3D/Biela
3D/Biela weer en kortperioodschen Komeet in’t Sünnsystem. Nöömt weer he na Wilhelm Freiherr von Biela. Dat „D“ in sien Beteken wiest an, dat dat den Komeet nich mehr gifft. He is 1846 tweibroken un hett sik dorna vullstännig oplöst. Dat weer in’n Verloop vun’t Kometenutforschen de eerste Komeet, bi den en Opsplitten beobacht worrn is.
| 3D/Biela | |
 | |
| Egenschoppen vun’n Orbit (Simulatschoon) | |
|---|---|
| Orbitklass | kortperioodsch |
| Grote Halfass | 3,535 AE |
| Perihel — Aphel | 0,879 — 6,190 AE |
| Bahnexzentrizität | 0,751 |
| Bahnnegen gegen de Ekliptik | 13,216 ° |
| Ümlooptiet | 6,65 a |
| Physikaalsch Egenschoppen | |
| Dörmeter | – km |
| Periheldörgang | 24. September 1852 |
| Historie | |
| opdeckt vun | W. v. Biela |
| an’n | 27. Februar 1826 |
| in | Josefstadt |
| Annere Beteken | 1772, 1806 I, 1832 III, 1846 II, 1852 III, 1826 D1 |
Opdecken ännern
De Komeet is an’n 27. Februar 1826 as lütten, runnen Nevelplack vun den öössterriekschen Offizeer un Amateurastronom Wilhelm vun Biela in Josefstadt (Josefov, vundaag Teil vun Jaroměř; hochdüütsch: Jermer) in’t nöördliche Böhmen opdeckt worrn. Biela hett ok sien Bahn bestimmen künnt, de wiesen de, dat sik dat dorbi üm en Komeet hannelt, de en Ümlooptiet vun ruchweg 6,6 Johren harr. Laterhen is bekannt worrn, dat sik dat üm den sülven Komeet hanneln de, de al 1772 vun Jacques Leibax Montaigne un Charles Messier, as ok 1805 vun Jean-Louis Pons beobacht worrn is. Dat he nich jeed mol in Neeg vun dde Sünn sehn weer, leeg an de Positschonen vun de Eer to de Sünn[1].
Na den Halleyschen Kometen, den Olberschen Komeet (13P/Olbers, 1815) un den Enckeschen Komeet, 1815, weer Biela eerst de veerte Komeet[2], de as perioodsch bestimmt weer.
Ümloopbahn ännern
De Ümloopbahn vun Biela harr de Form vun en langtogene Ellips mit den neegsten Punkt na de Sünn (Perihel) binnen de Eerdbahn. De Punkt an’n wietsten weg vun de Sünn (Aphel) leeg ’n beten buten de Jupiterbahn, wodör he to de Familie vun de Jupiter-Kometen höört. De Bahn weer ruchweg 13° gegen de Ekliptik neegt.
Historie ännern
De Komeet keem 1832 wedder, as dat vörrut seggt weer. Dat weer dat eerste Johr in de Historie vun de Minschenheit, dat twee Kometen ankünnigt weern. Veer weern eerst bekannt un dree dorvun weern eerst twüschen 1815 un 1826 as perioodsch kennt. In’n Oktober schüll he torüch wesen un de Eerdbahn in’n Afstand vun twee’nhalf Eerddörmeters krüzen – man een Maand vördem de Eer an dissen Punkt stahn schüll. Ut den Grund geev dat Schandaal un sogor de beteren Daagblööd hebbt över en möglich Tosamenstöten oder tomindst Utwirken vun den Komentensteert spekuleert. Bericht weer sogor vun möögliche Sintfloden oder Cholera. Noch Enn vun’n Januar 1833 hett dat Wiener Theaterblatt[3] doröver schreven. Eenige Schrievers verwesseln ok den Komeet Biela mit den Enkeschen Komeet, de in Frühsommer 1932 torüch kamen schüll un den noch veel bekannteren Halleyschen Komeet, de in’n Oktober 1835 wedderkamen schüll un hebbt jemehr Wedderkamen groff twüschen de Johren 1830 bit 1936 ankünnigt. De Stimmung weer in dat „Kometenleed“ mit den Refrain „Die Welt steht auf kein’ Fall mehr lang“ verarbeit, dat mit de Posse Der böse Geist Lumpazivagabundus vun Johann Nestroy in’n April 1833 uropföhrt worrn is[4][2][5].
