Wikipedia

Pforzheim

Wapen/Flagg Koort

Wapen vun Pforzheim

Pforzheim
Laag vun Pforzheim in Düütschland
Basisdaten

Baden-Württemberg

Flach: 98,03 km²
Inwahners: 116.425 (31. Dezember 2012)
Inwahnerdicht: 1.187,6 Inwahners pro km²
Hööchd: 261 m över de See
Postleettall: 75172–75181
Vörwahl: 07231 Pforzheim, 07234 Hohenwart
Geograafsche Laag:
Koordinaten:48° 32′ N, 8° 25′ O48° 32′ N, 8° 25′ O
Grenzen bi OSM: 62471 62471
Börgermeester: Gert Hager (SPD)
Websteed: www.pforzheim.de/ http://www.pforzheim.de/ www.pforzheim.de
Karte

Pforzheim is en Stadt in' Noordwesten vun Baden-Württemberg un liggt an' Noordrand vun den Swaartwald, wo de Strööms Enz, Nagold un Würm tosommenfleeten. Mit ca. 120.000 Inwahner tellt se as Grootstadt un is de achtgröttste Stadt vun Baden-Württemberg. De Stadt is en Zentrum vun den Verdichtensruum Karlsruhe/Pforzheim, de etwa 650.000 Inwahner tellt. Nächstgröötere Städer sünd Karlsruhe, etwa 25 km noordwestlich, un Stuttgart, rund 37 km süüdöstlich. Pforzheim is en eegenständig Stadtkreis un togliek Sitt vun den Enzkreis, vun de dat Stadtrebeet meest vullständig ümslooten is. Se is dorneben Böverzentrum vun de Region Noordswaartwald, un dor gifft dat tallriek wiederführend Scholen as ok en Hoochschool för anwendt Wetenschap (Hoochschool Pforzheim).

Pforzheim is en oorsprünglich Römergrünnen. De Naam leit sück vun lat. Port(us) (= villicht „Stroomhafen“ oder „Stapelplatz“) af,[1] den up den Leugensteen vun Friolzheim överleeferten röömschen (Deel-)Naam vun de röömsch Siedlung in dat Stadtrebeet vun Pforzheim.

1067 wurr Pforzheim in en Oorkunn vun Kaiser Heinrich IV. (HRR) eerstmals oorkundlich nömmt. Pforzheim weer fröher en badische Residenzstadt. In dat 17. Johrhunnert wurr de Stadt mehrfach dör franzöösch Truppen kört hauen. 1945 legg en britisch Luftangreep 80 Perzent vun dat Stadtrebeet in Schutt un Asch. Meest 18.000 Lüüd sünd dormals to Dood kommen.

Dör de 1767 vun Markgraf Karl Friedrich von Baden begrünnd Smuck- un Uhrenindustrie wurr Pforzheim weltbekannt, worup sück de Binaam Goldstadt bzw. Gold-, Smuck- un Uhrenstadt betreckt. In de Stadt wurrn etwa 75 Perzent vun de düütsch Smuckworen produzeert. Hier gifft dat ok de eenzige Goldschmeedschool mit Uhrmakerschool in Düütschland.

Pforzheim wurrd ok Pforte zum Schwarzwald nömmt. Hier fangen de Swaartwald-Wanderweeg nah Basel (Westweg), Waldshut (Middelweg) un Schaffhausen (Oostweg). Todem is de Oort Endpunkt vun de Bertha Benz Memorial Route.

Begröötensschild Pforzheim
Pforzheim vun baben

Geographie

ännern

Stadtgleedern

ännern

De Stadt Pforzheim besteiht ut de Karnstadt un den dör de Rebeetsreform vun de 1970er Johren ingleedert Gemeenden Büchenbronn, Eutingen an der Enz, Hohenwart, Huchenfeld un Würm, de nah § 8 ff vun de Hööftsatzung vun de Stadt Pforzheim as Vertretung vun hör Oortschap en Oortschapsraat un en Oortschapsverwalten hemm. De fröher ingemeend Dörper Dillweißenstein, dat kört vör de Ingemeenden nah Pforzheim ut de Dörper Dillstein un Weißenstein bild wurr, un Brötzingen hörrn to de Karnstadt. De modern Stadtgleedern ist aber blots deelwies mit de fröhere Gemeendgrenzen identisch.

  •  
    Brötzingen
  •  
    Büchenbronn
  •  
    Dillstein
  •  
    Eutingen
  •  
    Hohenwart
  •  
    Huchenfeld
  •  
    Würm
  •  
    Weißenstein

In de kommunale Statistik vun de Stadt Pforzheim wurrn de folgen 15 Stadtdeelen upführt.[2] Neben den Oortsdeelen mit eegen Oortschapsverwalten hörrn dorto ok Deelrebeeden vun de Karnstadt:

Nahbargemeenden

ännern
 
Blick up Pforzheim

Folgen Gemeenden grenzen an de Gemeend Pforzheim. Se liggen all in' Enzkreis – mit Utnahm vun dat süüdlich liggen Unterreichenbach, dat to'n Landkreis Calw hörrt.

In' Norden: Ispringen, Neulingen, Kieselbronn

In' Osten: Niefern-Öschelbronn, Wurmberg, Wimsheim

In' Süden: Tiefenbronn, Neuhausen, Unterreichenbach, Engelsbrand

In' Westen: Birkenfeld, Keltern, Kämpfelbach

Ruumplaan un politisch Geographie

ännern

Pforzheim hörrt mit dat Umland to'n Verdichtensruum Karlsruhe/Pforzheim, to de de Stadt Karlsruhe, eenig Gemeenden vun den Landkreises Karlsruhe, vör allen de Groot Kreisstäder Bretten, Bruchsal, Ettlingen, Stutensee un Rheinstetten as ok Pforzheim, de nordwestlich Deel vun den Enzkreis, de Stadt Mühlacker un de Gemeend Niefern-Öschelbronn in dat nordöstlichen Enzkreis hörrn. Dat Böverzentrum Pforzheim övernimmt för de Städer un Gemeenden Birkenfeld, Eisingen, Engelsbrand, Friolzheim, Heimsheim, Ispringen, Kämpfelbach, Keltern, Kieselbronn, Königsbach-Stein, Mönsheim, Neuenbürg, Neuhausen, Neulingen, Niefern-Öschelbronn, Ölbronn-Dürrn, Remchingen, Straubenhardt, Tiefenbronn, Wiernsheim, Wimsheim un Wurmberg ok de Upgaven vun dat Middelzentrum.

Pforzheim is en eegenständig Stadtkreis, aber ok Seet vun dat Landratsamt vun den Enzkreis, vun de dat Stadtrebeet meest vullständig umslooten is.

Vör de napoleoonsch Bereinigung 1803/1806 hemm de up dat hüdig Pforzheimer Stadtrebeet liggen Gemarkungen överwegen to dat baden-durlachisch Amt Pforzheim tellt. Wiedere Gemeenden vun dat Amt Pforzheim (to'n Bispeel Dietlingen, Ispringen, Eisingen, Bauschlott, Dürrn, Niefern) legen vör allen in' Norden un Nordwesten, ebenso as wiedere badische Rebeeden, nämelk de Ämter Stein un Frauenalb. De hüdig Pforzheimer Stadtdeelen Würm un Hohenwart hemm dormals to de in de Rieksridderschap organiseert Familienterritorien, beid ünner badisch Landshoheit hörrt. Hohenwart weer Deel vun dat in' Südosten, längs de Würm liggen, kathoolsch bleven Land vun de Rieksridderfamilie vun Gemmingen-Steinegg, dat so nömmt „Biets“. In' Osten un Südwesten leegen württembargisch Territorien (vör allen de Ämter Neuenbürg un Liebenzell in' Südwesten as ok dat umfangriek Territorium vun dat Klosteramt Maulbronn in' Osten).[3]

Laag in den Natuurruum

ännern
 
Bezirksamtstoorn an dat ehmalge Groothartoglich Bezirksamt Pforzheim an de Bahnhofstraat
 
CongressCentrum Pforzheim
 
Breefmark vun de Düütsch Bundspost (1992): 225 Jahre Schmuck- und Uhrenindustrie, Pforzheim

Sowohl de fröhere Stadtgemarkung as ok dat hüdige Gemeindeterritorium erstrecken sück luut de natuurrüümlich Gledern vun Düütschland up Gäurebeet (Enztal, Kraichgau) un Swaartwald.[4] De Innenstadt liggt in en Wieden vun dat Enzdaal an' Tosommenfloot vun Nagold un Enz. De Gesteensünnergrund wesselt in' Daalgrund vun' Musselkalk (Gäuland) to'n Buntsandsteen (Swaartwald), natuurrüümlich sehn wurrd dat Enzdaal af Birkenfeld un insluuten de Pforzheimer Binnenstadt to dat Gäuland rekent. De Nagold nimmt an' südlichen Stadtrand de Würm up, weswegen man in Pforzheim geern vun een Dree-Strööm-Stadt snackt. De Butenbezirke un Ingemeenden trecken sück ok up de südlich un nördlich ansluuten Hoochebenen vun Swaartwald un Kraichgau, Dillstein un Weißenstein liggen in' nah Süden trecken Nagolddaal, Würm in dat nah Südosten trecken Würmdaal. Watermenge un Intoogsrebeet vun de Nagold sünd bi den Tosommenfloot mit de Enz wietut höhger, dennoch wurrd de Stroom aber wiederhen Enz nömmt.

