Halleysch Komeet

De Halleysche Komeet (offizielle Beteken: 1P/Halley) is siet lange Tiet de bekanntste Komeet in uns Sünnsystem. He is bannig lichtstark un is ruchweg all 76 Johren wedder to sehn. Dat letzte mol weer he 1986 in de Neeg vun de Eer. Dat nächste mol müss he na en Bereken in’t Johr 2061 wedderkamen.

1P/Halley
Egenschoppen vun’n Orbit (Simulatschoon)
Orbitklass	kortperioodsch
Grote Halfass	17,834 AE
Perihel — Aphel	0,586Komet — 35,082 AE
Bahnexzentrizität	0,967
Bahnnegen gegen de Ekliptik	162,262 °
Ümlooptiet	75,32 a
middlere Bahnsnelligkeit	54,57 km/s
Physikaalsch Egenschoppen
Dörmeter	15,3 × 7,2 × 7,2 km
Masse	2 · 1014 kg
Middlere Dicht	0,55 g/cm³
Rotatschoonsduer	170,4 h
Periheldörgang	5. Februar 1986
Albedo	0,05
Historie
opdeckt vun
an’n
in

Allgemeen

Dorstellen vun’n Komeet in dat Fresko Anbeden vun de Königen vun Giotto di Bondone, entstahn 1304-1306

Halley is en kortperioodschen Komeet, de all 75 bit 77 Johren so dicht na de Eer kummt, dat he mit fre’e Ogen goot beobacht warrn kann. Jüst so as annere perioodschen Kometen – de tomehrst Ümlooptieten twüschen dree un twintig Johren hebbt – verlüüt he bi jeden Loop dör sien Perihel en Deel vun sien Materie, vunwegen dat Gas un Stoffpartikels afgeven warrt. Bi sien letzten Dörgang 1985/86 hett sik sien Helligkeit nich so stark wiest, as dat vermoodt weer.

De Ümloopbahn vun Halley is en teemlich langtagen Ellips, de twüschen de Bahnen vun’n Merkur bi ruchweg 0,586 AE vun de Sünn un vun’n Neptun bi ruchweg 35,082 AE verlöpt. De Bahnnegen gegen de Ekliptik liggt bi üm un bi 162,262°, wobi de Ümlooptiet twüschen 75 un 77 Johren liggt. Dat liggt doran, dat de Bahn twüschendör de Jupiter düütlich op de Bahn inwirken deit.

Utforschen in de verleden Tiet

De Komeet hett sien Naam vun den Physiker Edmont Halley (1656-1742), de vunwegen sien Verdeensten üm dat akkerate Bestimmen vun de Ümloopbahn vun Kometen 1720 to’n königlichen Astronom un Baas vun de Steernwacht in Greenwich beropen weer. To de Tiet gell dat Opduken vun Kometen noch as nich vörruttoseggen. Man, Halley hett 1705 opdeckt, dat de Himmelkörper, de 1682 beobacht warrn künn, de glieke wesen müss, as fröhere Kometen ut de Johren 1531 (beschreven vun Petrus Apianus) un 1607 (beschreven vun Johannes Kepler). He segg vörrut, dat de Komeet 1759 wedder op de Eer to sehn wesen müss. As annere Forscher sien Bereken nakeken harrn, hett de Komeet den Naam „Halley“ kregen.

Na Halley sien Dood is de Komeet wohrhaftig torüchkamen: Toeerst weer he an’n 25. Dezember 1758 vun de sass’schen Amateurastronomen Johann Georg Palitzsch un Christian Gärtner beobacht. Bi sien Opduken 1910 hett de Komeet vele Minschen bang maakt. Kort vördem de Eer an’n 19. Mai dör den Steert vun den Kometen dörsusen de, harrn Astronomen opdeckt, dat dor dat giftige Gas Dicyan binnen weer.

Fröhere Dorstellen

In Verloop vun de Tiet is nadräglich faststellt worrn, dat de Halleysche Komeet siet 240 v. Chr. tomindst al 25-mol beobacht worrn is. Een vun de eersten Bild-Dorstellen finnt sik op den Teppich vun Bayeux (üm 1070), wogegen de bekannste mööglicherwies dat Bild vun den italieenschen Maler Giotto di Bondone (1266-1337) is, de den Komeet 1301 sehn hett un em as Steern vun Bethlehem in dat Fresko Anbeden vun de Königen in de Cappella degli Scrovegni dorstellt hett.

Modern Utforschen

Breefmark to de Giotto-Misschoon (Düütsche Bundspost 1986)

De Halleysche Komeet weer 1985 vun fief Ruumsonden vun de Europääsche Weltruumorganisatschoon (ESA), vun Japan un vun de Sowjetunion deelwies in internatschonale Afspraak ünnersöcht. De Wetenschop geiht dorvun ut, dat Kometen ut en Mischen vun Ies, Stenen un Stoff tosamensett sünd, un disse Mischen to’n Deel noch ut de Anfangstiet vun’t Sünnsystem stammt. Dat Utforschen vun Kometen is dorüm en Intressenrebeet ok vun de Kosmogenie un de Kosmologie worrn.

