Eerdlüse
De Eerdlüse oder Eerdlüüs (Zoraptera) sünd een vun de lüttjesten Ornens mank de Insekten. Hüdigendags gifft dat weltwiet bi 30 Aarden. Se weert all in de Familie Zorotypidae un dat Geslecht Zorotypus insorteert.[1] Wo de Eerdlüse in de bioloogsche Systematik mank de Insekten staht, is noch nich ganz kloor.
| Erdlüse; Eerdlüüs | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||||||||||||||
| Zoraptera | ||||||||||||||||||
| Silvestri, 1913 |
Kennteken
ännernEerdlüse könnt twee bit dree Millimeters groot weern. Dat gifft in jedeen Aart de wecken Deerter mit Flunken, un de annern ohne. Bi de Deerter mit Flunken gifft dat jummers Vör- un Achterflunken. Boven up de Flunken sitt Haare, un an’n Rand sitt Ooghaare an. De Flunken sitt mit’n Steel an’t Lief an. Bi beide Geslechter sitt Anhangsels (Cerci) mit bloß een Lidd an’t Achterlief an. Bi de Seken gifft dat keen Leggrohr[2] Bi all Aarden gifft dat twee Gestalten: Bloß en poor Deerter hefft Ogen un Flunken. Se sünd dor, datt de Aart sik utbreden un nee Kolonien grünnen kann. Wenn se en günstige Steed funnen hefft, smiet se de Flunken af. De meisten Deerter hefft avers nich Flunken un nich Ogen un verlaat nie nich de Öörd unner de Eer, wo se sik versteken doot.[3] Heken mit Flunken sünd veel roorer, as Seken mit Flunken. Wenn een nich gründlich henkieken deit, slaht de Eerdlüse bannig na de Stofflüse. Man mit de sünd se gor nich neeger verwandt.
Wie se leven doot
ännernAll Aarden freet Rottels in’e Eer un jaagt dor na Büte. Meist vertehrt se Swammgeweev (Swammfadens) un Mieten. Se leevt unner de Barken vun dode Böme oder in Termitenhüser. Se leevt in lüttje Kolonien vun 15-120 enkelte Deerter un hoolt sik dor up, wo de Sunne nich henkamen deit. Dat lett, as wenn dat Tosamenleven good weer for de Deerter: wenn se alleen leevt, gaht se meist fix togrunne.
Wo se vorkamen doot
ännernEerdlüse leevt bloß in de Tropen un in de Subtropen. Se kaamt in Asien un ok in Amerika vor. Dat gifft en Reeg vun Eilannen in’n Ozean, ok de wecken, de bannig wietaf liggt, as Galapagos, Hawaii, Fiji un Mauritius, dor gifft dat allerwegens en egen Aart vun Eerdlüse up. Na Norden to kaamt se vor bit hen na Tibet un de USA.
Systematik
ännernWo de Erdlüse in de Insekten ehre Systematik staht, is wiethen noch nich kloor. Faken warrt annahmen, se weern en Sustergrupp vun de Hackenspinners. De leevt ok bloß in warme Klimazonen un sünd wiethen unbekannt, man se deelt en Reeg vun Kennteken mit de Eerdlüse, as de Flunken ehre Anatomie, dat Leven in Kolonien, un datt dat en Gestalt mit Flunken un een ohne Flunken gifft.[3]. Sunnerlich fallt up, datt dat Lidd vun de Flunken bloß bi düsse beiden Gruppen liek boot is.[4]. Hennig 1953 stellt de Eerdlüse avers an de Siet vun de Sustergrupp Aceria, wo he de Stofflüse, de Deerterlüse, de Franjenflunken un de Snavelinsekten in tohopenfaten deit. Mit de Aceria tohopen billt de Eerdlüse na Henning de so nömmten Paraneoptera. Klausnitzer folgt em dor.
Up Grundlaag vun allerhand Unnersökens vun de Molekularbiologie is avers rutsuert, datt de Erdlüse eng verwandt sünd mit de Kakerlaken, de Termiten un de Biddhaupeer.[5]
Mank de Eerdlüse gifft dat bi 30 Aarden. All höört se to een Geslecht mit to:[6]
Fossilbericht
ännernUt Fundstücke ut Barnsteen sünd Erdlüse all siet de fröhe Kried bekannt.[7]. Dormols verschelen sik de Deerter nich groot vun de hüdigen Eerdlüse, un de meisten Fundstücke weert in dat hüdige Geslecht Zorotypus mit instellt.
Kiek ok bi
ännernBelege
ännern- ↑ [Integrated Taxonomic Information System] (ITIS)
- ↑ Kennteken na Klausnitzer 1997.
- ↑ a b Michael S. Engel: Zoraptera In: Tree of Life Web Project, afropen an‘n 23. Juli 2009.
- ↑ Kazunori Yshizawa (2007): The Zoraptera problem : evidence for Zoraptera + Embiodea from the wing base. Systematic Entomology 32(2): 197-204.
- ↑ Ward C. Wheeler, Michael Whiting, Quentin D. Wheeler, James M. Carpenter: The Phylogeny of the Extant Hexapod Orders. Cladistics 17, 2001; S. 113–169. (PDF).
- ↑ [Integrated Taxonomic Information System] (ITIS)
- ↑ Michael S. Engel & David A. Grimaldi (2002): The First Mesozoic Zoraptera (Insecta). American Museum Novitates No. 3362: 1-20.
Literatur
ännern- Bernhard Klausnitzer: Zoraptera, Bodenläuse. In Westheide, Rieger (Rutg.): Spezielle Zoologie Teil 1: Einzeller und Wirbellose Tiere. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, Jena 1997; Seiten 646–647.