Nobelpries för Weertschapswetenschapen

De vun de sweedsch Rieksbank in Erinnerung an Alfred Nobel stift Pries för Weertschapswetenschapen, düütsch Naam: Von der schwedischen Reichsbank in Erinnerung an Alfred Nobel gestifteter Preis für Wirtschaftswissenschaften (sweedsch: Sveriges Riksbanks pris i ekonomisk vetenskap till Alfred Nobels minne) is de renommeertes Pries in de Weertschapswetenschapen un wurrd siet 1969 jedes Johr vergeven. Wiel he tosommen mit de Nobelpriesen verleeht wurr un mit de glieker Priessumme utschreven is, wurrd he in den allgemeen Spraakgebruuk in der Regel as Weertschaftsnobelpries betekent. Ümstreeden is aber, of de Utteknung to Recht in' Inklang mit de anner Nobelpriesen nömmt wurrd.

Bekanntgaav vun den Priesdräger 2008

Vergeven wurr de Prieis dat eerste Mal 1969, de eersten Priesdräger wurrn an' 27. Oktober 1969 bekanntgeven. He ünnerscheed sück vun de anner Nobelpriesen dorin, dat he nich vun Alfred Nobel, man later in dat Johr 1968 vun de Sweedsch Rieksbank to'n Anlaat vun hör 300-johrig Bestahn stift wurr. Dat hannelt sück also nich um en Nobelpries in' oorsprünglichen Sinn, man um en Ehrung, de in' Gedenken an Alfred Nobel nah ähnlichen Kriterien vergeven wurrd.

Allgemeene Vergaberichtlienen

Luut de Statuten sall de Pries jedes Johr en en Person gahn, de en wertschapswetenschaplich Wark verfaat hett, dat vun so groot Bedüüden is, as dat Alfred Nobel in sien Testament van' 27. November 1895 dorleggt hett. Bi Nomineeren, Besluss un Övergaav söllt de Richtlienen vun de Nobelpries anwenndt wurrn, sowiet de todrapen.

Sylvia Nasar schreev in hör Book A Beautiful Mind, dat nah de Diskussionen um de Vergaav an John Forbes Nash de Pries nee defineert wurr. De maak dat mögelk, hüm an Forscher to vergeven, de ut den Beriek Politikwetenschap, Psychologie oder Soziologie stammen. Dat aber steiht in’ Gegensatz vun de Bestimmungen in de Statuten. Ok wurr de Pries siether immer för wertschapswetenschaplich Leistungen vergeven.

Nomineeren

Nomineerensberechtigt sünd

• Liddmaaten vun de Königlich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen
• Liddmaaten vun dat Prieskomitee, dat den Priesdräger
• fröhere Priesdräger vun den Nobelpries för Wertschapswetenschapen
• Wertschapsperfessers ut de skandinaavsch Länner
• Inhebber vun vergliekbor Lehrstöhl vun mindst söss wiedere Universitäten oder Technischen Hoochscholen - de Utwahl maakt de Akademie vun de Wetenschapen, so dat en bruukbor Streen över verscheeden Länner un Fackrebeeden dor is
• anner Wetenschapler, de de Akademie för geeignet hollt.

De Entscheeden över de Utwahl vun de beid letzt nömmt nomineerensberechtigt Gruppen sall jedes Johr bit Enn’ September drapen wurrn.

Utwahl

För de Utwahl vun de Priesdräger is as bi de Priesen in Physik un Chemie de Königlich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen verantwortlich. Dorför wurrd vun de Akademie en Prieskomitee wählt, dat ut fiev Lüüd besteiht. Disse Liddmaaten wurrn för en Amtstiet vun dree Johren wählt. De Antall vun de mögelken Wedderwahlen is begrenzt. Liddmaaten de öller as 70 Johr olt sünd, dröfft nich weer wählt wurrn.

Luut Nasar wurr de Tosommensetten vun dat Komitee nah 1994 derort ännert, dat nu twee Nichtökonomen dit Gremium anhörrn. Dat gifft aber kien offizielle Regel in de Statuten dorto. Sull dat en sückser ähnlich de so nömmt „Lex Buck“ bi Literaturnobelpries geven, so wurrd de nich konsequent inhollen. 2010 weern veer vun fiev Liddmaaten vun dat Komitee Wertschapswetenschapler, un ok de Sekretär vun dat Komitee kummt ut disse Fackricht.

As bi de Nobelpriesen kummt de Regel to'n Insatz, dat maximal dree Personen un twee Leistungen uttelent wurrn. De Empfehlung vun dat Prieskomitee moot bit Enn' September bi de Akademie mitdeelt wurrn. Doruphen söllt sück de Liddmaaten vun de wertschapswetenschaplich Klass (Afdeelen) vun de Akademie bit Enn' Oktober drapen un hör Meenen dorto afgeeven.

