort up de Fraag, of he menen dö, he weer de König ( „Du seggst dat“, Mk. 15,2) un dat Swiegen achterna hett Pilatus na dat Röömsche Recht gor nich anners verstahn konnt, as dat Jesus dor sien Schuld mit togeven hett. So hett Jesus den Pilatus sien Ordeel to’n Dood justament afdwungen.

Jesus warrt an’t Krüüz slahn un in’t Graff leggt

Michelangelo – „Dat Krüüz“, 1540

As de Römers Jesus henrichten döen, füng dat an dormit, dat he vör Jan un Allemann siene Ogen mit’e Pietschen vertagelt wurrn is (Mk. 15,15-19). Dat weer en Folter, de höör to de röömsche Krüüzstraaf mit to. Faken sünd se dor so bi tokehr gahn, dat de Verordeelte dor al an storven is. Datt de röömschen Suldaten em utschullen hefft, dat warrt faken as „Schimpritual“ verstahn. Sien Grund harr dat dor in, dat Jesus as „de Joden ehren König“ verordeelt wurrn weer. So spotten de Suldaten över „de Joden un ehre Hopnung up den Messias“ Dorna is Jesus dwungen wurrn un he möss dat Krüüz to’n Richtplatz vör de Stadt ehre Muern sülms henslepen. Na Mk. 15,21 hefft se en Joden, de tofällig vun siene Feldarbeit vörbikeem, nödigt, em de Last aftonehmen. Sien Naam „Simon vun Kyrene“ ut de Exilsgemeen Kyrene in Noordafrika, weer bi de eersten Christen noch Johrteinte later bekannt, just so, as de Naams vun siene Söhns. Unner Umstänn hefft sik de eersten Christenlüde un de Joden ut de Diaspora dormols to Siet stahn. Na Mk. 15,27 is Jesus tohopen mit twee „Rövers“ up den Barg Golgatha (Schädelstäe) krüzigt wurrn. Düsse Stäe hett vör de dore Stadtmuer vun Jerusalem legen. Na Lk. 23,39ff hefft de Lüde, de dor bi weeern, Spott un Schanne över em utgaten.

Dat Krüüz weer de gruulichste Straaf in de röömsche Kaisertied. Tomeist is se bruukt wurrn gegen Upsternaatsche, gegen Slaven, de weglopen weern un gegen Inwahners, de keen röömsch Börgerrecht harrt hefft. Se scholl al Tügen, de dat mit egen Ogen sehn hefft, bange maken, datt se sik wohren döen, bi so’n Upstand mit to maken. Bi de Joden is düsse Straaf so ankeken wurrn, dat de Mann unner Gott sien Flook stünn, de an dat Krüüz hüng (Dtn. 21,23; Gal. 3,13). Dat Starven konn sik dagelang hentehn. Amenne is de Mann an dat Krüüz verdöst, an dat Gewicht vun sien egen Lief stickt oder de Rundloop hett nich mehr mitmaakt.

De Bericht över Jesus sien Lieden, de Markus al vörlegen hett, seggt dor nix över, bloß man, dat he „üm de drüdde Stunn rüm“ krüzigt wurrn is un „um de negente Stunn rüm“ doot gahn is. Mk. 15,23 un 15,36 vertellt, dat de Suldaten Jesus „Myrrhe in Wien“ (na Mt. 27,34 „Wien mit Gall) geven wollen, ehr se em an dat Krüüz slögen. Dor speelt Mk. mit an up Psalm 69,22. Jesus wull dor avers nix vun hebben. Man later hett he kort vör sien Dood vun Joden en Swamm annahmen, de in Wienetig (Posca) instippt wurrn weer.

Na Mt. 27,46 un Mk. 15,34 hett Jesus, as he starven dö, up Aramääsch de Wöer vun Psalm 22, 2 utropen:

“Eli, Eli, lama asabtani? (Mien Gott, mien Gott, worüm hest du mi verlaten)?”

Fökener Mol warrt in de Passchoon anspeelt up Psalmen (Mt. 27,35.43), up dat Leed vun Gott sien Knecht in Jes. 53,1-12 (Mk. 15,5; 15,28) un up Psalm 35,19 (Joh. 15,25). Dor warrt Jesus mit in en Reeg stellt mit de Lüde, de to Unrecht verfolgt weert, de ringsümto vun Fienden ümstellt sünd un de Gott sien Gerechtigkeit anropen doot. Dat is dor vun ut to gahn, dat düsse Psalmwöer eerst later, bi dat Nadenken över Jesus sien Dood, in de Geschicht rinkamen sünd.

