Düütsche Spraak

Disse Artikel is man blots en Stubben. Du kannst Wikipedia helpen un em verbetern.

Düütsch Deutsch
Snackt in	Düütschland Düütschland Öösterriek Öösterriek Liechtensteen Liechtensteen Swiez Swiez Luxemborg Luxemborg Italien Italien Belgien Belgien Frankriek Frankriek Danemark Däänmark
Sprecher	90-105 Mio.^[1]
Klassifikatschoon	Indoeuropääsch Germaansch Westgermaansch Düütsch
Offitschell Status
Amtsspraak in	Düütschland Düütschland Öösterriek Öösterriek Swiez Swiez Liechtensteen Liechtensteen Luxemborg Luxemborg Belgien Belgien Europääsche Union Europääsche Union (Amts- und Arbeitssprache) Auf regionaler / lokaler Ebene: Italien Italien: Vörlaag:IT-BZ Slowakei Slowakei: Blaufuss^[2]^[3] Kuneschhau^[4] Brasilien Brasilien: 6 Gemeinden in den Bundesstaaten Santa Catarina, Espírito Santo und Rio Grande do Sul^[5]
Minnerheden/ Regionaalspraak in	Brasilien Brasilien^[6]^[7]^[8]^[9]^[10] Italien Italien^[11] Rumänien Rumänien^[12] Russland Russland^[13] Kasachstan Kasachstan^[14] Kirgisistan Kirgisistan^[15] Slowakei Slowakei^[3] Tschechien Tschechien^[16] Ungarn Ungarn^[17] Ukraine Ukraine^[18]
Spraakkoods
ISO 639-1	de
ISO 639-2	(B) ger	(T) deu
ISO 639-3	deu

De düütsche oder hoogdüütsche Spraak, kort Düütsch oder Hoogdüütsch, (hoochdüütsch Deutsch [dɔɪ̯tʃ]) is ene vun’e westgermaanschen Spraken, de weltwied twüschen 90 un 105 Millionen Minschen besünners in Düütschland, Öösterriek un de Swiez as Modderspraak snackt un üm de 80 Millionen Minschen as Frömdspraak bruukt.

Düütsch is meist synonym mit Hoogdüütsch un betekent faken de düütsche Standardspraak oder ook de hoogdüütschen Dialekten. Dat Plattdüütsche oder Nedderdüütsche warrt wall ook as enen düütschen Dialekt ankeken, is man bi den Begreep „Düütsche Spraak“ meist nich mitmeent.

As plurizentrische Spraak het dat Düütsche verscheden Standarsvairetäten

De Herkummst un dat rebeet van dat Woord „düütsch“

De Naam düütsch kummt vun dat ole Woort theodisce, wat soveel heet as de „Spraak vun de normalen Lüüd“ (de Volksspraak). In’t Middelöller weer allns theodisce oder Teutsch or Düütsch, wat nich latiensch weer, to’n Bispeel ok de ingelsche Spraak vun de Angeln un Sassen in England.

So to dat Enn vun dat Middelöller harr sik denn de Begreep Düütsch för de Spraken in Düütschland dörsett. De düütsche Standardspraak höört to de westgermaansche Dialektkontinuum. Disse Dialektkontinuum is nich nipp un nau in verscheedene Spraken oder Dialekten indeelbar. To disse Kontinuum höört ook dat Engelsche, dat Hoochdüütsche, Jiddisch, Nedderdüütsch, Nedderlannsch, Frees’sch, Afrikaans, Scots un Luxemborgsch. Dat Düütsche un siene Dialekten nehmt en grodet Rebeet mang de westgermaansche Spraken in. Dat Hoochdüütsche wardt as Dackspraak bruukt un vun de meesten Dialektsprekers beherrscht.

De düütschen Dialekten

Dat gifft ’n ganzen Barg hoochdüütsche Dialekten:

Middeldüütsch
- Westmiddeldüütsch
  - Middelfranksch
    - Ripuarisch
    - Moselfranksch
  - Rheinfränkisch
    - Pälzisch
    - Pennsilfaanisch
  - Hessisch
  - Lothringer Platt
- Oostmiddeldüütsch
Böverdüütsch
Jiddisch
- Westjiddisch
- Oostjiddisch
Wymysorys

Un dat gifft nedderdüütsche Dialekten:

