Tomas Tranströmer

Tomas Gösta Tranströmer [[ˌtʊmːas ˈjœsˈta ˈtɹɑːnstɹœməɹ]] (* 15. April 1931 in Stockholm; † 26. März 2015^[1])) weer en sweedsch Lyriker. 2011 wurr hüm de Nobelpries för Literatur tospraaken.^[2] Sien Gesamtwark umfaat twalf Gedichtbannen, mit en Gesamtvolumen vun weniger as 500 Sieden. To de Kennteken vun sien Lyrik tellt de hööchstmögelke Verdichtung vun Spraakbiller.

Leven

Der Vader vun den Lyriker weer Journalist, sien Moder Lehrerin un nahdem se schett weer, alleenuptreckend. Bevör de jung Tomas Tranströmer de Musik un de Kunst för sück opdeckt hett, wull he Natuurwetenschapler oder Archäoloog wurrn. Nah dat Abitur hett he en Psychologiestudium an de Universität Stockholm anfungen, dat he 1956 afslooten hett. Dornah bleev he dor för wiedere veer Johr as wetenschaplich Mitarbeiter, bevör he up en Stäe as Psychologe an de Jöögdstraafanstalt Roxtuna wesseln dee.

1965 truck he nah Västerås, en Stadt knapp 100 km westlich vun Stockholm, wo he lang leevt hatt. He wurr dor mit de Johren so hooch schätzt, dat de Stadtböversten 1997 en nah hüm nömmt Tranströmer-Pries för Literatur inricht hemm. Af 1980 bit to’n Ruhestand nehm Tranströmer en Stäe as Arbeitspsycholoog bi dat natschonale sweedsch Arbeitsamt wohr. Nah sien Pensioneeren truck Tranströmer mit sien Fru Monica torüch nah Stockholm.

Tranströmer hett 1954 as 23-Johriger sien eerst Wark herutgeven 17 dikter (17 Gedichte). He xperimenteer dorin sogor mit Blankversen, hett aber nahderhen free Rhythmen vörtrucken. Eenige vun sien nächst Böker, to’n Bispeel Hemligheter på vägen (1958) un Klanger och spår (1966), hebbt Erlevnisse up Utlandsreisen nah Spanien, up den Balkan, nah Afrika un in de USA verarbeit. Sien Texten entstaht immer weer as Resultat vun en Konfrontatschoon mit anner Künsten, so etwa sien poetisch Porträt vun Edvard Grieg oder sien Gedicht Ein Mensch aus Benin, dat vun en afrikaansch Kunstwark in dat Wiener Museum för Völkerkunn inspireert wurr.

En produktive Künstlerfrüendschap verbunn Tranströmer mit den US-amerikaanschen Dichter Robert Bly. Se hebbt annanner warkgetrüe in de jeweilig Spraak vun den annern översett un hebbt deelwies ok Gedichte vun den Gegenöver in eegen Verapenlichungen upnommen. De Bonniers Verlag geev 2001 to’n 70. Gebortsdag vun Tranströmer en Book mit de Korrespondenz vun de beid Dichter ut de Johren 1964 bit 1990 herut.

En Slaganfall in‘ November 1990 harr en halfsiedig Lähmung un Aphasie to Folge. Nah n längere Rehabilitatschoon kunn he aber tomindst weer schrieven. Sien Fru Monica helpt hüm sietdem bi dat Bearbeiten vun Textentwürfen. Sien Gedichte wurrn nah den Slaganfall körter un harrn nich selten dat Verhältnis vun den Dichter to sien Spraak as Thema.^[3] Sien 1996 herutgeven Book Sorgegondolen (De Truergondel) hett sück up den lütten sweedschen Bookmarkt in en Uplaag vun 30.000 Exemplaren verköfft. Tranströmer is buterdem en utwiest begabt Amateurmusiker, de Örgel un Klaveer speelt^[4]. Den stora gåtan (Dat groode Ratsel, 2004) befaat sück deelwies mit dat Thema Dood, de Vörteken un Erfohrungen.

Mit sien Fru Monica Bladh hett he twee Döchter.

Poetik

Tomas Tranströmer sett up Intensität un en hööchstmögelk Verdichten vun Spraakbiller, de mit bannig wenig Wöör utkommt. Wirken will he alleen dör de Völfalt vun de Assoziatschonen un Balanceeren. Mit de Sülvstdisziplineeren dör Verknappen un Lakonie vun de Reed keem Tranströmer all siet de 1950er Johren immer weer to de streng Formvörschriften vun dat japaansch Haiku-Gedicht, en Gedichtform, in de nich de Wöör, sonnern de Sülven de Bausteen sünd.