Da Gemeendrebeet vun Pforzheim erstreckt sück up folgen natuurrüümliche Eenheiten (upnommen för de geographische Landsupnahm vun Düütschland[5]):

  • 12 Neckar-Tauber-Gäue (vun Musselkalk präägt Gäurebeeden, de sück ok östlich un nördlich vun den Swaartwald hentrecken)
    • 122 Bövere Gäue (nah Kraichgau un Neckarbecken dat darte groot Gäurebeet in de Pforzheimer Region, erstreckt sück tüschen Würm un Baar un fangt wenig südöstlich vun de Stadtgrenz an)
    • 123 Neckarbecken (wiet Gäubecken tüschen Stuttgart un Heilbronn)
      • 123.1 Südwestlich Neckarbecken
        • 123.10 Östlich Hagenschieß
    • 125 Kraichgau (umfaat ok Rebeeden, de volksdömlich nich to den eegentlichen Kraichgau rekent wurrn, to'n Bispeel dat Pforzheimer Enzdaal)
      • 125.3 Pfinzhügelland (umfaat ok Rebeeden buterhalv vun dat Intoogsrebeet vun de Pfinz, to'n Bispeel dat Pforzheimer Enzdaal)
  • 15 Swaartwald (Middelgebirge tüschen Pforzheim un Hoochrhien, in den Pforzheimer Ruum dör Buntsandsteen kenntekent)
    • 150 Swaartwald-Randplatten (längs den Nord- un Ostrand vun den des Schwarzwalds)
      • 150.1 Östlich Swaartwald-Randplatten
        • 150.13 Enz-Nagold-Plaat

Up dat Pforzheimer Gemeendrebeet finnen sück also all tosommen fiev natuurrüümlich Ünnereenheiten:

125.34 Pforzheimer Enzdaal: Zentraal natuurrüümlich Ünnereenheit för Pforzheim, um de sück de anner Ünnereenheiten gruppeeren. Dat Pforzheimer Enzdaal erstreckt sück in südwest-nordöstlicher Richt vun Birkenfeld bit Enzberg. Wiels de stroomupwärts liggen Rebeeden to'n südlich liggen Swaartwald un de stroomafwärts liggen Rebeeden to'n östlich liggen Neckarbecken rekent wurrn, tellt dat Pforzheimer Enzdaal wegen ökologisch Gemeensamkeiten natuurrüümlich sehn to'n Kraichgau, dat sück nördlich un westlich vun Pforzheim utbreedt. In disse Eenheit liggen vör allen de Pforzheimer Stadtdeelen Binnenstadt, Oststadt, Eutingen, Nordstadt, Weststadt un Brötzingen as ok de nördlich Rebeeden vun de Stadtdeelen Südweststadt und Südoststadt. Dat Pforzheimer Enzdaal is en 150 m deep Söhlendaal mit Daalhängen in Terrassen. De breet, natt Daalsöhl besteiht ut en över Buntsandsteenschottern liggen Auelehmdeck. Daalsöhl un Daalhänge sünd meest komplett verbaut.[6]

125.33 Bauschlotter Plaat: Erstreckt sück nördlich vun dat Pforzheimer Enzdaal, nömmt nah dat Dörp Bauschlott. In dies Eenheit liggen de nördlich Deelen vun de Pforzheimer Stadtdeelen Nordstadt un Eutingen. De Bauschlotter Plaat is en swaak zertalte Musselkalk-Hoochflaach mit för Ackerbau bannig good to bruuken Böden (Korngäu-Typ). De minn Zertalung hangt dormit tosommen, dat de direkte rhiensche Erosion noch meest nich ankommen is.[6]

125.32 Östlich Pfinzgau: Erstreckt sück nordwestlich vun dat Pforzheimer Enzdaal. In disse Eenheit liggen de nordwestlichen Deelen vun den Pforzheimer Stadtdeel Nordstadt (vör allen dat Gewarfrebeet Wilferdinger Höhe). Dat hannelt sück dorbi um en stark zertalte Musselkalk-Hoochflach vun den Heckengäu-Typ.[7]

150.13 Enz-Nagold-Platte: Erstreckt sück südlich vun dat Pforzheimer Enzdaal un hett en irreführen Beteken, wiel dat vör allen dat Nagoldrebeet umfaat. In disse Eenheit liggen vör allen de südlich Rebeeden vun de Pforzheimer Stadtdeelen Südweststadt un Südoststadt as ok de Stadtdeelen Büchenbronn, Dillweißenstein, Huchenfeld, Hohenwart, Würm un Buckenberg mit Haidach. Disse vör allen ut Buntsandsteen upbaut Swaartwald-Plaat ist överwegen bewaldet un temelk umfangriek (reckt in' Süden bit Altensteig). De Däler vun de Nagold sünd deep un mit steil Hängen in de Plaat insneeden. Up de Riedeln tüschen de Däler finnen sück Rodungseilannen (z. B. Huchenfeld und Hohenwart).[8]

123.10 Östlicher Hagenschieß: Umfaat en lütt Rebeet südwestlich vun dat Pforzheimer Enzdaal. Ok disse Beteken is irreführend, wiel de Eenheit nich blots de Osthälft vun dat Hagenschieß, sonnern ok östlich angrenzen Gäurebeeden (Wurmberg un Wiernsheim) umfaat. De Hagenschieß an sük en groot Waldrebeet in' Osten vun de Stadt, dat to'n grooten Deel to Pforzheim hörrt. Wiels de westliche Hagenschieß to'n Swaartwald tellt, wurrd de östliche Hagenschieß to'n Neckarbecken rekent, wiel he överwegend en Musselkalk-Hoochflach („Wellengebirge“) dorstellt. Trotz de ackerbaulich Eegnung is de östliche Hagenschieß ut historsch Grünnen gröttstendeels bewald (fröhere Genossenschapswald vun de umliggend Gemeenden).[9]

Natuurschuulrebeeden

ännern

Pforzheim hett Andeel an dree Natuurschuulrebeeden. Dat Felsenmeer liggt mit sien Grött vun 5,6 ha, as ok dat Natuurschuulrebeet Mangerwiese-Wotanseiche mit sien Grött vun 65,4 ha, komplett up Pforzheimer Gemeendrebeet. An' all tosommen 158,5 ha groot Natuurschuulrebeet Unteres Würmtal hett Pforzheim en Andeel vun 125,8 ha.

Dialektgeographie

ännern
 
Flößer-Skulptur up de Auer Brügg

Pforzheim liggt in en Rebeet, in dat sück schwäbische un südfränksche Dialekt-Marmalen mischen. Dit Övergangsrebeet dehnt sück vun den Nordswaartwald nah Osten bit südlich vun Heilbronn hen ut un hett up Pforzheimer Breedt en relativ groot Nord-Süd-Erstreckung (in' Süden bit över Calw un Weil der Stadt herut). Pforzheim liggt ehrder an' Nordrand vun dit Övergangssrebeet.[10][11]

In' Pforzheimer Beriek orienteeren sück de Spraakgrenzen geographisch meest nich an natuurrüümlich Grenzen un Verbinnensweeg, sonnern mehr an fröhere politisch un karklich Grenzen. En Infloot harr tonächst de um 500 trucken nee politisch Nordgrenz vun Alemannien, dör de dat alemannisch besiedelt Pforzheimer Rebeet to den fränkkschen Herrschapsberiek keem un entsprekend spraaklich beinfloot wurr. De nee Grenz verleep ca. 20 km südlich vun Pforzheim, dicht bi Calw. Later keem dat Rebeet bi Pforzheim to Baden. Aber dit badisch Rebeet reck immer fingerförmig in dat umgeven württembergisch Rebeet rin, un nehm Deel an de spraaklich Entwicklung vun en ehmals alemannisch to en nee schwäbisch Spraakrebeet. Völfältig fien Spraakgrenzliiens trennen dorüm bit hüüd de Pforzheimer Region spraaklich vun dat nordbadisch Rebeet um Karlsruhe af.