Vun de fief Ruumsonden Giotto, Sakigake, Suisei, Vega 1 un Vega 2 hett de ESA-Sond Giotto mit ehr wetenschopplich Programm an meisten Spood hatt. Se weer na den Maler ut dat Middelöller nöömt. Disse Sond hett den Kometenkarn direkt beobachten künnt, de sik op de Biller as unregelmatig formt wiesen de mit Afmeten vun üm un bi 15,3 × 7,2 × 7,2 km. Dat Volumen vun’n Karn weer op ruchweg 420 km³ bestimmt un de Dicht op den unvermoodt sieten Weert vun 0,55 ± 0,25 g/cm³. De Böverflach vun Halley is bannig düster mit en Albedo vun 0,05 un en licht rode Klöör (jüst so as Asteroiden vun’n Tyyp P). De Karn roteert in ruchweg 7,1 Daag eenmol üm sien Längsass, wobi sien Präzessionsass üm 66° gegen de Längsass neegt is. De Präzessionsperiood bedriggt blots 3,7 Daag un is dormit körter as de Rotatschoon. Dat is teemlich ungewöhnlich.

Dorstellen vun den Komeet op dat Misschoonslogo vun den Flaag STS-51-L, bi den dat Space Shuttle Challenger explodeert is

Wieter hebbt de Biller ok wiest, dat de gröttste Deel vun de Böverflach gor nich aktiv is: Blots vun eenige afgrenzte Rebeden vun Karn, de na de Sünn wiesen deen, weern Gas un Stoff in Form vun Jets in’t Weltall rutblaast. Bi de Misschoon weer ok de Tosamensetten vun de Materie ünnersöcht. Dorbi weer 80 %_Vol Water un 10 % Kohlenstoffmonoxid faststellt. De Rest weern Methan, Ammoniak un annere Kohlenwaterstoffen. Cyan is blots in lütte Sporen meten worrn. Na’t Forschen in de letzten Johren hebbt langperioodsche Kometen un Asteroiden, de buten de Jupiterbahn kreisen doot, vun de Klöör, vun’n Opbo, vun de Dicht un vun de Bahndynamik her vele Gemeensomkeiten. Mag dorüm wesen, dat de Halleysche Komeet vör 3.000 bit 10.000 Johren noch sülvst en Transneptun wesen is.

För dat Johr 1986 weern butendem ok twee Space-Shuttle-Misschonen vun de NASA plaant, bi de de Komeet ünnersöcht warrn schüll, neemlich STS-51-L un STS-61-E. Bi de eerste Misschoon keem dat to de Katastrooph, bi de kort na’n Start de Challenger explodeert is. In de Naklaap weern eerstmol all wieteren Misschonen afseggt, bit nipp un nau faststellt weer, wodör de Unfall utlöst worrn is. Dormit künn ok de tweete Flaag, vör den de Columbia vörsehn weer, nich mehr maakt warrn.

Verlust vun Materie

Jümmer wenn de Halleysche Komeet in de Neeg vun de Sünn is, warrt he hell un kann mit’t fre’e Oog sehn warrn. Man, in’n Verloop vun de Johrhunnerten verlütt he jümmer mehr an Lüüchtkraft. Dat hangt dormit tohopen, dat he Gas un Stoff freesett, wenn de Sünnstrahlen starker warrt. Dat Material, dat den Steert un de Koma billn deit, warrt to’n Deel vun’t Sünnlicht oder nauer vun den Sünnwind „wegblaast“ un gaht den Kometen dormit verloren. För Halley warrt annahmen, dat he in de Neeg vun de Sünn mehr as 50 Tünn in de Sekunn verleren deit. Bi sien letzten Dörgang 1986 belööp sik de hele Verlust an Materie op ruchweg 5 x 10¹¹ kg – dat weern 2,5 ‰ vun de Samtmasse.

Dat bedüüt, dat Halley in de histoorschen Tiet mit jeden Opduken en groten Deel vun sien Substanz verloren hett. Dormit warrt he sien Roop as sünners hellen Komeet al siet en poor Johhunnerten nich mehr gerecht. Siet sien letzt Opduken geev dat al eenige nee opdeckte nich- oder langperioodsche Kometen, de sik düütlich heller wiesen as de Halleysche Komeet, so to’n Bispeel de Komeet Hale-Bopp (C/1995 O1) in’t Johr 1997. Man ünner de kortperioodschen Kometen is Halley jümmer noch de hellste.

De Materie vun den Komeet hett sik op sien Bahn ’n beten verdeelt un sorgt nu regelmatig för twee Meteorströöm. Dat sünd de Eta-Aquariden, de in’n Mai to sehn sünd un de Orioniden, de jeed Johr in’n Oktober in grote Tall optreden doot. De lütten Partikels vergleiht in de Atmosphäär, wenn de Eer de Bahn vun Halley krüüzt, un sünd denn as Meteoren oder „Steernsnuppen“ to sehn, vun de dat denn mehrere Dusend jeden Dag geven kann.

Kiek ok

• List vun de Kometen
• Oortsche Wulk
• Asteroiden
• Kuipergördel

Literatur

• H. U. Keller et al: Images of the Nucleus of Comet Halley, Europääsche Weltruumorganisatschoon (ESA), 1994, ISBN 92-9092-080-7

Weblenken

Halleysch Komeet. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Gary W. Kronk’s Cometography – 1P/Halley (engelsch)
• Halley − Begleiter der Jahrhunderte (hoochdüütsch; mit List vun all histoorsche Opduken siet 240 v.Chr.)