Bornit
Bornit (ok Buntkopperkies, Kopper-Lazur oder Kopperlasurierz nöömt) is en faken vörkommend Mineral ut de Klass vun de Sulfiden mit en Mengdenproportschoon vun Metall:Swevel > 1:1. Dat Mineral kristalliseert in’t orthorhombsche Kristallsystem un bildt sik tomeist teemlich massig ut. Kristallen in oktaeder- oder pseudokuubsch Form sünd eher roor. De Klöör is as Bronze oder Kopper.
| Bornit | |
 | |
| Cheemsch Tohopensetten |
Cu5FeS4 |
| Mineralklass | Sulfid, Solfosolt 2.BA.10 (na Strunz, 9. Oplaag) 2.5.2.1 (na Dana) |
| Kristallsystem | orthorhombsch |
| Klöör | bronze- bit kopperfarven löpt bunt an |
| Streekklöör | grauswatt |
| Mohshard | 3 - 3,5 |
| Dicht (g/cm³) | 4,9 - 5,3 |
| Gleem | Metallgleem |
| Transparenz | undörsichtig |
| Brook | uneven bit musselig |
| Splitten | undüdlich |
| Indruck | oktaedrisch oder pseudokuubsch Kristallen; massig |
| faken Kristallflachen | |
| Tweeschenbilden | |
| Kristalloptik | |
| Breektall | |
| Dubbelbreken (optisch Utrichten) |
|
| Pleochroismus | |
| Winkel/Dispersion vun de optischen Assen |
2vz ~ |
| annere Egenschoppen | |
| Phaaswesseln | |
| Smöltpunkt | |
| cheemsch Verhollen | |
| lieke Mineralen | |
| Radioaktivität | nich radioaktiv |
| Magnetismus | magnetsch na’t Hittmaken |
| sünnerlich Kennteken | |
Struktur ännern
Bornit kristalliseert toeerst as Hooch-Bornit in dat kuubsch Kristallsystem. Wenn dat Mineral afköhlt wannelt sik dat bei ca. 270°C üm in dat so nöömte intermediäär Bornit, wat en metastabil kuubsch Struktur hett. Bi 200 °C geiht dat denn över in dat bestännige orthorhombsch Deep-Bornit.
Historie un Naam ännern
Bornit hebbt de Lüüd al siet 1725 kennt, man siek offiziellen Naam kreeg dat Mineral eerst 1845 na den öösterriekschen Mineraloog Ignaz von Born. De bargmännsche Naam Buntkopperkies kummt dorvun, dat Bornit an de Luft gau bunt anlopen deit, as dat op dat Bild to sehn is.
Entstahn un Vörkamen ännern
Bornit kummt op magmatschen, hydrothermalen oder sedimentär’n Weg in Pegmatit oder Skarn tostannen. Dorbi kummt dat faken in Sellschop mit verscheeden annere Sulfidmineralen vör, as Chalkopyrit, Chalkosin, Pyrit aver ok mit Quarz.
De gröttsten Vörkamen gifft dat in Mexiko un in den US-Bundsstaat Montana. Wietere Lagersteden gifft dat in Mansfeld in Sassen-Anholt un in’t düütsche Rhienland, in’t engelsche Cornwall, in Dzhezkazgan in Kasachstan, in Kipushi un Likasi in de Demokraatsche Republiek Kongo un in Bisbee (Arizona), USA.
Verwennen ännern
Vun wegen sien hogen Kopperandeel vun ungefäähr 63% un sien wiet Vörkommen tellt Bornit to de wichtigen Koppermineralen.