Kompositorisch hett he vun Anfang an mit kühnen Metapher, free Rhythmen ebenso as sapphischen Stanzen experimenteert. Sien Wortwahl gellt aber as relativ moderat un unprätentiös, sien Stil as gewullt eenfak, aber düchtig rhythmisch un dör överraschende Momente un Assoziationssprünge spannend.

Inhaltlich geiht dat seltener um Natuurbetrachten oder abstrakt Philosophisches, sonnern um Reflexion vun Begegnungen in’ leevten Olldag. Nich de Butenwelt vun de Medien un Weltprobleme un ok nich de Binnenwelt vun de Nabelschau vun to kört kommen Geföhle, Erinnerungen un Beziehungsdramen sünd hier Thema, sonnern de Konzentratschoon up den Moment un dat Wesentliche vun den minschlichen Nahberiek. Man kunn mit en Titel vun Peter Handke vun de „Innenwelt der Außenwelt der Innenwelt“ snacken. En Rezension vun dat Düütschlandradio betekent hüm as „von Gerüchen, Farben, Schwingungen und Zwischentönen regiert“.

Literaturhistorsch steiht Tranströmer in de Traditschoon vun de „Poésie pure“ vun Paul Valéry. He steiht den Prinzip „l’art pour l’art“ (Kunst um hör sülvst willen, ahn wiedere Wirkensafsicht) nahe, is aber över de Perfektschoon vun de Form herut ok an de „Sülvstbefraagen vun dat Psycho-Logisch“ interesseert. En literarischen School is he nich totoordnen. In de düütschspraakig Lyrikszene vun dat anfangend 21. Johrhunnert sünd hüm de ebenfalls gröttstmögelk verdichteten Gedichte vun Sarah Kirsch nahe, ofschoons de immer ehder de Natuurlyrik towendt weer. In de fröh 1970er Johren, as dat Book Östersjöar entstunn, broch Tranströmer de Natuur vun de Schären-Küst rund um Stockholm in sien Gedichten besünners in’ Vördergrund. 14. März 2011</ref> Up Düütsch sünd sämtliche Gedichte vun Tranströmer in Översetten vun Hanns Grössel herutbrocht wurrn.

Tranströmer sien Poetik bringt en Spraak hervör, de ahn Redeschwall utkommen deiht un dorin dicht an de Prinzipien vun den Zen-Buddhismus kummt: „Überdrüssig aller, die mit Worten, Worten, aber keiner Sprache daherkommen“ (Zitat ut dat Gedicht „Aus dem März ’79“, 1983 verapenlicht).

Tranströmers Spraakkraft un Bildmächtigkeit hebbt hüm to de an meesten översett skandinaavschen Dichter in de englischspraakig Welt vun dat 20. Johrhunnert makt, so hett de Encyclopedia Britannica oordeelt. Insgesamt sünd sien Warken in över 50 Spraaken översett wurrn.^[5]

Utteknungen

1966 kreeg Tranströmer den nah Carl Michael Bellman nömmten sweedschen Bellman-Pries, 1981 den Petrarca-Pries, 1990 den Neustadt International Prize for Literature, 1991 den Nordic Prize vun de Sweedsch Akademie, 1992 den Horst-Bienek-Pries för Lyrik, 1996 den August-Pries un 1998 den nah Ján Smrek nömmten Ján-Smrek-Pries in de Slowakei.

För de 1989 herutgeven Gedichtsammlung För levande och döda (För Levende un Dooden) wurr he 1990 mit den renommeerten Literaturpries vun den Noordischen Rat uttekent.

2011 wurr hüm de Nobelpries för Literatur tospraaken. De Svenska Akademien hett de Utteknung dormit begrünnd, dat Tranströmer „uns in komprimierten, erhellenden Bildern neue Wege zum Wirklichen weist“.^[2] Siet 1993 weer Tranströmer jährlich för den Pries vörslahn wurrn.^[6]