Plattdüütsch (Neddersassisch)
- Westnedderdüütsch
  - Noordnedderdüütsch (wat de meesten Lüüd snackt, de op Nedderdüütsch snackt)
    - Dithmarsch
    - Bremer Snack
    - Ollnborger Platt
    - Sleswigsch
    - Holsteensch (u. a. Reinfelder Platt)
    - Nordhannoversch
    - Oostfreesch Platt
    - Emslänner Platt
  - Westfälsch Platt
    - Mönsterlänsk Platt oder Mönsterlänner Platt
    - Westmönsterlänner Platt
    - Süüdwestfälsch
      - Siuerlänner Platt
    - Ostwestfälsch
  - Ostfälsch Platt
  - Nedderlandsch-Neddersassisch
    - Grunnengs un Noord-Drents (Noord-Drentsch)
      - Westerkwartiers
      - Westerwolds
    - Midden-Drents
    - Zuid-Drents (Süüd-Drentsch)
    - Twentsch
      - Twents-Graafschaps
      - Twents
    - Stellingwarfs
    - Gelders-Overijssels en Urks
      - Gelders-Overijssels
        Achterhoeks
        
        Sallands
      - Urkers
    - Veluws
    - Kollumerlands
- Oostnedderdüütsch
  - Mekelnborg-Vörpommersch Platt
    - Mekelnborger Platt
    - Vörpommersch
      - Rügener Platt
  - Mittelpommersch
  - Oostpommersch
    - Pomerano
  - Mark-Brannenborger Platt
  - Nedderpreußisch oder Nedderprüßisch
    - Plautdietsch
Nedderfranksch
- Nedderlannsch
  - West-Vlaams
  - Frans-Vlaams
  - Zeeuws
  - Hollandsch
    - Utrechts-Alblasserwaards
  - Oost-Vlaams
  - Brabants
  - Südgeldersch Niederrheinisch, Oostnedderfranksch)
  - Limborgsch (Niederrheinisch, Oostnedderfranksch)
  - Afrikaans
    - Kaapse Afrikaans
    - Oosgrensafrikaans (Oosgrens-Afrikaans)
    - Oranjerivier-Afrikaans
    - Oos-Kaapse Afrikaans
    - Oorlams

De hoochdüütsche Spraak hett denn in de Nutiet de Överhand wunnen över dat Nedderdüütsche un Neddersassische. Dat keem vunwegen de Reformatschoon un denn ok vunwegen dat Berlin de Hööftstadt weer un nich mehr to dat plattdüütsche Rebeet höört harr.

De linguistsche Situatschoon üm de nedderdüütschen un neddersassischen Mundarten is noch nich heel kläärt. Aver egentlich ward de nedderdüütsche Spraaktwieg as egenstännig anseht un bildet mang de westgermaansche Dialektkontinuum en egen Spraak.

Phonetik un Phonologie

De Phonetik un Phonologie vun dat Hoogdüütsche ünnerscheed sik regionaal. As ene plurizentrische Spraak givt dat verscheden Uutspraakvarianten. De verscheden düütschen Dialekten neemt ook op de regionalen Uutspraak Inflood.

Dat Hoogdüütsche, dat as reine Schriftspraak anfungen weer, kreeg in de Tied vun 16. bet in dat 18. Jaarhunnerd ook meer un meer een Uutspraaknorm, de sik na dat Missensch richt. De Uutspraaknorm het sik man lüüt bi lütt döörsett unlange Tied geev dat noch grote Ünnerscheed. In dat 19. Jaarhunnerd keem mit Theodor Siebs Deutschen Bühnenaussprache een Standard op, de op dat noorddüütsche Hoogdüütsch baseer un sik bilütten as Uutspraaknorm in Düütschland döörsetten kunn.^[29]

Konsonanten

Dat hoogdüütsche Konsonantensysteem het rund 25 Phonemen un is so vergleken mit annern Spraken döörsniddlich groot. Besünnerheiden sünd to’n Bispeel de rare Affrikaat /⁠p͡f⁠/.^[30]

Veel Konsonaten billt Paren, so as /p–b, t–d, k–ɡ, s–z, ʃ–ʒ/. Den Ünnerscheed beschrivt de Spraakwetenschop meist as lenis un fortis. In dat noorddüütsche Hoogdüütsch is de Ünnerscheed meist de Stemmhaftigkeid: De Lenis-Konsonanten sünd stimmhaftig [b d g z ʒ], de Fortis-Konsonanten sünd stimmloos un deelwies aspireert [pʰ tʰ kʰ s ʃ]. In den süüddüütschen Varietäten sünd de Lenis-Konsonanten stimmloos [b̥, d̥, ɡ̊, z̥, ʒ̊]. De Ünnerscheed to den süüddüütschen Fortis-Konsoanten is swaar to beschrieven. Meist beschrivt de Spraakwetenschop de Fortis-Konsonanten as meer „spannt“. Wat middeldüütsche Varietäten kennt wegen de binnendüütsche Konsonantenswäcken gaarkenen Ünnerscheed twüschen fortis un lenis.