Vunwegen dat Jesus doot gahn weer, ehr de Nacht anbraken is, hett Pilatus sien Dood amtlich faststellen laten un em den de Joden övergeven, dat se em to Graff bringen döen (Mk. 15,44f). Na Mk. 15,46 hett Joseph vun Arimathäa, en „Senater, de wat gellen dö“, den doden Jesus noch an densülvigen Avend inbalsameern laten, as dat bi de Joden Bruuk ween is. Denn leet he em in en ne’et Graff in’n Felsen leggen. Dat en Verordeelten na dat Gesett to Graff bröcht wurrn is, dor weer na de Meenung vun en Reeg vun Exegeten de Sanhedrin för tostännig. Jesus sien Graff is mit en swaren Steen afslaten wurrn. Just so weer dat dormols in Jerusalem bi frame Joden begäng (Eduard Schweizer). Twee Froensminschen ut Galiläa sünd dor na Mk. 15,47, Tügen vun ween. Se weern ok bi Jesus ween bit an sien Dood.

Literatur

Borns

• Eberhard Nestle, Barbara Aland u. a. (Rutg.): Novum Testamentum Graece. Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2001 (27. Uplage), ISBN 3-438-05107-9
• Wilhelm Schneemelcher: Neutestamentliche Apokryphen in deutscher Übersetzung. Twee Bänn, Mohr Siebeck, Tübingen 1999, ISBN 3-16-147252-7

Wie dat Nee Testament tostanne kamen is un wat dor umto los weer

• Wilhelm Breuning (Hrsg.): Der Messias. Jahrbuch für Biblische Theologie (JBTh), Band 8, Neukirchener Verlag 1993, ISBN 3-7887-1465-4
• Hans Conzelmann, Andreas Lindemann: Arbeitsbuch zum Neuen Testament. UTB Band 52, Mohr Siebeck, Tübingen 2004, ISBN 3-8252-0052-3
• Hartmut Stegemann: Die Essener, Qumran, Johannes der Täufer und Jesus. Herder Spektrum 4128, Freiburg 1994, ISBN 3-451-04128-6
• Peter Stuhlmacher, Gerhard Friedrich, Paul Althaus: Das Neue Testament deutsch. Teilband 1: Die Entstehung und der Wortlaut des Neuen Testaments. Vandenhoeck & Ruprecht, 10. Uplage, Chöttingen 1963.

Över de Historie vun Jesus

• Jürgen Becker: Jesus von Nazaret. de Gruyter TB, Berlin 1996, ISBN 3-11-014882-X
• Marcus J. Borg, Thomas Moore (Rutg.): The Lost Gospel Q: The Original Saying of Jesus. Ulysses Press 1996, ISBN 1-56975-100-5
• John Dominic Crossan: Jesus. Beck’sche Reihe TB, München 1996, ISBN 3-406-39244-X
• Jürgen Roloff: Jesus. C. H. Beck, München 2000, ISBN 3-406-44742-2
• Luise Schottroff, Dorothee Sölle: Jesus von Nazaret. dtv, München 2001, ISBN 3-423-31026-X
• Jens Schröter, Ralph Brucker (Rutg.): Der historische Jesus: Tendenzen und Perspektiven der gegenwärtigen Forschung. de Gruyter, Berlin 2002, ISBN 3-11-017511-8 (Upsätz)
• Gerd Theißen, Annette Merz: Der historische Jesus: Ein Lehrbuch. 3. Uplage, Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 2001, ISBN 3-525-52198-7

Över Theologie un Philosophie

• Klaus Berger: Jesus. Pattloch, München 2004, ISBN 3-629-00812-7
• Otto Betz: Jesus, der Messias Israels. Mohr Siebeck, Tübingen 1987, ISBN 3-16-145163-5
• René Girard: Das Ende der Gewalt: Analyse des Menschheitsverhängnisses. Herder, Freiburg 1983, ISBN 3-451-19017-6
• Leonhard Goppelt: Theologie des Neuen Testaments. UTB 850, Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 1978, ISBN 3-525-03252-8
• Walter Kasper: Jesus, der Christus. Matthias-Grünewald, Mainz 1986, ISBN 3-7867-0464-3
• Werner Georg Kümmel: Die Theologie des Neuen Testaments nach seinen Hauptzeugen Jesus, Paulus, Johannes. Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 1969.
• Ulrich Wilckens: Theologie des Neuen Testaments, Band 1–2: Geschichte der urchristlichen Theologie: Jesu Tod und Auferstehung und die Entstehung der Kirche aus Juden und Heiden. Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn 2003, ISBN 3-7887-1895-1

