Planet

Disse Artikel is man blots en Stubben. Du kannst Wikipedia helpen un em verbetern.

Planet is en Begreep ut de Astronomie.

Dat Wort kummt ut dat Greeksche un heet so veel as Wannelsteern. Dat kuumt dorvun, dat de Planeten an Himmel jüst so utseen hebt as de annern Steerns, nämlich as lütte lüchtende Punkte. De sünd aber man nich fast, as de Steerns, man bewegt sik allmählich un werrn mol hier to seen un mol dor. De meisten dorvun sünd hell noog, dat man jüm mit bloten Oog seen kann un wörrn deswegen ok all bi de oolen Greeken oder de Chinesen bekannt. Mit dat Utfinnen vun de Wietkiekers (ok Fernrühr nöömt) sünd noch meer entdeckt worrn, as letzten is 1930 Pluto funnen woorn, as dat al grote Teleskopen geev, mit de man ok noch bannig swack Licht wornemmen kann. Planeten sünd – wie man denn laater rutfunnen hett, as man meer mit Telsekope ünnersocht hett un irgendwann ok de eersten Ruumsonden in den Weltruum schoten worrn sünd, de uns denn Fotos no de Eer funkt hebbt – gröttere Massen, de as een Kugel formt sünd, man anners as en Steern nich vun sülvst lüchten dot.

Dat Planetensystem bit 2006

Dat System vun uns Sünn (man seggt ok: Sünnsystem) hett bit August 2006 negen Planeten hat (vun binnen na buten):

de Merkur (lütter as de Eer)
de Venus (meist so groot as de Eer)
de Eer (wat uns Planet is)
de Mars (lütter as de Eer)
de Jupiter (de gröttste Planet)
de Saturn (is de tweetgröttste Planet, de mit den groten Ring)
de Uranus
de Neptun
de Pluto

Wenn de Mass lütter wörr, denn hett man vun Planetoid oder ok Asteroid snackt. De hebbt nich blots en Beteken, man krigt ok een Nummer towiest, de denn mit to den Namen hörrt. Twüschen Mars un Jupiter is en Asteroidenrebeet – so ganz genau is dat man nich afgrenzt. Af un an geev dat Spekulatschonens, dat dat noch en teihnten Planeten achter den Pluto gifft. Wenn von Sünnsystem snackt warrt, is meist uns eegen meent. Dorto höört nich blots de Planeten, man allns, wat in de Gravitatschoon vun de Sünn steit. Siet en poor Johren weet wi aber, dat ok anner Steerns Planeten hebbt. In de Fackspraak nöömt sik so en Planet denn Exoplanet.

Dat Planetensystem na de ne’e Indelen

Monteert Bild vun de acht Planeten un den Maand (all vun Sonden fotografert). De Grötten sünd nich na Skaal.

In August 2006 hett sik dat nu en beten ännert. Na johrelang Snacken, wat denn nu en Planet is un wat nich, un wo man de Grenz leggen kann, wo groot en Mass wesen mutt, dat man noch Planet dorto seggen kann, hett de Internatschoonale Astronoomsche Union (IAU) aver en ne’e Definitschoon rutgeven. Dorna is de Pluto blots noch en Dwargplanet, wat bi de IAU nich meer so rech as „richtigen“ Planet gellt, man en egen Klass von Massen billt un jümmer noch to dat Sünnsystem tellt.

Pluto is nich de einzige Dwargplanet. Woveel dat dorvun gifft, dat weet man noch nich so nau, dat mutt noch prüft warrn. Vun Pluto afsehn hett de IAU noch twee benöömt, de vörher als Asteroiden betekend weern. Asteroiden kanns jümmers noch dorto seggen, wiel dat jo keen Planeten sünd. Un dormit dat sien Richtigkeit hett, hett nu ok Pluto en Nummer kregen.

Opstunns sütt uns Sünnsystem nu as folgt ut (na tonehmen Halfass; Planeten sünd normal, Dwargplaneten kursiv schreven):

Dat gifft aver noch annere Asteroiden, de as möögliche Dwargplaneten gellt un noch nauer ünnersocht warrt. De Tall warrt in de tokamen Tiet seker noch stiegen.

Dat Sünnsystem

Rebeden: Asteroidengördel | Kuipergördel | Oortsche Wulk | Heliopaus