De endgültige Entscheeden sall denn vun de Akademie bit Midden November drapen wurrn. All Liddmaaten, de doran deelnehmen, kriegen en Goldmedaille as Erinnerung doran.

Priesumfang

Dat Priesgeld is de glieker Bedrag as in en vun de Kategorien vun den Nobelpries. För de Updeelen in den Fall vun mehreren Priesdrägern gellt dat glieker as bi den Nobelpries. Ebenso sünd en Medaille un en Oorkunn Deel vun den Pries. De Naams vun de Preisdräger wurrn – as ok bi den Freedensnobelpries – up den Rand vun de Medaillen statt up de Flächen ingraveert.

Bekanntgaav

De Bekanntgaav vun de Priesdräger ünnerscheed sück insofern vun den originären Nobelpriesen, as dat de Wertschaftspries kien fasten Termin hett. De wurrd faken as letzt bekanntgeven. De Pressekonferenz to de Bekanntgaav find eerst an' fröhe Nahmiddag statt, wiels de anner Pries in de Regel an' laaten Mörgen bekanntgeven wurrn.

Vörlesen

As de Nobelpriesdräger ock, sünd de Empfänger vun dissen Pries dorto verplicht, en Vörlesen över hör Arbeit to hollen. De find in de Regel an' 8. Dezember in de Aula Magna vun de Universität Stockholm nah de entsprekend Bidrääg vun de Nobelpriesdräger in Physik un Chemie statt.

Verleehn un Bankett

De Verleehn erfolgt in' Rahmen vun de sülvig Veranstaltung, in de ok de Nobelpriesdräger in Physik, in Chemie, in Physiologie oder Medizin un Literatur in dat Stockholmer Konzerthuus jedes Johr an' Doodsdag vun Nobel an' 10. Dezember de Utteknung övergeeven wurrd. De Freedensnobelpries wurrd in Oslo övergeeven.

De Priesdräger vun der Wertschapspries sünd woll immer as letzt an de Reeg, aber se sünd ansonsten vulkommen gliekberechtigt. So sitten se mit de anner Priesdräger up de Bühne un later bi dat Bankett in dat Stadshuset an' Ehrendisch.

Priesdräger

En düütlich Mehrheit vun de Priesdräger stammt ut den USA. Besünners stark vertreeden weern bitlang Ökonomen vun de Universität Chicago, vun de all teihn Priesdräger keemen. In de Johren 1990 bit 1993 keem sogot jedes Johr een vun de Priesdräger vun disse Hoochschool. Ok annern amerikaansch Universitäten sünd bannig stark vertreden: de University of California stell bitlang fiev Priesdräger, de Hoochscholen Columbia University, Princeton University, Harvard University un dat Massachusetts Institute of Technology (MIT) weern jeweils veermal vertreeden.

Bitlang gung de Pries meest blots an Mannlüüd. Elinor Ostrom, de 2009 uttekent wurr, is bitlang de eenzig wievlich Priesdrägerin. Andeelsmäßig hett aber de Physiknobelpries en noch leegeren Fruenandeel. Herbert Alexander Simon weer de eerste Nichtökonom, de 1978 dissen Pries wunn. Sien Doktertitel hett he in Politikwetenschapen maakt, aber is sien Infloot in de Wertschapswetenschap bedüüdend. Von de Mögelkeit, bi dat Fehlen vun en geeigneten Kandidaten den Pries in dat dorupfolgen Johr oder gar nich to vergeeven, wurr bitlang kien Gebruuk maakt.

Kontroversen un Kritik

De Hööftkritikpunkt an den Pries is, dat he woll dör de Vergaavprozedur un Verleehszeremonie de facto en Nobelpries gliekstellt, dat is aber unklor, wenn nich sogor unwohrschienlich is, dat Nobel de Inrichten vun en sücksen Pries wullt harrt hett.

To de utspraken Gegner vun den Pries hörrn ok eenig Nahfohren vun Nobel. 2001 hebbt veer Oorenkel vun sien Bröer Ludvig eenig Breef bekannt maakt, in de Alfred Nobel schrifft: Zitat" Ich habe keine Wirtschafts-Ausbildung und hasse sie von Herzen. Se hebbt sück för dat Afschaffen vun den Pries insett. Ünner annern vertrett Peter Nobel, en Minschenrechtsaktivist un Oorgrootneffe vun Alfred Nobel, de Positschoon, sien Vörfohr harr dissen Pries nie wullt harrt. He nennt den Pries en „PR-Coup“ vun Wertschapswetenschapler, um deren Ansehn to verbetern.

De fröhere sweedsch Finanzminister Kjell-Olof Feldt hett sück dezideert för dat Afschaffen vun den Pries utspraken, ok wenn he later sülvst Vörstand vun de Rieksbank wurr, de den Pries stift harr.