Wat Joden över Jesus schreven hefft

• Schalom Ben-Chorin: Bruder Jesus. Der Nazarener in jüdischer Sicht. dtv, München 1987, ISBN 3-423-01253-6
• David Flusser: Jesus. Rowohlt, Reinbek 2002, ISBN 3-499-50632-7
• Susannah Heschel: Der jüdische Jesus und das Christentum: Abraham Geigers Herausforderung an die christliche Theologie. Jüdische Verlagsanstalt, Berlin 2001, ISBN 3-934658-04-0
• Pinchas Lapide: Der Jude Jesus. Patmos, Düsseldorf 2003, ISBN 3-491-69405-1
• Geza Vermes: Jesus der Jude: Ein Historiker liest die Evangelien. Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn 1993, ISBN 3-7887-1373-9

Sunnerliche Themen

• Adolf Holl: Jesus in schlechter Gesellschaft. Kreuz-Verlag, Stuttgart 2000, ISBN 3-7831-1816-6
• Ulrich Luz: Warum zog Jesus nach Jerusalem? In: Schröter/Brucker (Rutg.): Der historische Jesus (s.o.)
• Hyam Maccoby: Jesus und der jüdische Freiheitskampf. Ahriman-Verlag, Freiburg im Breisgau 1996, ISBN 3-89484-501-5
• Luise Schottroff, Wolfgang Stegemann: Jesus von Nazareth – Hoffnung der Armen. Kohlhammer, Stuttgart 1981, ISBN 3-17-007554-3
• Wolfgang Stegemann: Das Evangelium und die Armen. Christian Kaiser, München 1981, ISBN 3-459-01393-1
• Hanna Wolff: Jesus, der Mann: die Gestalt Jesu in tiefenpsychologischer Sicht. Radius-Verlag, Stuttgart 2002, ISBN 3-87173-676-7

Prozess

• Otto Betz: Probleme des Prozesses Jesu. ANRW II.25.1, S. 566–647
• Joseph Blinzler: Der Prozess Jesu. 4. Uplage (wat wieter maakt), Pustet, Regensburg 1969.
• Chaim Cohn: Der Prozess und Tod Jesu aus jüdischer Sicht. Jüdischer Verlag, Frankfort an’n Main 1997, ISBN 3-633-54141-1
• Peter Egger: Crucifixus sub Pontio Pilato. Aschendorff, Mönster 1997, ISBN 3-402-04780-2
• David Flusser: Die letzten Tage Jesu in Jerusalem. Das Passionsgeschehen aus jüdischer Sicht. Calwer Verlag, Stuttgart 1982, ISBN 3-7668-0676-9
• Werner Koch: Der Prozess Jesu. Versuch eines Tatsachenberichts. dtv, München 1968.
• Pinchas Lapide: Wer war Schuld an Jesu Tod? Gütersloher Verlagshaus Mohn, Gütersloh 1987, ISBN 3-579-01419-6
• Simon Legasse: The Trial of Jesus. SCM Press, London 1997, ISBN 0-334-02679-2 (engelsch)
• Rudolf Pesch: Der Prozess Jesu geht weiter. Herder, Freiburg im Breisgau 1988, ISBN 3-451-08507-0
• Wolfgang Reinbold: Der Prozess Jesu, Göttingen 2006, ISBN 978-3-525-61591-1. Online-Uttog
• August Strobel: Die Stunde der Wahrheit: Untersuchungen zum Strafverfahren gegen Jesus. Mohr Siebeck, Tübingen 1980, ISBN 3-16-143041-7
• Geza Vermes: Die Passion. Die wahre Geschichte der letzten Tage im Leben Jesu, Darmstadt 2006, ISBN 978-3-89678-291-5
• Paul Winter: On the Trial of Jesus, (1. Uplage 1961) Studia Judaica, Band 1, de Gruyter, överarbeit’ Uplaag Berlin 1974.

För Jan un Allemann

• Rudolf Augstein: Jesus Menschensohn. dtv Taschenbücher Band 30822, München 2001, ISBN 3-423-30822-2
• Gerd Lüdemann: Der Große Betrug und was Jesus wirklich sagte und tat. Zu Klampen Verlag, Lüneborg 1998, ISBN 3-924245-70-3
• Carsten Peter Thiede: Jesus, der Glaube, die Fakten. Sankt Ulrich Verlag, Augsborg 2003, ISBN 3-929246-95-3
• Der SPIEGEL, Dossier: Jesusforschung – Ein Mensch namens Jesus (spiegel online)

Weblenken

Jesus. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Greekschen Oortext (Nestle-Aland 27. Upl.) un översett
• New Testament Transcripts Prototype, Greekschen Oortext, Nestle-Aland 27. Upl. mit Appraat för verscheden Textvarianten

Allgemeen Grundinformatschoon

• Herbert Fronhofen: Utwahlbibliographie to Jesus vun Nazareth

Sunnerliche Themen

• Marcus Cohn: Jesus sien Prozess na dat jöödsche Recht
• Christoph Rall: Wat buten de Bibel över den histoorschen Jesus rut to finnen is