Warken

Originalutgaaven

17 dikter. Bonnier, Stockholm 1954
Hemligheter på vägen. Bonnier, Stockholm 1958
Den halvfärdiga himlen. Bonnier, Stockholm 1962
Klanger och spår. Bonnier, Stockholm 1966
Mörkerseende. Författarforlaget, Göteborg 1970
Stigar. Författarforlaget, Göteborg 1973, ISBN 91-7054-110-8
Östersjöar. Bonnier, Stockholm 1974, ISBN 91-0-039367-3
Sanningsbarriären. Bonnier, Stockholm 1978, ISBN 91-0-043684-4
Det vilda torget. Bonnier, Stockholm 1983, ISBN 91-0-046048-6
För levande och döda. Bonnier, Stockholm 1989, ISBN 91-0-047672-2
Minnena ser mig [Selbstbiografie]. Bonnier, Stockholm 1993, ISBN 91-0-055716-1
Sorgegondolen. Bonnier, Stockholm 1996, ISBN 91-0-056232-7
Air Mail. Brev 1964–1990. Brevväxling mellan Tomas Tranströmer och Robert Bly, Bonnier, Stockholm 2001, ISBN 91-0-057384-1
Fängelse. Nio haikudikter från Hällby ungdomsfängelse (1959). Edition Edda, Uppsala 2001, ISBN 91-89352-10-6
Den stora gåtan. Bonnier, Stockholm 2004, ISBN 91-0-010310-1
Jonas Ellerström (Hg.): Tomas Tranströmers ungdomsdikter. Ellerström, Lund 2011, ISBN 91-7247-261-8

Düütsch Utgaaven

Gedichte. Vun de Schriever dörsehn Översetten vun Friedrich Ege, Pierre Zekeli un G.A. Modersohn. Literarisches Colloquium, Berlin 1969.
Formeln der Reise. Ut dat Sweedsch nahdicht vun Friedrich Ege [et. al.]. Verlag Volk und Welt, Berlin 1983.
Der wilde Marktplatz. [Det vilda torget] Ut dat Sweedsch vun Hanns Grössel. Hanser, München 1985, ISBN 3-446-14232-0
Der Mond und die Eiszeit. Översetten: Hanns Grössel. Piper, München 1992, ISBN 3-492-11379-6
Schmetterlingsmuseum. Fiev autobiographisch Texte. Reclam, Leipzig 1992, ISBN 3-379-00740-4
Für Lebende und Tote. [För levande och döda] Ut dat Sweedsch vun Hanns Grössel. Hanser, München 1993, ISBN 3-446-17390-0
Sämtliche Gedichte. Übersetzung: Hanns Grössel. Hanser, München 1997, ISBN 3-446-18961-0
Die Erinnerungen sehen mich. [Minnena ser mig] Översetten: Hanns Grössel. Hanser, München 1999, ISBN 3-446-19670-6
Einunddreißig Gedichte. Tweespraakig Utgaav. Översettn vun Hanns Grössel, utwählt vun Heiner Boehncke, mit twintig Biller vun Christian Goldberg un en Essay vun Hans Jürgen Balmes. Ed. Goldberg, Stood 2002, ISBN 3-00-009717-1
Das große Rätsel. Gedichte. [Den stora gåtan] Tweespraakig Utgaav. Översett vun Hanns Grössel. Hanser, München 2005, ISBN 3-446-20582-9
Ungdomsdikter/Jugendgedichte. Tweespraakig Utgaav. Översett vun Hanns Grössel. Kleinheinrich, Mönster 2011, ISBN 978-3-930754-68-7

Literatur

Bibliografie

Lennart Karlström: Tomas Tranströmer. En bibliografi. Kungl. Biblioteket, Stockholm 1990 (Band 1) und Stockholm 2001 (Band 2) (= Acta Bibliothecae regiae Stockholmiensis 50, 66), ISBN 91-7000-134-0 und ISBN 91-87264-60-9

Studien

Kjell Espmark: Resans formler. En studie i Tomas Tranströmers poesi. Norstedt, Stockholm 1983, ISBN 91-1-833212-9
Joanna Bankier: The Sense of Time in the Poetry of Tomas Tranströmer. Berkeley 1985 [Ph. D. in Comparative Literature]
Staffan Bergsten: Den trösterika gåtan. Tio essäer om Tomas Tranströmers lyrik. FIB:s lyrikklubb, Stockholm 1989, ISBN 91-550-3424-1
Detlef Brennecke: Von Tegnér bis Tranströmer. Zwölf Essays zur schwedischen Literatur. Lang, Frankfurt am Main 1991, ISBN 3-631-43902-4
Niklas Schiöler: Koncentrationens konst. Tomas Tranströmers senare poesi. Bonnier, Stockholm 1999, ISBN 91-0-056913-5 [zugleich Diss. Göteborg 1999]
Staffan Bergsten: Tomas Tranströmer. Ett diktarporträtt. Bonnier, Stockholm 2011, ISBN 978-91-0-012515-8