De noorddüütschen Varietäten hebbt in’n Sülvenuutluud kenen Ünnerscheed twüschen fortis un lenis. Alle Konsonaten warrt hier stimmloos. Düt Uutluudverharden kennt de süüddüütschen Varietäten nich.^[31]

Hier ünner staat de hoggdüütschen Konsonanten in dat Internatschonale Phoneetsche Alpahbeet. Allophonen staat in runnen Klaers (), periphäre Phomen in kantigen Klamers []:

	bilabial		labio- dental		dental		alveolar		post- alveolar		palatal		velar		uvular		pha- ryngal		glottal
	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.
Plosive	p	b					t	d					k	g					(ʔ)
Afrikaten			[[Stimmlose labiodentale Affrikaat\|⁠p͡f]]				t͡s		t͡ʃ	[d͡ʒ]
Frikative	ɸ	β	f	v	θ	ð	s	z	ʃ	[ʒ]	(ç)		(x)		(χ)	(ʁ)			h
Nasale		m						n						ŋ
Vibranten								(r)								(ʀ)
Taps/Flaps				*				ɾ
Approximanten												j
laterale Approximanten								l

Vokalen

Dat hoogdüütsche Vokaalsysteem is rund 15 Phonemen recht groot. De meisten Vokalen givt dat as korte un lange Vokalen. Se ünnerscheed sik in de Vokaalquantität man ook in de Qualitäät.

		vöörn		halvvöörn		zentraal	halvachtern		achtern
		unrund	rund	unrund	rund		unrund	rund	unrund	rund
slaten	lang	iː	y ː							u ː
slaten	kort			ɪ	ʏ			ʊ
halvslaten	lang	eː	ø ː							oː
middel						ə
halvapen	kort	ɛ	œ							ɔ
halvapen	lang	ɛː
apen	lang					aː
apen	kort					a

Diphtongen

Dat Hoogdüütsche kennt dree Diphtongen: [aʊ̯], [aɪ̯] un [ɔɪ̯]. Deelwies tellt ook [⁠ʊɪ̯⁠], [⁠ɛɪ̯⁠] un [⁠ɔʊ̯⁠] as düütsche Diphthongen, de man alleen in Interjektschonen so as pfui! oder in Frömd- un Leenwöör so as Mail oder Soul opkaamt.

Nettverwiesen

Wikipedia up Düütsch

Düütsche Spraak. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Op Wikiquote gifft dat Zitaten to, över oder vun „Deutsch“ (hoochdüütsch).

Duden online
Atlas zur deutschen Alltagssprache
Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm. In: www.dwb.uni-trier.de. Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften der Universität Trier; afropen an’n 22. Januar 2024
Wortschatzlexikon vun de Universität Leipzig
Es gibt nicht nur ein richtiges Deutsch Bidrag op srf.ch 20. Januar 2019
So hat sich die deutsche Sprache entwickelt Bidrag up dw.com vom 8. August 2020