De sweedsch Ökonom Gunnar Myrdal, sülvst Priesdräger. Hatt sück later för de Afschaffen vun den Pries utspraken. Sien Meenen goot ok dorup, dat de Pries an sien Meenen nah „reaktionär“ Personen as Friedrich August von Hayek, mit de he sück den Pries 1974 deelen dee, un an Milton Friedman in dat Johr 1976 vergeeven wurr.

In sien Reed vör dat Festbankett hett von Hayek seggt, wenn he fraagt wurrn weer, harr he sück entscheeden gegen de Schaffen vun diesen Pries utspraken. Woll würr een vun sien Befürchtungen, dat Komitee würr blots den aktuellen wetenschaplich Trends folgen, dör sien Utteken wedderleggt, bi sien tweet Befürchtung weer he aber weniger seker. Se besteiht dorin, dat de Pries en Priesdräger en Autorität verleehn dee, de in de Wertschapswetenschapen kien eenzelt Minsch hemm sull. Wiels dat in de Natuurwetenschapen nich verkehrt weer, wiel de Fackkollegen en Kompetenzövertreeden Inholt beeden deen, würr de Ökonom ok Infloot up Laien utööven. Dordör weer he meest dorto neigt, en Eid för Priesdräger vörtoslahn, hör Kompetenz in apenlich Ütern nich to överschreeden.

Anner Priesdräger hebbt dorgegen positive Aspekte vun den Pries sehn. George Akerlof, 2001 uttekent, sücht den Pries as Mootmaker för wieder Arbeiten. Joseph Stiglitz is de Ansicht, de Pries den de apenlich Opklooren un de ökonomisch Ideen Upmarksomkeit verleehn, de se sonst nich kriegen deen. He markt aber ok ironisch an: „Die Ökonomie ist die einzige Wissenschaft, in der sich zwei Menschen einen Nobelpreis teilen können, weil ihre Theorien sich gegenseitig widerlegen.“

Paul Samuelson, Wertschapswetenschapler an dat Massachusetts Institute of Technology un 1970 mit den Pries bedocht, wurr teihn Johr vör Inrichten vun den Pries vun de Rieksbank nah sien Meenen över en sücksen Pries fraagt. He dorto bi dat Nobelpriesdrägerdrapen 2004 in Lindau seggt, dat he dorvör wohrschoot harr, dat "die Vergabe von Anerkennungen an eine Elite eine größere Gruppe von preiswürdigen Wissenschaftlern von der Ehre ausschließen würde, deren Forschungsergebnisse sich in Qualität und Quantität jedoch nur wenig, wenn überhaupt, unterschieden.

Kritiker seecht de Tatsaak, dat de 1983 storven Ökonomin Joan Robinson nie mit de Pries uttekent wurrn is, as Bewies för de Tendenz vun dat Komitee, Mainstream-Ökonomen den Vörtoog to geven, ofschons all heterodoxe Ökonomen as Friedrich August von Hayek un Ronald Harry Coase wunnen hemm.

Milton Friedman wurr 1976 för sien Arbeiten to’n Monetarismus uttekent. Dat hett internatschonale Proteste veroorsaakt, vör allen bi de radikal Linken, de en Verbinnen to sien söss Daag düern Reis nah Chile sehn deen, wo he Vörlesungen to Inflatschoon geev un sück mit Regeerensliddmaaten drapen dee, ünner annern mit Diktater Pinochet. De veer Nobelpriesdräger George Wald, Linus Carl Pauling, David Baltimore un Salvador Edward Luria hebbt wegen de Priesverleehn 1976 en Protestbreef an de New York Times schreeven.

De Priesverleehn an John Forbes Nash 1994 sall binnerhalv vun dat Komitee Diskussionen wegen de sien bekannt psychisch Erkrankung un sien Antisemitismus veroorsaakt hemm. Later wurrn de Regeln för de Besetten vun dat Komitee afännert. Dat Amt vun de Liddmaaten weer vörher nich up Tiet begrenzt, jetzt hörrn se för en Tietruum vun dree Johren dat Komitee an.

De Priesverleehn an Robert Aumann wurr vun de europääsch Presse wegen sien groot Gebruuk vun de Speeltheorie kritiseert, mit de he sück gegen den Afbau vun de Siedlungen in' Westjordanland utspreeken dee.

De Priesverleehn 2008 an Paul Krugman, en Kritiker vun George W. Bush, hett en Diskussion över dat Vörtrecken vun linke Ökonomen utlööst. Doruphen hett aber dat Komitee seggt, dat dat nie nich en politisch Hollen innommen hett.

Weblenken

• The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, nobelprize.org (engelsch)
• „Der Preis ist heiß“, brandeins.de (düütsch)