De eegentliche Stadtmundoort vun Pforzheim weer präägt vun tallriek Wesselwirkungen tüschen heimischen un towannert Mundorten. De Mundoort vun de vun de Flößer präägt Stadtdeel Au stunn dorbi in en Gegensatz to'n Dialekt vun de eegentlich, vun Hannelslüüd un Handwarker präägt Karnstadt. Ok de tonehmen dörplich-buerlich Siedlung vun de östlich vun de Stadt gelegen „Alte Stadt“ harr en eegen Charakter. Dör Industrialiseeren, Towannerung un Stadtwasdom verloren Au un de „Alte Stadt“ hör spraaklich Eegenorten. De industriebedingte Inwannern (vör allen tüschen 1870 un 1910, aber ok all vör dat 18. Johrhunnert) keem vör allen ut de schwäbisch snacken Rebeeden. Sexauer hett in dat fröhe 20. Johrhunnert veer Dialektgruppen ünnerscheeden: de konservative Au-Dillsteiner Mundort, en öllere un en jüngere Stadtmundort as ok de Mundort vun de towannert Lüüd. De Stadtmundorten hemm fränksche togunsten vun schwäbisch Dialektmarkmalen upgeven, gliewohl funnen aber ok fränksche Neerungen Intoog. Mit de Tiet wuss vör allen de Infloot vun de Schrftspraak. Dormit gung ok de fröher starke franzöösch Inslag in' Stadtdialekt verloren, ebenso as verscheeden för de Smuckindustrie typisch Utdrücke.[12]

Historie

ännern

Översicht över de politische Historie vun Pforzheim

ännern
 
Koort vun de Republiek Baden

Vör de röömsch Eroberung in dat eerste nahchristlich Johrhunnert leeg dat Rebeet vun dat hüüdig Pforzheim in dat Rebeet vun de Kelten. Direkte Sporen vun de Kelten finnen sück ut de Tiet 500 bis 300 vör Christus. De röömsch Epoche düer bit in dat 3. Johrhunnert, in disse Tiet wurr an de Enz för de Römerstraat Straßburg-Cannstatt en Furt inricht. De dorher entstahn Siedlung wurr Portus nömmt. Um 259/260 hemm alemannsche Bevölkerungsgruppen den Limes överwunnen. Um 500 wurr Alemannien in dat Frankenriek ingleedert. De Nordgrenze vun Alemannien wurr dorbi wiet nah Süden verschaven – leeg se tovör dicht an den Main, verleep se nu wiet südlich vun Pforzheim, dicht bi Calw. 919 entstunn dat Hartogdum Schwaben to dat ok Pforzheim hörrn dee. Eventuell in dat 11. Johrhunnert weer Pforzheim Deel vun salisch Territorien un gung vun de Salier an de Staufer över. Per Heiraat keem Pforzheim 1195 an de Welfen, un blots wenig Johren later, 1220/1227, ok weer dör Heiraat, vun de Welfen an de vun Baden. To en Stadt wurrn is Pforzheim mögelkerwies all in de staufisch Tiet un düer mit in dat 14. Johrhunnert an. 1344 gung dat Eegendom an de Pfarrkark (hett sowohl St. Martin as ok St. Michael mit inbetrucken) vun dat Kloster Hirsau an dat Kloster Lichtenthal över. Tüschen 1462 un 1750 weer Pforzheim blots as Lehen vun dat Kurförstendom Pfalz bi Baden. En Ordnung vun den badischen Markgrafen Christoph I. broch de Stadt 1486 den Verlust vun de politisch Autonomie. Nahdem Baden deelt wurr, hörr Pforzheim vun 1515/1535 bit 1771 (mit Ünnerbreken) to de Ünnere Markgrafschap Baden (Ernestinsch Lien, later ok Markgrafschap Baden-Durlach nömmt). to'n Residenzoort vun de Ünnere Markgrafschap wurr 1535 Pforzheim wählt, de Residenz wurr aber all 1565 nah Durlach verleggt. 1538 wurr Pforzheim ok zentraal Begräbnisstäe vun de ernestinsch Lien un bleev dat ok för dat vereenigte Baden nah 1771. Tüschen 1519 un 1556 wurr in Pforzheim bzw. Baden-Durlach de Reformatschoon inführt. Dör den Verkoop vun Liebenzell un anner Rebeeden an Württemberg in dat Johr 1594 un dorupfolgen Johren keem Pforzheim an de Peripherie vun Baden-Durlach. In Dartigjohrigen Krieg (1618–1648) weer de Stadt den Togreep vun Baden meest enttrucken (1624–1635 Besetten dör kaiserliche oder sweedsch Truppen, 1635–1645 hörr Pforzheim to Bayern). 1803 wurr Baden to'n Kurförstendom, 1806 to'n Groothartogdom. Tüschen 1871 un 1933 weer Baden Bundsstaat vun dat Düütsch Riek, siet 1918 as Freestaat. Ünner dat NS-Regime vun dat Düütsch Riek folg 1933 de „Gliekschalten“ vun Baden un Pforzheim (Afschaffen vun de Rechte vun de Deelstaaten, dat Nömmen vun den Pforzheimer Börgermeester dör de NSDAP, Umbillen vun den Stadtraat anhand vun de Rieksdagswahlergevnisse 1933). Siet April 1945 hörr de Stadt för wenig Maand to de franzöösch Besettenszoon, siet Juli 1945 bit 1949 to de US-amerikaansch Besettenszoon, in de dat Land Württemberg-Baden inricht wurr. 1952 gung Württemberg-Baden in dat Land Baden-Württemberg up.

Fröhgeschichte

ännern

De Stadt geiht up en röömsch Siedlung an en Enz-Furt torüch (üm un bi 90 n. Chr.), de Naam vermootlich up latiensch portus = Hafen/Stapelplatz.

De eerste Oorkunn, de röömsch Leugenstein vun Friolzheim van 245 n. Chr., wiest up de röömsch römische Siedlung portus hen. De Siedlung leeg an de röömsch Heerstraat tüschen Böverrhien- un Neckarrebeet jüst dor, wo de Feernhannels- un Heerstraat de Enz, kört nah de Vereenigung mit de Nagold, in en Furt queren dee. Woll all to disse Tiet hett sück dor de Flößerei in de röömsch Siedlung dörsett, wiel de Enz af Portus dör den Tofloot vun Nagold un Würm schiüübor wurrd. Över en to vermooden Hafenanlaag an de Enz is nichts wieder bekannt. Mit eenig Wohrschienlichkeit is de latiensch Naam unvullständig överleefert wurrn un harr wiedere Bestanddeelen. En wiet verbreedt, up Philipp Melanchthon torüchgahn Irrtdom is, dat de Naam vun Pforzheim up porta = Door/Porta Hercyniae (to'n Swaartwald) torüchtoführen is. Ok Reuchlin sien spekulative Afleiten vun den Naam vun den Trojaner Phorkys as mythischen Stadtgrünner is falsch.[13]

In dat 3. Johrhunnert anfungen röömsch Grootbauten laaten den Sluss to, dat de lütt Handwarkersiedlung to en Verwaltenszentrum, etwa en Civitas-Hööftoort, utbaut wurrn sull. 259 un 260 hemm Franken un Alamannen de rechtsrhiensch Rebeeden vun dat röömsch Riek erobert. De Siedlung Portus wurr platt maakt. De Överleefern över de Siedlung is denn vöreerst afbraken.

Eenig Keramikscherben un Münten, de man funnen hett, laaten aber darup sluuten, dat dat en den Fortbestand vun de Siedlung geev, de Siedlungskontinuität kunn aber eal ok bannig swaak ween hemm.[14] En Besiedlung wurrd eegentlich eerst weer mit de Reegrööv ut dat 6. un 7. Johrhunnert richtig griepbor, de allerdings etwa 800 m stroomafwärts vun de röömsch Siedlung liggen.[15] Över de röömsch Siedlung sülvst is later in de Karolingertiet de Alte Stadt vun Pforzheim wussen.[16] En Tüügnis ünner anner för disse Tiet is de Gravensanlaag an' Kappelhof in dat Untergeschoss vun dat Caritas-Huus.