To’n Johrwessel 1845/46 hebbt Astronomen beobacht, dat de Komeet in twee Delen tweibroken is, de sik langsom jümmer wieter ut’nanner bewegen. In’n März 1846 weer de Afstand twüschen de beiden Delen op 300.000 km anwossen. Beide harrn en lütten Kometensteert utbillt. Ok bi’t nächste Torüchkamen künnen beide Delen wedder beobacht warrn. Intwüschen weern se üm un bi 2,5 Millionen Kilometer ut’nanner, wat en relative Drift vun 40-50 km/h bedüüt.
Dorna weer Biela för de Johren 1859 un 1865 ankünnigt, man wedderfunnen weer he nich. Ok 1872 is de Söök ahn Spood bleven, man an’n 27. November – as de Eer de Bahn vun den Komeet kürzen de – geev dat en Meteorschuer, bi den bit to 3000 Steernsnuppen in de Stünn beobacht warrn künnen. Dorbi hannel sik dat woll kloor üm Överresten vun den Kometen, de sik vullstännig oplöst harr. De as Bieliden oder Andromediden betekente Meteorstroom künn ok 1885, 1892 un 1899 wedder beobacht warrn, man sien Aktivität güng torüch. Dorna keem de Bieliden nich wedder.
Wiel den Meteorstroom an’n 27. November 1885 is in’n Noorden vun Mexiko de Meteorit vun Mazapil daalstört. Disse Iesenmeteorit weer toeerst as en Schöör vun den Komeet Biela ansehn. Man vundaag geiht man dorvun ut, dat de Fall vun den Meteorit nix mit den Bieliden-Schuer to doon harr[6].
An’n 11. Mai 2001 is vun dat NEAT-Programm en lichtswakcen Komeet mit de Beteken P/2001 J1 (NEAT) opdeckt worrn. Sien Ümloopbahn is teemlich gliek as de vun Biela. Man dat is nich kloor, wat de Komeet een vun de Schören vun Biela dorstellt oder sik dat dorbi blots üm een Tofall hannelt.
Literatur ännern
- Anonym: Der Biela’sche Komeet vom Jahre 1832. (Digitalisat)
Kiek ok ännern
Borns ännern
Daten in de Info-Box stammt vun’t Jet Propulsion Laboratory
- ↑ K.Wurm, Die Kometen. Verständliche Wissenschaft Band 53, Springer-Verlag Berlin-Heidelbarg 1954
- ↑ a b Carl Ludwig von Littrow: Beyträge zu einer Monographie des Halley’schen Cometen – Bey Gelegenheit seiner Erscheinung im Jahre 1835 gemeinfasslich dargestellt; Verlag Heinrich Friedrich Müller, Wien, 1834
- ↑ Theaterzeitung Nr. 21/1833, S. 84
- ↑ Joseph Johann Littrow: Über den gefürchteten Kometen des gegenwärtigen Jahres 1832 – und über Kometen überhaupt; Verlag Carl Gerold, Wien, 1832
- ↑ Johann Nestroy (Rutgever: Friedrich Walla): Sämtliche Werke (Nestroy, Johann), Band 5; Verlag Jugend und Volk, Wien, 1993, ISBN=978-3-224-16924-1
- ↑ Martin Beech: The Mazapil meteorite: From paradigm to periphery, Meteoritics & Planetary Science (2002). Band 37, S. 649-660, doi = 10.1111/j.1945-5100.2002.tb00845.x