Enkeld Nahwiesen

↑ Thomas Marten, Fritz Joachim Sauer (Hrsg.): Länderkunde Deutschland, Österreich und Schweiz (mit Liechtenstein) im Querschnitt. Inform-Verlag, Berlin 2005, ISBN 3-9805843-1-3, S. 7.
↑ Euromosaik-Studie aus 2004: Deutsch in der Slowakei (S. 285–289) (PDF; 4,6 MB). Abgerufen am 31. Januar 2013.
↑ ^a ^b ^c Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in der Slowakei (Memento von’n 24. August 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.
↑ Úrad splnomocnenca vlády SR pre národnostné menšiny (Regierungsrat der slowakischen Republik für nationale Minderheiten und ethnische Gruppen) – Liste slowakischer Gemeinden mit über 20 % Minderheitenanteil (2011) (Memento von’n 19. Dezember 2018 in dat Internet Archive) (PDF)
↑ Instituto de Investigação e Desenvolvimento em Política Linguística: Lista de línguas cooficiais em municípios brasileiros – Liste von brasilianischen Gemeinden, welche eine ko-offizielle Sprache, z. B. Deutsch und den ostpommerschen oder hunsrückischen Dialekt, eingeführt haben (Memento von’n 12. Dezember 2021 in dat Internet Archive), abgerufen am 16. Juli 2019 (portugiesisch)
↑ ^a ^b Vörlaag:Webarchiv/Archive-is
↑ ^a ^b Emenda Constitucional na Íntegra (PDF; 69 kB)
↑ ALEES – PEC que trata do patrimônio cultural retorna ao Plenário (Memento von’n 14. Dezember 2013 in dat Internet Archive)
↑ ^a ^b LEI 14.061 – Declara Integrante Do Patrimônio Histórico E Cultural Do Estado Do Rio Grande Do Sul A “Língua Hunsrik”, De Origem Germânica (Memento von’n 30. März 2019 in dat Internet Archive)
↑ ^a ^b LEI Nº 14.061, de 23 de julho de 2012 – Declara integrante do patrimônio histórico e cultural do estado do Rio Grande do Sul a língua hunsrik, de origem germânica (Memento von’n 30. März 2019 in dat Internet Archive)
↑ Deutsche Sprache in Europa (Memento von’n 15. Mai 2011 in dat Internet Archive) (PDF; 5 MB)
↑ Deutsche Minderheit in Rumänien: „Zimmerpflanze oder Betreuungs-Objekt“, siebenbuerger.de, 15. April 2001.
↑ rusdeutsch.eu – Russlanddeutsche – Geschichte und Gegenwart
↑ Deutsche Minderheit in Kasachstan (Memento von’n 20. Juni 2021 in dat Internet Archive)
↑ Deutsche Minderheit in Kirgistan (Memento von’n 4. März 2021 in dat Internet Archive)
↑ Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in der Tschechischen Republik (Memento von’n 24. November 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.
↑ Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in Ungarn (Memento von’n 24. August 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.
↑ Ratifizierung der Europäischen Charta für Regional- oder Minderheitensprachen. Abgerufen am 5. Mai 2003.
↑ ALEES – PEC que trata do patrimônio cultural retorna ao Plenário (Memento von’n 14. Dezember 2013 in dat Internet Archive)
↑ Deutsche Sprache in Europa (Memento von’n 15. Mai 2011 in dat Internet Archive) (PDF; 5 MB)
↑ Deutsche Minderheit in Rumänien: „Zimmerpflanze oder Betreuungs-Objekt“, siebenbuerger.de, 15. April 2001.
↑ rusdeutsch.eu – Russlanddeutsche – Geschichte und Gegenwart
↑ Deutsche Minderheit in Kasachstan (Memento von’n 20. Juni 2021 in dat Internet Archive)
↑ Deutsche Minderheit in Kirgistan (Memento von’n 4. März 2021 in dat Internet Archive)
↑ Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in der Tschechischen Republik (Memento von’n 24. November 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.
↑ Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in Ungarn (Memento von’n 24. August 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.
↑ Ratifizierung der Europäischen Charta für Regional- oder Minderheitensprachen. Abgerufen am 5. Mai 2003.
↑ Ludwig Erich Schmitt (Hrsg.): Germanische Dialektologie. Franz Steiner, Wiesbaden 1968, S. 143
↑ Werner König: dtv-Atlas zur deutschen Sprache. Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1989, S. 104, 149.
↑ Fausto Cercignani: The Consonants of German: Synchrony and Diachrony. Cisalpino, Milano 1979.
↑ Ulrich Ammon, Hans Bickel, Jakob Ebner, Ruth Esterhammer, Markus Gasser, Lorenz Hofer, Birte Kellermeier-Rehbein, Heinrich Löffler, Doris Mangott, Hans Moser, Robert Schläpfer, Michael Schloßmacher, Regula Schmidlin, Günter Vallaster: . Walter de Gruyter, Berlin, New York 2004, ISBN 3-11-016575-9, S. LVII.

Moderne germaansche Spraken

Noordgermaansch:
Däänsch | Färöösch | Islandsch | Norweegsch | Sweedsch

[Länderkunde-1] Thomas Marten, Fritz Joachim Sauer (Hrsg.): Länderkunde Deutschland, Österreich und Schweiz (mit Liechtenstein) im Querschnitt. Inform-Verlag, Berlin 2005, ISBN 3-9805843-1-3, S. 7.

[2] Euromosaik-Studie aus 2004: Deutsch in der Slowakei (S. 285–289) (PDF; 4,6 MB). Abgerufen am 31. Januar 2013.

[EMSS-3] Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in der Slowakei (Memento von’n 24. August 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.