1067 bit 1500

ännern
 
Johannes-Reuchlin-Statue an' Slottbarg

1067 wurr Pforzheim in en Oorkunn vun Kaiser Heinrich IV. to'n eersten Mal nömmt, um 1800 rüm kreeg de Siedlung dat Marktrecht. Man weet dör Oorkunnen, dat Kaiser Heinrich IV. Pforzheim in de Johren 1067 un 1074 besöcht hett. 1100 weer den Codex vun dat Kloster Hirsau to entnehmen, dat de Alte Stadt vun Pforzheim all vör dat Johr 1100 Marktrecht harr un sück in den Besitt vun dat Kloster Hirsau befunn. In dat 12. Johrhunnert weer de Alte Stadt klösterlich-karklich präägt mit en Nikolauskapelle (Schuulpatron vun de Flößer un Schipper), in' Schuul vun en fröh Martinskark, un kreeg Konkurrenz ven en nee Siedlungskarn (Neustadt), ünnerhalv vun en 800 m stroomupwärts liggen Burgbarg mit en Michaelskapelle (hüüdig Slottbarg mit Slottkark). De Neustadt is gau grötter wurrn.

1220 hemm de badischen Markgrafen Pforzheim to hör Residenz wählt. De Swoorpunkt hett sück togunsten vun de Neustadt verschaven; de Alte Stadt verlor an Bedüüden. 1240 wurrd en Pforzheimer Börgermeester eerstmals oorkundlich nömmt. 1447 wurr mit de Pforzheimer Fürstenhochzeit de Hochtiet vun den badischen Markgrafen Karl I. mit Katharina vun Öösterriek, de Süster vun den Kaiser Friedrichs III., mit groot Prunk fiert.

In de tweet Hälft vun dat 15. un in dat 16. Johrhunnert entwickel sück de Pforzheimer Latienschool to en vun de bedüüdenst Gelehrtenscholen in Süddüütschland. Hör Mesters un Schölers hemm en wichtige un herutragen Rull in de Utbreeden vun den Humanismus un de Reformatschoon speelt. To de bekanntst Schölers tellen Philipp Melanchthon un de in Pforzheim boren Humanist Johannes Reuchlin. He is hüüd Naamsgever för dat 1961 inweeht Kulturzentrum Reuchlinhaus, to dat ok en internatschonales Smuckmuseum hörrt, as ok för dat Reuchlin-Gymnasium. Buterdem wurr de Reuchlinpries nah den Gelehrten nömmt. De Utteknung wurr 1955 to'n Anlaat vun de Fier to'n 500. Gebortsdag vun Johannes Reuchlin eerstmals verleeht.

1500 bit 1680

ännern
 
Merian-Steek, Pforzheim 1643
 
Förstengruft vun dat Huus Baden im Stiftschor vun de Slottkark

1501 hett Markgraf Christoph I. de Ordnung der flötzer oder schiffer zu Pfortzheim erlaaten. To dat öldste Gewarfen in Pforzheim tellt de Flößeree. De över Enz, Nagold un Würm flöößt Eenzelstammen un Lüttflöße ut den Swaartwald (die lang un liek Dannen weern as Baumaterila ideal) wurrn in de Pforzheimer Au to Grootflößen för de ünnere Enz un de Waterlien Neckar/Rhien ümbunnen. För jeden Floßfohrer vun der vergangen Johrhunnerten weern de Flößer-Statschonen Weißenstein, Dillstein un Pforzheim en fasten Begreep. Pforzheim harr to disse Tiet ok en Tollstatschoon, an de de Flößer för dat Befohren vun de Waterweeg mit Scheep en Gebühr entrichten mussen.

1535 bit 1565 wurr de Stadt bi dat Arvdeelen vun de badisch Land Residenz vun den badischen Markgrafen Ernst I. Dornah wurr de Residenz nah Durlach verleggt, weshalb man vun de Lien Baden-Durlach snackt. De Stadt bleev aber Sitt vun en badisch Amt un wiederhen letzt Ruhestäe vun de badisch Markgrafen. 1618, to Anfang vun den Dartigjohrigen Krieg, harr Pforzheim etwa 2500 bit 3000 Inwahner un weer dormit mit Afstand de gröttste ünner de Städer vun de Markgrafen vun Baden. To dissen Tietpunkt harr Pforzheim aber all düütlich an Bedüüden tegenöver fröhere Tiet verloren, wiel in dat 15. Johrhunnert völ Böverschichtfamilien (Patrizier) de Stadt verlaaten harrn.

1645, gegen Enn' vun den Dartigjohrigen Krieg, hemm bayerisch Truppen de Alte Stadt daalbrennt. Se wurr ahn Befestigungsanlagen weer upbaut. Dormit weer de Status vun en dörpähnlichen Weilers fastleggt, un se verschwunn bit up en paar Randnotizen ut de Geschichtsschrieven. De Neustadt dorgegen bestunn wieder. In dat 13.–15. Johrhunnert keem Pforzheim dör en düchtig Fördern vun de badisch Markgrafen, de de Stadt as den wichtigsten Stüttpunkt vun hör Huusmacht ansehn deen, un de Laag an' Krüüzenspunkt vun groot Hannelsstraaten to en wertschaplich Blüüt. Holthannel un Flößeree, Gerberee, Dook – un Tüüchmakeree drogen neben dat Handwark to'n Riekdom vun de Stadt bi. Dree Orden leeten sück in Pforzheim daal. De letzt Johrteinten ut disse Tiet, in de de politisch un wertschapliche Vörmachtstellung anfung to wanken, sünd in geistig Hensicht Hööchttpunkte vun de Stadtgeschichte.

1680 bit 1830

ännern

Van 1689 bit 1697 hett de Pälzisch Arvfolgekrieg in Südwestdüütschland groot Zerstörungen anricht. Pforzheim wurr vun franzöösch Truppen, de König Ludwig XIV. unterstahn deen, all tosommen dreemal plünnert un daalbrennt. Brigadier Comte Ezéchiel de Mélac weer för dat Besetten vun de Stadt in' Oktober 1688, dat verheeren Daalbrennen vun de Stadt in' Januar 1689, den Artilleriebeschuss un dat tweet Daalbrennen in' August 1689 verantwortlich. Wiedere Zerstörungen stunnen ünner den Befehl vun Marschall Joseph de Montclar un Marschall Duc de Lorge. Wiederhen weer Duc de Villeroy för den Artilleriebeschuss vun de Stadt un dat Plünnern in' August 1691 verantwortlich. Ünner General Chamilly wurr Pforzheim in' September 1692 weer besett un plünnert. De Förstengruft in de Slottkark wurr dorbi verwöst.

1718 wurr dat Pforzheimer Waisenhuus (Landswaisenhuus) in dat Bauwark vun dat ehmalge Dominikanerinnenkloster apen maakt. Dit Waisen-, Toll-, Kranken-, Zucht- und Arbeitshaus wurr later to de Kienzelle vun de noch hüüd existeeren Smuck- un Uhrenindustrie.

1767 wurr de Smuck- un Uhrenindustrie in Pforzheim dör den Markgrafen Karl-Friedrich begrünnd. Mit Unterstütten vun en Ünnernehmer ut de Swiez wurr in dat Waisenhuus en Uhrenfabrik inricht, dormit de Waisenkinner ok wat to doon harrn. Eenig Tiet later keem noch de Fertigung vun Smuckworen dorto. Dat Ünnernehmen keem gau vöran, bald wurr in alle Welt exporteert, ofschons de Uhrenproduktschoon all bald weer upgeven wurr un eerst af 1920 mit de Fertigung vun Armbanduhren en Renaissance beleev. Um 1800 gull Pforzheim mit 900 Fabriken as erste Fabrikstadt Badens un bedüüdenst Zentrum vun de Bijouteriefabrikatschoon in de Welt. Völ vun de 26.000 Beschäftigten keemen ut dat Ümland un weern somit Pendler. De wurrn Rassler nömmt. 1809 wurr dat badische Amt Pforzheim in en Stadtamt as ok en Erstes und ein Zweites Landamt opdeelt. De beid toletzt nömmt Ämter wurrn aber 1813 weer to dat Landamt Pforzheim vereenigt. 1819 wurrn Stadt- un Landamt Pforzheim to'n Oberamt Pforzheim vereenigt, dat 1864 in dat Bezirksamt Pforzheim överführt wurr.

