The Great Dictator

The Great Dictator (op Platt so veel as „De grote Diktater“; dt. Titel: Der große Diktator) is en US-amerikaansch Speelfilm vun un mit Charlie Chaplin ut dat Johr 1940. De Film is en Satire op Adolf Hitler un den düütschen Natschonalsozialismus. De Ooropföhren weer an’n 15. Oktober 1940. En restaureerte Faten is 2004 in’t Kino wiest worrn.

Filmdaten
Plattdüütsch Titel:	—
Originaltitel:	The Great Dictator
Düütsch Titel:	Der große Diktator
Produkschoonsland:	USA
Johr vun’t Rutkamen:	1940
Läng:	124 Minuten
Originalspraak:	Engelsch
Öllersfreegaav in Düütschland:	FSK 6
Filmkru
Speelbaas:	Charlie Chaplin
Dreihbook:	Charlie Chaplin
Produkschoon:	Charlie Chaplin
Musik:	Meredith Willson, Charlie Chaplin
Kamera:	Roland Totheroh Karl Struss
Snitt:	Willard Nico
Dorstellers
Charlie Chaplin: Adenoid Hynkel/Putzbüdel Paulette Goddard: Hannah Jack Oakie: Napaloni Grace Hayle: Madame Napaloni Reginald Gardiner: Kmdt. Schultz Billy Gilbert: Feldmarschall Herring Henry Daniell: Garbitsch Cyril Ring: Offizier Extra

Geschicht

De Diktater Adenoid Hynkel hett dat Seggen in den fiktiven Staat Tomania un bereedt achter den Rüch vun Bacterias Anföhrer Napaloni de Invasion vun dat Naverland Osterlich (utsnackt „Osterlitsch“) vör. Mit sien Stormtruppen terroriseert Hynkel dat Ghetto, wo de Juden un de Annersdenkenden wahnt. In dat Ghetto leevt ok en jüdschen Putzbüdel un sien Leevste Hannah, de ok vun de Stormtruppen bedrauht warrt. Man Schultz, de Kommandeur vun de Stormtruppen, kennt in den Putzbüdel den Soldaten wedder, de em in’n Eersten Weltkrieg dat Leven reddt harr. Schultz sorgt dorför, dat dat Ghetto eenigermaten vör de Övergrepen afkummt, ok wenn Hynkel wieter sien Wootreden gegen de Juden vertellt.

As Hynkel nich mehr nooch Geld hett för sien Oprüsten, lett he vöreerst vun dat Ünnerdrücken vun de Juden af, dormit he vun den jüdischen Bänker Epstein en Kredit kriggt. Aver as de em dat Geld liekers nich geven will, maakt Hynkel de Juden wedder to sien Feenden. De Kommendeur Schultz stellt sik dorgegen un warrt dorophen vun Hynkel in en Konzentratschoonslager inwiest, kann aver bi sien Fründ in’t Ghetto ünnerduken. De Diktater maakt in de Twüschentiet en’n Bund mit Bacteria un Napaloni. De Bund schall em den Rüch freehollen, för den Fall, dat he Osterlich besetten deit.

De Inwahners vunvt Ghetto plaant en Anslag op Hynkel. Man Hannah helpt jem doran denken, dat Freeheit nich dör Kaputtmaken un Moord tostannen brocht warrn kann. Bi en Razzia warrt Schultz un de Putzbüdel opdeckt un in’t KZ brocht, se künnt aver weglopen un teht sik Uniformen an. Nu sütt de Putzbüdel aver jüst so as Hynkel ut un warrt dorüm verwesselt. De richtige Hynkel, de sik för en poor Daag to’n Utspannen op en Jagd begeven hett, warrt an Steed vun’n Putzbüdel insparrt. De hollt in’n Gegentog an Hynkels Steed en Reed vör de Lüüd vun dat jüst besette Osterlich, de in’t Radio överdragen warrt. He nütt de Reed ut un röpt to Minschlichkeit un Weltfreden op.

Achtergrund

Satirisch Betöög

In’n Rahmen vun sien Satire op de NS-Herrschap hett Chaplin Naams vun Staaten un Politikers verfröömdt. Man de Rassengedanken vun de NS-Ideologie sünd bleven. Dorüm duukt ok in den Film de Begrepen „Juud“ un „Arier“ op. Ok de Begrepen „Ghetto“ un „Konzentratschoonslager“ sünd bibehollen worrn.