[4] Úrad splnomocnenca vlády SR pre národnostné menšiny (Regierungsrat der slowakischen Republik für nationale Minderheiten und ethnische Gruppen) – Liste slowakischer Gemeinden mit über 20 % Minderheitenanteil (2011) (Memento von’n 19. Dezember 2018 in dat Internet Archive) (PDF)

[5] Instituto de Investigação e Desenvolvimento em Política Linguística: Lista de línguas cooficiais em municípios brasileiros – Liste von brasilianischen Gemeinden, welche eine ko-offizielle Sprache, z. B. Deutsch und den ostpommerschen oder hunsrückischen Dialekt, eingeführt haben (Memento von’n 12. Dezember 2021 in dat Internet Archive), abgerufen am 16. Juli 2019 (portugiesisch)

[plenarioes-6] Vörlaag:Webarchiv/Archive-is

[ementaes-7] Emenda Constitucional na Íntegra (PDF; 69 kB)

[8] ALEES – PEC que trata do patrimônio cultural retorna ao Plenário (Memento von’n 14. Dezember 2013 in dat Internet Archive)

[rslei-9] LEI 14.061 – Declara Integrante Do Patrimônio Histórico E Cultural Do Estado Do Rio Grande Do Sul A “Língua Hunsrik”, De Origem Germânica (Memento von’n 30. März 2019 in dat Internet Archive)

[rsleijulho2012-10] LEI Nº 14.061, de 23 de julho de 2012 – Declara integrante do patrimônio histórico e cultural do estado do Rio Grande do Sul a língua hunsrik, de origem germânica (Memento von’n 30. März 2019 in dat Internet Archive)

[11] Deutsche Sprache in Europa (Memento von’n 15. Mai 2011 in dat Internet Archive) (PDF; 5 MB)

[12] Deutsche Minderheit in Rumänien: „Zimmerpflanze oder Betreuungs-Objekt“, siebenbuerger.de, 15. April 2001.

[13] rusdeutsch.eu – Russlanddeutsche – Geschichte und Gegenwart

[14] Deutsche Minderheit in Kasachstan (Memento von’n 20. Juni 2021 in dat Internet Archive)

[15] Deutsche Minderheit in Kirgistan (Memento von’n 4. März 2021 in dat Internet Archive)

[16] Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in der Tschechischen Republik (Memento von’n 24. November 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.

[17] Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in Ungarn (Memento von’n 24. August 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.

[18] Ratifizierung der Europäischen Charta für Regional- oder Minderheitensprachen. Abgerufen am 5. Mai 2003.

[19] ALEES – PEC que trata do patrimônio cultural retorna ao Plenário (Memento von’n 14. Dezember 2013 in dat Internet Archive)

[20] Deutsche Sprache in Europa (Memento von’n 15. Mai 2011 in dat Internet Archive) (PDF; 5 MB)

[21] Deutsche Minderheit in Rumänien: „Zimmerpflanze oder Betreuungs-Objekt“, siebenbuerger.de, 15. April 2001.

[22] rusdeutsch.eu – Russlanddeutsche – Geschichte und Gegenwart

[23] Deutsche Minderheit in Kasachstan (Memento von’n 20. Juni 2021 in dat Internet Archive)

[24] Deutsche Minderheit in Kirgistan (Memento von’n 4. März 2021 in dat Internet Archive)

[25] Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in der Tschechischen Republik (Memento von’n 24. November 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.

[26] Regional- und Minderheitensprachen der Europäischen Union – Euromosaik-Studie: Deutsch in Ungarn (Memento von’n 24. August 2009 in dat Internet Archive). Abgerufen am 13. November 2009.

[27] Ratifizierung der Europäischen Charta für Regional- oder Minderheitensprachen. Abgerufen am 5. Mai 2003.

[28] Ludwig Erich Schmitt (Hrsg.): Germanische Dialektologie. Franz Steiner, Wiesbaden 1968, S. 143

[29] Werner König: dtv-Atlas zur deutschen Sprache. Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1989, S. 104, 149.

[30] Fausto Cercignani: The Consonants of German: Synchrony and Diachrony. Cisalpino, Milano 1979.

[31] Ulrich Ammon, Hans Bickel, Jakob Ebner, Ruth Esterhammer, Markus Gasser, Lorenz Hofer, Birte Kellermeier-Rehbein, Heinrich Löffler, Doris Mangott, Hans Moser, Robert Schläpfer, Michael Schloßmacher, Regula Schmidlin, Günter Vallaster: . Walter de Gruyter, Berlin, New York 2004, ISBN 3-11-016575-9, S. LVII.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[28]

[29]

[30]

[31]