1830 bit 1918

ännern
 
Pforzheim (1901)
 
Bertha Benz Memorial Route

1836 entwickel Ferdinand Oechsle in de Stadt de Mostwaag, mit de noch hüüd dat Mostgewicht vun den frischt presst Druubensaft in Grad Oechsle meeten wurrd. Van 1861 bit 1863 wurr de Bahnstreck Karlsruhe–Mühlacker baut un Pforzheim kreeg en Anbinnen an dat Iesenbahnnett. 1868 un 1874 wurrn mit den Bau vun de Enzddalbahn un de Nagolddaalbahn ok de twee groot, in Pforzheim inmünnen Swaartwalddäler an de Iesenbahn anslooten. Dat weer glieksam ok dat Enn' vun de Flößeree.

In dat Dreekaiserjohr weer Pforzheim Teel vun de eerste Överlandfohrt mit en Automobil, de Bertha Benz ut Pforzheim ahn dat Weeten vun hör Mann Carl Benz mit hör beid Söhns vun Mannheim ut ünnernehm. Siet 2008 erinnert de Bertha Benz Memorial Route an disse Pioniertat. Den Startschööt för den motoriseerten Individualverkehr in Pforzheim geev denn de Ünnernehmer B.H. Mayers 1898 – he hett as eerst Pforzheimer sück en eegen Automobil köfft.[17] Siet dat 19. Johrhunnert weern jöödsch Familien in de Stadt ansässig. Se hemm 1846 den jöödschen Karkhoff anleggt, de 1877 beleggt wurr, dornah wurr en jöödsch Karkhoff up de nee överkonfessionellen Pforzheimer Hööftkarkhoff inricht. 1893 hett de Jöödsch Gemeend en Synagoge baut.[18] In dat 19. Johrhunnert hemm de Textil-, Metall- un Smuckwaren-Fabriken in Pforzheim dat industrielle Zentrum vun dat Groothartogdom Baden bild.

De städtisch Traditschonspleeg hett de Pforzheimer Hochbaumeester Alfons Kern begrünnd. He den Raathuusneebau van 1893/95 plaant un hett sück um den Upbau vun en städtisch Öllerdoms- un Billersammlung as ok um dat Vergröttern un Neeordnen vun dat Stadtarchivs verdeent. 1905 hett he bi dat Bauamt künnigt un hett sück denn blots noch mit den Utbau vun de Sammlungen befaat, de in de 1920er un 1930er Johren eegen Bauwarken betrucken. Kern wurr 1939 to'n Ehrenbörger vun de Stadt maakt, de Billersammlung droog af dormals ebenfalls sien Naam.

1918 bit 1945

ännern

Wiels de Novemberpogrome 1938 wurr de Olt Synagoge Pforzheim schännd un swoor beschädigt. De jöödsch Gemeend wurr in Plicht nommen, de Kösten för dat Afrieten to övernehmen. An' 22. Oktober 1940 wurrn 186 in de Stadt verbleeven Jööden in de „Wagner-Bürckel-Aktion“deporteert. Blots wenig Överlevende sünd weer torüch kommen.

Ut dat Bezirksamt Pforzheim gung 1939 de Landkreis Pforzheim hervör mit Seet in Pforzheim. Togliek wurr de Stadt kreisfree. 1944 hemm in 101 Bedrieven 18.622 Arbeitskräfte, dorvan mindst 10.000 Arbeiter in de Rüstungsindustrie.

De Pforzheimer Industrie weer maatgevend an de der Entwicklung vun technologisch Nee'ern as dat X-Strahl-Verfohren to en betere Teelerfaaten (entwickelt vun G. Schaub Apparaturenbau-GmbH, insett ünner annern gegen Coventry) bedeeligt. In eenig Berieken vun de Bordfunkgeräte keemen bit to 50 % vun de Deelen ut Pforzheim. Um de stiegen Nahfraag befriedigen to können, hemm Pforzheimer Ünnernehmen ok up Dwangsarbeiter torüchgreepen, as up de dwangsdeporteerte Arbeiter ut de Vogesen (af Harvst 1944), interneert italieensch Kriegsfangene (af 1943/44), Dwangsarbeiter ut de Ukraine un Russland. De Anfordern vun KZ-Häftlingen is bekannt.

An' Stadtrand befunn sück en Fabrik to Herstellung vun Flakgranaten. Todem keem de Stadt en wichtig Slöötelfunktschoon be de Schienentransport vun de militärisch Verbände to. Sull de Nord-Süd-Lien in' Rhiendaal utfallen, weer de Stadt, de up de Utwiekroute över den Swaartwald leeg un Ansluss an de Ost-West-Linien sekerstell, en wichtig Umslagplatz för dat Versörgen vun de südlich Ostfront un de Westfront ween. De Britische Royal Air Force hett aber Pforzheim oosprünglich blots as in de Teelhierachie leegrangig Utwieksteel upführt.

An' 23. Februar 1945 wurr de Stadt bi den Luftangreep up Pforzheim vun 379 britisch Bombern meest völlig zerstört. Binnerhalb vun 22 Minüüt funnen 17.600 Minschen den Dood.[19] De Bomben un de Füerstorm, de sück in de eng bebaut Oltstadt entwickeln dee, hemm meest en Drittel vun den anwesen Bevölkerung ümbrocht. Meeten an de Oppertallen weer dat nah de Bombardeeren vun Hamborg un Dresden de dartstrakste Angreep vun allieert Bomber wiels den Tweeten Weltkrieg. 98 % vun dat Stadtzentrums wurrn zerstört. Pforzheim hörr dormit to da an' starkten zerstörten Städer wiels de Krieg. Insgesamt weer disse Angreep de konzentreerteste un „spoodriekste“ vun de Allieerten. Sien Teel weer (as annerswo) ok dat Demoraliseeren vun de Bevölkerung; villicht speel aber ok de fienmechanische Industrie en Rull, de wiels de Kriegsjohre wietgahnd up de Produktschoon vun Zünder ümstellt harr. Dor aber de Bedrfieven deelwies utlagert wurrn weern, gull de Angreep mögelkerwies ok direkt de Oltstadt, de mit hör Fackwarkhüüs as flink brennen Teel utwählt wurr.

Siet 1945

ännern
 
Industriehuus Pforzheim
 
Städtebaulich Bild vun de 1950er in de Binnenstadt

Van 1945 bit 1948 stunn Pforzheim (nahdem se eerst ünner franzöösch Besatten stunn) ünner US-amerikaansch Militärverwalten un weer Deel vun dat nee Land Württemberg-Baden. In disse un folgend Johren wuss de Bevölkerung dör den Totoog vun Verdreeven, Flüchtlingen, Utsiedler un Immigranten weer an. De Pforzheimer Industrie harr all 1950 weer Millionenumsätze in' Export to verteken, de Stadt boom dormals all, de Wedderupbauplanung weer 1946 vun de Börgerschap meest nich wohrnommen un meest eenstimmig verafscheedt wurr.[20]

Da hüüdige Stadtbild is dör de Architektur vun de 1950er Johren präägt. Blots in de Nord- un Südstadt gifft dat vereenzelt historsch Bausubstanz. Repräsentative Eenzelbauten in' Baustil vun disse Johren sünd de Hööftbahnhoff, dat Amtsgericht un dat Reuchlinhuus.

1955 hett de Stadt Pforzheim den nah den Pforzheimer Humanisten Johannes Reuchlin nömmten Reuchlin-Pries för hervörragen düütschspraakig Arbeiten up dat Rebeet vun de Geisteswetenschapen stift. An' 10. Juli 1968 wurr de Stadt un hör Ümgegend vun en Tornado mit de Stärkt F4 nah de Fujita-Skala drapen. Twee Minschen keemen to Dood, över 200 wurrn besehrt, 2.300 Hüüs wurrn beschädigt.