De verfrömdten Naams weern:

• Tomania = "Germania"/Düütschland
• Bacteria = Italien
• Osterlich = "Austria"/Öösterriek
• Adenoid Hynkel = Adolf Hitler (ironischerwies schüll later en Hinkel de Filmpropaganda vun de Nazis leiden)
• Benzino Napaloni = Benito Mussolini
• Feldmarschall Herring = Hermann Göring
• Garbitsch = Joseph Goebbels (engl. garbage = Müll)

Spraak

De Reden vun Hynkel warrt op „Tomanisch“ hollen. Tomanisch is en Oort Grammelot, en Spraak, de afsluut nich to verstahn is, sik aver deels ut engelsche, deels ut düütsche Woortsnippels tohopensett. De aggressive Toonfall, as ok de Mimik un Gestik vun Hynkel düüt den brutalen Inhoolt vun sien Snacken an. En Running Gag is dorbi, dat jümmer fakener Vörkamen vun de twee echten düütsch Begrepen „Wiener Schnitzel“ un „Sauerkraut“. Dat Betonen vun de düütschen Spraak in’n Natschoonalsozialismus warrt ok ironisch verarbeit. In de düütschen Faten heet Hynkel mit Vörnaam Anton. De Anlehnen to Android geiht dordör verloren.

De Schiller un de Ladenbeschriften in’t Ghetto sünd op Esperanto schreven.

Mehrmols warrt in den Film dat Kunstwoort „Schtonk“ verwennt un mit „…warrt nich mehr bruukt“ översett. ("Demokratsie Schtonk! Liberty Schtonk! Free Sprecken Schtonk!). Helmut Dietl hett dat Woort 1992 as Titel för sien satirischen Film över de Hitler-Daagböker-Affäre verwennt.

Opfaten

Chaplins Filmwark hett en Bidrag leist to de binnenakerikaanschen Diskussion to den Kriegintreed vun de USA. De „New York Times“ snackt bit hüüt vun den „villicht bedüdensten Film, de je maakt worrn ist“. De Blööd vun den Pressemann William Randolph hett Chaplin Kriegshetz vörhollen. In Chicago hett sik vun wegen den hogen Andeel an Düütschen ünner de Inwahners keen Kino troot, den Film to wiesen, de op lange Sicht de finanziell spoodriekste Film vun Chaplin worrn is.

En faken slecht beweerte Szeen in’n Film weer de, wo de KZ-Gefangenen in’t Konzentratschoonslager marscheert, wat na de Ansicht vun de meisten Kritikers as överdreven dorstellt is. Charlie Chaplin hett later seggt, dat em de Szeen Leed deit. Em weer nich klor wesen, wo grusig dat wirklich togahn weer in’t KZ. „Harr ik vun de Schrecken in de düütschen Konzentratschoonslager wüsst, harr ik den The Great Dictator nich to stannen bringen un mi över den möörderischen Wahn vun de Nazis nich lustig maken künnt“, hett Chaplin Johre later in sien Autobiografie schreven.

Na Angaven vun Budd Schulberg, de ünner annern för de Nürnbarger Prozessen de Bewiesen dörkeken harr, hett Hitler den Film in korte Tiet tweemol achterenanner anföddert. Man, keeneen weet, of he den ok wirklich sehn hett.

Utteken

The Great Dictator is för fief Oscars nomineert worrn, in de Kategorien Best Film, Best Originaldreihbook, Best Hööftdorsteller, Best Filmmusik un Best Nevendorsteller, man wunnen hett he naher nich een dorvun.

Literatur

• Charles Chaplin: Die Geschichte meines Lebens. Frankfort an’n Main 1964: Fischer.
• Charlie Chaplin: Die Wurzeln meiner Komik. In: Jüdische Allgemeine Wochenzeitung, 3.3.67, körtt: wedder ebd. 12.4. 2006, S. 54
• S. Frind: Die Sprache als Propagandainstrument des Nationalsozialismus. In: Muttersprache, 76. Jg., 1966, S. 129-135.
• Victor Klemperer: LTI - Notizbuch eines Philologen. Leipzig 1996: Reclam.

Websteden

• The Great Dictator in de Internet Movie Database (engelsch)
• Offiziell düütsche Siet to’n Film (hoochdt.)