Bi de Kreisreform in Baden-Württemberg to'n 1. Januar 1973 gung de Landkreis Pforzheim in den nee bildt Enzkreis up, de sien Sitt de Stadt Pforzheim wurr. Se sülvst bleev aber kreisfree. Pforzheim wurr ok Sitt vun de nee bildt Region Nordswaartwald. An' 1. Januar 1975 wurr Huchenfeld ingemeend, de Inwahnertall bedroog dordör mehr as 100.000, wodör Pforzheim to en Grootstadt wurr. 1983 funnen in Pforzheim de Heimattage Baden-Württemberg statt, 1992 weer de Stadt Gastgever vun de Landesgartenschau Baden-Württemberg. Enn' vun dat 20. Johrhunnert verswunn de Smuck- un Uhrenindustrie in groot Deelen ut Pforzheim un wanner nah Feernost ut. Todem wurr in' tietlichen Rahmen vun de 1990er-Johren dat Maihälden-Areal erslooten un ansluutend umfaatend bebaut.

Siet de Johrhunnertwennen 1999/2000 fung för de Stadt en nee Upswung an. Tallriek Stadtdeelen wurrn saneert, so wurrn un wurrd to'n Bispeel de Au, die Oststadt un dat Rebeet um de Kaiser-Friedrich-Straße saneert. De Gewarfrebeeden Wilferdinger Höhe, Hohenäcker un Brötzinger Tal sünd in de letzt Johren um 20 bit 50 Perzent wussen.

Bevölkerung

ännern

Inwahnerentwicklung

ännern

1881 harr Pforzheim 25.000 Inwahner, bit 1902 verdüppel sück disse Tall up 50.000. In' Verloop vun den Tweeten Weltkrieg verlor de Stadt etwa de Hälft vun hör Inwahner. Dat meest komplett zerstört Pforzheim harr all 1951 en vun de mindste Arbeitslosentallen in Baden un dat geev en umfangriek Bautätigkeit, um de Totüüg uptofangen. 1960 harr man mit en Inwahnertall vun rund 80.000 den Vörkriegsstand reckt. An' 1. Januar 1975 wurr Huchenfeld ingemeend un Pforzheim harr dodör mehr as 100.000 Inwahner, wat hör to en Grootstadt maken dee. Pforzheim is de achtgröttste Stadt vun Baden-Württemberg un steiht ünner de hunnert gröttste Städer vun Düütschland up Platz 64. In den Tietruum van 2000 bit 2010 is de Bevölkerung um 2,24 % wussen, hööftsächlich dör Towannern ut dat Utland. Luut Zensus 2011 bedrocht de Bevölkerungstall mit Stand 9. Mai 2011 114.411 Inwahner[21] un is dormit minner, as man bither annommen harr.[22]

2004 bedroog deAndeel vun de nichtdüütüsch Inwahner an de Gesamtbevölkerung nah Angaven vun de Stadtverwalten 17,1 Perzent (20.335 Personen). De meesten Utländer keemen ut de Törkie (5.912), Italien (3.920), dat ehmalge Jugoslawien (3.378) un ut de GUS (1.129). Enn' September 2005 hemm in Pforzheim nah Fortschrieven vun dat Statistisch Landsamtes Baden-Württemberg 119.014 Minschen mit Hööftwahnsitt leevt. To'n 31. Dezember 2008 harrn 42,6 % vun de Pforzheimer en Migratschoonsachtergrund. Bi de ünner Dreejohrigen weern dat 71,7 %.[23]

Nah de Ergevnisse vun de Volkstellen/Zensus 2011 nimmt Pforzheim mit en Migratschonsandeel vun 46,6 Perzent in de bundswwiet Statistik Platz 2 in. 53060 Pforzheimer hemm mindst en Öllerndeel, de in dat Utland boren wurrn is, en utlännsch Staatsbörgerschap hett oder nah 1955 towannert is. Dormit liggt Pforzheim in Baden-Württemberg up Platz 1.

De folgen Översicht wiest de Inwahnertallen nah den jeweiligen Rebeetsstand. Bit 1833 hannelt sück dat meest um Schätzungen, dornah um Volkstellensergevnisse (¹) oder amtliche Fortschrieven vun de jeweilig Statistisch Ämter oder de Stadtverwalten sülvst. De Angaven betrecken sück af 1843 up de Ortsanwesende Bevölkerung, af 1925 up de Wahnbevölkerung un siet 1987 up de Bevölkerung am Ort der Hauptwohnung. Vör 1843 wurr de Inwahnertall nah ünnerscheedlich Verfohren faststellt

Johr Inwahner
1500 800
1689 1.000
1789 4.311
1800 5.062
1812 5.301
1830 6.284
3. Dezember 1852 ¹ 9.142
3. Dezember 1855 ¹ 10.711
3. Dezember 1858 ¹ 13.520
3. Dezember 1861 ¹ 13.900
3. Dezember 1864 ¹ 16.320
3. Dezember 1867 ¹ 16.400
1. Dezember 1871 ¹ 19.803
1. Dezember 1875 ¹ 23.692
1. Dezember 1880 ¹ 24.037
1. Dezember 1885 ¹ 27.201
Johr Inwahner
1. Dezember 1890 ¹ 29.988
2. Dezember 1895 ¹ 33.345
1. Dezember 1900 ¹ 43.351
1. Dezember 1905 ¹ 59.389
1. Dezember 1910 ¹ 69.082
1. Dezember 1916 ¹ 60.749
5. Dezember 1917 ¹ 59.307
8. Oktober 1919 ¹ 73.839
16. Juni 1925 ¹ 78.859
16. Juni 1933 ¹ 79.816
17. Mai 1939 ¹ 78.743
31. Dezember 1945 42.402
29. Oktober 1946 ¹ 46.752
13. September 1950 ¹ 54.143
25. September 1956 ¹ 71.684
6. Juni 1961 ¹ 82.524
Johr Inwahner
31. Dezember 1965 87.066
27. Mai 1970 ¹ 90.338
31. Dezember 1975 108.635
31. Dezember 1980 106.500
31. Dezember 1985 104.184
25. Mai 1987 ¹ 106.530
31. Dezember 1990 112.944
31. Dezember 1995 117.156
31. Dezember 2000 117.156
31. Dezember 2005 119.021
31. Dezember 2010 119.781
31. Dezember 2011 120.709

¹ Volkstellensergevnis

Bevölkerungsprognose

ännern

De Prognose vun de „Wegweiser Kommune“-Studie vun de Bertelsmann Stiftung van 2011 seggt för Pforzheim folgen Entwicklung vörut:

Prognose 2011
Datum Inwahner
31. Dezember 2009 119.680
31. Dezember 2012 121.986
31. Dezember 2015 121.800
31. Dezember 2020 122.590
31. Dezember 2025 122.660
31. Dezember 2030 122.120

Quelle: Bertelsmann Stiftung

Ingemeenden

ännern

Ehmals sülvständige Gemeenden oder Gemarkungen, de in de Stadt Pforzheim ingleedert wurrn:

Johr Orte Towassen in ha
1. Januar 1905 Brötzingen 1.301
1. Januar 1913 Dillweißenstein 461
1. April 1924 Deelen vun de Gemarkung Haidach 76
1. Oktober 1929 Deelen vun de Gemarkung Hagenschieß 1.623
1. September 1971 Würm 822
1. April 1972 Hohenwart 492
1. Januar 1974 Büchenbronn 1.114
1. Januar 1975 Huchenfeld 947
20. September 1975 Eutingen an der Enz 845

Religionen

ännern

Nahdem Markgraf Karl II. vun Baden 1556 in de Markgrafschap Baden, dessen Residenz Pforzheim dormals noch weer, de Reformatschoon inführen dee, weer Pforzheim över Johrhunnerten en protestantsche Stadt. Latestens siet dat 19. Johrhunnert trucken aber ok weer Katholiken nah Pforzheim, se hörrn to dat Dekanat Pforzheim vun dat Arzdiözese Freiburg. Hüüd hollt sück de Andeel vun de evangeelsch un kathoolsch Mitbörger ungefähr dat Gliekgewicht. De evangeelsch Christen hörrn to dat Dekanat Pforzheim-Stadt vun de Evangeelsch Landskark in Baden. Dorrneben gifft dat in Pforzheim en groot Tall an Freekarken, as to'n Bispeel de Evangeelsch-methodistisch Kark, Baptisten, Heilsarmee, Söbenten-Dags-Adventisten, Bibelgemeend etc. Ok de Neeapostoolsch Kark un de Zeugen Jehovas sünd in Pforzheim vertreden.

Buterdem sünd in Pforzheim en Israelitisch un en Islamsch Gemeende vertreden. De van 1990 bit 1992 baut Fatih-Moschee is en vun de eersten as Moschee plaant un entsprekend repräsentativ utgestalt gröttere Moscheebauten in Baden-Württemberg.

Politik

ännern

(Böver-)Börgermeester

ännern
 
Böverbörgermeester Gert Hager (SPD)

An de Tipp vun de Stadtverwalten stunn tonächst de vun den Stadtherrn bestimmt Schultheiß. Later bestunn en Raat mit en Börgermeester an de Tipp, de siet 1849 den Titel Oberbürgermeister führt. De Amtstieden vun de Börgermeesters bit 1750 sünd nich bekannt. In de historsch Borns wurrn blots de Naams vun de Börgermeesters nömmt.

  • 1750–1758: Ernst Matthäus Kummer
  • 1758–1770: W. C. Steinhäuser
  • 1770–1775: Weiß
  • 1775–1783: Kißling
  • 1783–1795: Günzel
  • 1795–1798: Geiger
  • 1798–1815: Jakob Friedrich Dreher
  • 1815–1830: Christoph Friedrich Krenkel
  • 1830–1837: Wilhelm Lenz
  • 1837–1848: Rudolf Deimling
  • 1848–1849: Christian Crecelius
  • 1849–1862: Carl Zerrenner
  • 1862–1875: Kaspar Schmidt
  • 1875–1884: Karl Groß
  • 1885–1889: Emil Kraatz

Gemeenderaat

ännern

All Gemeenderäte vun de Stadt sünd in dat Transparenzportal abgeordnetenwatch.de vertreden. Dor kann jeder Börger den wählten Kommunalpolitikern apenlich Fragen stellen.[24] De Raat sett sück ut 40 ehrenamtlich tätigen Gemeenderäten un den Vörsitter vun den Gemeenderaat Böverbörgermeester Gert Hager tosommen. De Liddmaaten vun den Gemeenderat wurrn direkt un för fiev Johr wählt.

Neben den Gemeenderaat gifft dat noch de Ortschapsräte in de Stadtdeelen Büchenbronn, Eutingen, Hohenwart, Huchenfeld un Würm.

De Kommunalwahl an' 7. Juni 2009 broch folgen Sittverdeelen:

CDU 30,5 % −11,0 13 Sitten −5
SPD 19,4 % +0,1 8 Sitten ±0
FDP 12,1 % +4,6 5 Sitten +2
Gröön List 10,7 % +1,7 4 Sitten +1
FW 10,5 % +3,6 4 Sitten +1
UB 5,6 % −0,6 2 Sitten ±0
WiP 4,5 % +4,5 2 Sitten +2
LBBH 3,9 % −0,4 1 Sitte ±0
De Linke 2,7 % +2,7 1 Sitte +1

Wappen un Flagg

ännern
 
Flagg vun Pforzheim

De Blasoneeren vun dat Wappen vun de Stadt Pforzheim luut: „Gespalten; vorn in Gold ein roter Schrägbalken, hinten dreimal geteilt von Rot, Silber, Blau und Gold.“

1256 wurr dat eerste Segel anfertigt, dat blots den Schrägbalkenschild vun de Herrschap enthollt. Siet Enn' vun 15. Johrhunnert is an sien Stäe dat hüüd meest unverännert führt Wappen in Segeln un tallriek buterphragistisch Weddergaven treden. De vördere Schildhälft wiest den Schrägbalken vun Baden up, up de sück woll ok in den achteren de Farven Root un Gold betrecken. De Bedüüden vun Sülver un Blau is umstreeden; wohrschienlich is de Meenen, dat hannel sück um de den wittelsbachschen Rautenwappen vun de Kurpalz entlehnten Farven, wiel de Stadt van 1463 bit 1750 de pälzischen Lehnshoheit ünnerstunn.[25]

De Schrägbalken is all siet dat 13. Johrhunnert nahwiesbar as Symbol vun de Stadtherren vun Pforzheim, da later ok dat Landswappen vun Baden wurr, doch is de Bedüüden bit hüüd nich ganz klor. Af 1489 is dat Wappen in sien ganz Form nahwiesbor, de sien Bedüüden aber ok nicht nahwiest wurrn kunn. De hüüdige Tingeeren is aber eerst siet 1853 begäng, tovör weer de Farvgeven en annern.

De Stadtflagg is witt-blau.

Städerpartnerschapen

ännern

Pforzheim ünnerhollt mit folgen Städer en Städerpartnerschap:

De Pforzheimer Städerpartnerschapen
Gernika Spanien 1989  
Saint-Maur-des-Fossés Frankriek 1989  
Vicenza Italien 1991  
Częstochowa Polen 2007  
Irkutsk Russisch Föderatschoon 2007  
Nevşehir Törkie 2007  
Komitat Győr-Moson-Sopron Ungarn 2007  
Osijek Kroatien 2008  

Siet mehreren Johren laadt de Stadt Pforzheim as Teeken för Freeden un Versöhnung Minschen ut La Bresse in. Wiels den Tweeten Weltkrieg weern ca. 500 Mannlüüd nah Pforzheim deporteert un as Dwangsarbeiter insett wurrn.[26][27]

Wirtschap un Infrastruktur

ännern
 
Sporkass Pforzheim/Calw in de Pforzheimer Binnenstadt

Pforzheim is en vun de Böverzentren in Baden-Württemberg un verfügt över en vun den hööchsten Industriedichten vun dat Land. Up 1000 Inwahner kommen 593 Erwerbstätige.[28] Dat Bruttoinlandsprodukt liggt bi rund veer Milliarden Euro bzw. 56.756 Euro pro Erwerbstätigem.[28] De Stadt hett veer groot Gewarfrebeenden: de Wilferdinger Höhe, dat Brötzinger Tal, dat Altgefäll un de Hohenäcker.

De Wirtschap is blots noch deelwies up dat Herstellen vun Uhren un Smuck utricht. 75 Perzent vun den düütschen Smuck kommen ut Pforzheim (to'n Bispeel Wellendorff). Völ Arbeitsplatzen wurrn aber dör de Berieken Metallverarbeitung, Elektronik un Elektrotechnik stellt. De Versandhannel (Bader Versand, Versandhuus Klingel, Wenz) nimmt mit sien Millionenumsatzen en führen Positschoon in Düütschland in. In Pforzheim gifft dat ruch weg 68.100 Erwerbstätige.[29] De Arbeitslosenquote leeg in' Juni 2008 bi 7,0 Perzent. Ankeken nah Stadt- un Landkreisen ergeev sück in' November 2011 för de Stadt Pforzheim bi 4539 Arbeitslosen en Quote vun 7,7 Prozent; landswiet de hööchste.[30][31] De Koopkraft pro Inwahner leeg bi 19.400 Euro.[32]

Strukturwannel un Arbeitsplatzverluste

ännern

De Stadt Pforzheim hett siet Anfang vun de 1980er Johren mit en industriellen Strukturwannel to kämpen. De Smuckindustrie is in grooten Stil afwannert. Dordör resulteert en hooch Arbeitsplatzverlust. In dat Johr 1990 weeren noch rund 65.000 sozialversekerungsplichtig Beschäftigte in Pforzheim tätig, 2011 weern dat blots noch rund rund 50.000.[33] Dat is etwa en Rückgang vun 25 %.

De Tall vun de Erwerbstätigen blifft aber konstant bi rund 70.000.[34]

Ünnernehmen in Pforzheim (Utwahl)

ännern
 
Agosi un Witzenmann

Verkehr

ännern

Straatenverkehr

ännern
 
A8 bi Pforzheim

Nördlich vun Pforzheim verlöppt de Bundsautobahn 8 vun Karlsruhe nah Stuttgart, vun de de Stadt över Utfohrten to recken is. De veerte Utfohrt Pforzheim Süd wurr 2008 fardigstellt, de südlich Stadtdeelen Dillweißenstein, Büchenbronn und Huchenfeld laaten sück dordör beter recken. Dör de Stadt sülvst führen de B 10 un de B 294. Hier fangt aber ok de B 463 in Richt Nagold an.

Över de A8 ist de Internatschonale Flooghafen Stuttgart in etwa 35 Autominüüt to recken, der Flooghafen Karlsruhe/Baden-Baden Flughafen Karlsruhe/Baden-Baden in etwa 60 Autominüüt.

En Enn' 2009 vörstellt Verkehrsentwicklungsplaan enthollt ünner annern en nee Ost-West-Ass längs de Iesenbahntrasse, mit de de vun' Auto- un Dörgangsverkehr präägt entlast wurrn sall.

Schienenverkehr

ännern
 
Pforzheim Hbf

De Pforzheimer Hööftbahnhoff liggt an de Bahnstreck Mühlacker-Karlsruhe. Dorup verkehrt all twee Stünn en Intercity-Toog vun de Lien Karlsruhe–Stuttgart–Nürnbarg. Dorneben führen twee Iesenbahnstrecken in den Swaartwald nah Bad Wildbad (Enzdaalbahn) un nah Nagold (Nagolddaalbahn) un wieder nah Horb an'n Neckar.

Dorneben is Pforzheim ok an de Stadtbahn Karlsruhe anslooten. Pforzheim wurrd vun de Liens S5 vun Bietigheim-Bissingen nah Wörth an'n Rhein un S6 över de Enzdaalbahn nah Bad Wildbad bedeent. Bei wurrn vun de Albtal-Verkehrs-Gesellschaft bedreven.

Tüschen 1900 un 1968 wurr de Nahverkehr maatgeven dör de Pforzheimer Lüttbahn nah Ittersbach (1900 bit 1968), de städtische Straatenbahn Pforzheim (1911 bit 1964) un den Bövereitungsbus Pforzheim (1951 bit 1969) sekerstellt.

Översicht Pforzheim Hbf Nahverkehr:

de Regionalbahn-Lien R 5 (Karlsruhe–Pforzheim–Mühlacker–Stuttgart) mit Inter-Regio-Express- un Regional-Express-Tüüg.

de Regionalbahn-Lien R 61 (Pforzheim–Horb–Tübingen).

de Stadtbahn-Lien S 5 (Wörth–Karlsruhe–Pforzheim–Mühlacker–Bietigheim-Bissingen).

de Stadtbahn-Lien S 6 (Pforzheim–Bad Wildbad).

Översicht Pforzheim Hbf Feernverkehr:

In' Feernverkehr hollen hier de Tüüg vun de Intercity-Lien 61 (Karlsruhe–Pforzheim–Stuttgart–Nürnberg un torüch),

as ok de CityNightLine Casiopeia (München–Paris).

Apenlich Personennahverkehr

ännern

De Stadt hett dree Busbahnhööf, ZOB Nord (Zentraler Omnibusbahnhof Nord), Mitte un Süd. Den sonstigen ÖPNV) in dat Stadtrebeet bedeenen Busse vun de deelprivatiseert Stadtverkehr Pforzheim GmbH & Co. KG (SVP) un verscheeden anner Verkehrsünnernehmen. Se all fohren to glieker Priesen binnerhalv vun den Verkehrsverbund Pforzheim-Enzkreis.

De Enn' 2009 vörstellt Verkehrsentwicklungsplaan sütt de Tosommenfaaten vun all Busbahnhööf südöstlich vun den Hööftbahnhoff vör.

Medien

ännern

In Pforzheim gifft dat de Daagblööt Pforzheimer Zeitung un de Pforzheimer Kurier, en Regionalutgaav vun de Badische Neueste Nachrichten (BNN), de in Karlsruhe hör Hööftredaktschoon hett. De tostännige private Beriekssenner is Antenne 1 up 107,0 MHz, de en Regionalstudio in de Stadt ünnerhollt. De private Lokalsenner för Pforzheim is Die neue Welle up 91,4 MHz.

Gerichte un Behörden

ännern
 
Amtsgericht Pforzheim

Pforzheim is Sitt vun dat Amtsgericht Pforzheim, dat to'n Landgerichts- un OLG-Bezirk Karlsruhe hörrt, as ok dat Arbeitsgericht Pforzheim. Dorneben gifft dat in de Stadt en Twiegstäe vun de Staatsanwaltschap Karlsruhe un mehrere Notariate.

Pforzheim is ok Sitt vun den Regionalverband Nordswaartwald, de Industrie- un Handelskamer (IHK) Nordswaartwald, deren Kamerbezirk die Region Nordswaartwald umfaat, en Agentur für Arbeit, en Finanzamt un en Tollamt.

De Stadt is ferner Sitt vun den Karkenbezirk Pforzheim vun de Evangeelsch Landskark in Baden un vun dat Dekanat Pforzheim vun dat Arzbisdom Freiburg.

De Stadt Pforzheim bedrifft as Dräger de öörtliche Füerwehrleitstäe för de Stadt un den Enzkreis, de de de aber mit betallt. De Rettensleitstäe liggt bi dat Düütsch Root Krüüz as Dräger.

In Pforzheim gifft dat en Butenstäe vun de Justizvulltreckensanstalt Heimsheim, de Jöögdstraafanstalt Pforzheim un de Stadt is Sitt vun dat Landraatsamt Enzkreis.

Bildung

ännern

De Hochschule Pforzheim – Hochschule für Gestaltung, Technik und Wirtschaft hett etwa 4.600 Studenten. Se entstunn 1992 dör den Tosommensluss vun de 1877 grünnd ehmalge Herzoglichen Kunstgewerbeschule und Fachschule für die Metallindustrie mit de 1963 grünnd ehmalge Staatlichen Höheren Wirtschaftsfachschule. De Berieken Gestalten un Technik/Wertschap hemm trennt Standöörd. De Hoochschool leggt Wert up Internatschoonalität, ünner annern is se Liddmaat in' NIBES-Verbund un pleegt to'n Bispeel regelmatigen akadeemschen Uttuusch mit de Josip-Juraj-Strossmayer-Universität Osijek in Kroatien. Dat gifft tallriek Masterstudiengänge an de Pforzheim Graduate School, de to de Hoochschool Pforzheim hörrt

Wiederhen besteiht de Goldschmeedeschool mit Uhrmakerschool Pforzheim. Se is de eenzige vun hör Ort in Europa, dordör wurrd se ok völ vun utlännsch Schöler besöcht.

In Pforzheim gifft dat todem en Staatlich Seminar för Didaktik un Lehrerbillen (Grund- un Hööftscholen) un dat Staatlich Schoolamt Pforzheim as ünnere Schoolupsichtsbehörde för all Grund-, Hööft-, Sonner- un Realscholen in den Beriek vun de Stadt Pforzheim, den Enzkreis un den Kreis Calw.

Dat Abitur kann in Pforzheim up mehreren Gymnasien maakt wurrn: Up dat Reuchlin-Gymnasium, dat Kepler-Gymnasium, dat Hebel-Gymnasium, dat Theodor-Heuss-Gymnasium, dat Hilda-Gymnasium, dat Schiller-Gymnasium (privat Ganzdaaggymnasium), de Fritz-Erler-School (Wertschapswetenschaplich Gymnasium), de Heinrich-Wieland-School (Technisches Gymnasium), de Johanna-Wittum-School (Nehrenswetenschaplich Gymnasium/Biotechnologisch Gymnasium) de Goetheschool (Waldorfschool) un de Ludwig-Erhard-School (Wertschapsböverschool). De Fackhoochschoolriep kann up de staatlich anerkannten privaten Carlo Schmid School vun den Internatschonalen Bund erwurben wurrn.

Neben den allgemenbillen Scholen gifft dat in Pforzheim ok en Reeg vun Sonnerscholen: Ünner annern de Förderscholen Pestalozzi- un Bohrainschool, de Gustav-Heinemann-School för Schöler mit geistig Behinnern.

Ver- un Entsörgen

ännern
 
Heizkraftwark Pforzheim

Dat Heizkraftwark Pforzheim in de Pforzheimer Oststadt ertüügt hööftsächlich in Kraft-Warmt-Kopplung Strom un Feernwarmt. Bedreven wurrd dat vun de Heizkraftwerk Pforzheim GmbH. Mit 270 Millionen Kilowattstünn in't Johr hett dat Kraftwark den gröttsten Andeel an de Pforzheimer Stromversörgen. Sien elektrisch Leistung bedrocht 102,6 MW, sien thermisch Leistung 212 MW brutto. Dat Heizkraftwark wurr 1964 in Bedriev nommen un wurr nah un nah in mehreren Baustufen up den hüdigen Stand utbaut. Toletzt wurr dat 2004 vun de Swiezer Colenco Power Engineering AG moderniseert.

Kultur un wat antokieken sück lohnt

ännern

Pforzheim hett nich toletzt wegen sien Billensinrichtungen un weltlwiet aktiv Industrie en hooch Internatschonalität.

Regelmatig Veranstaltungen

ännern
  • Januar: Rudolf Reinacher Turnier, internatschonales Oltherren-Football-Hallenturnier vun den 1. FC Pforzheim (öldste Hallenturnier in de Welt)
  • Januar: De Goldstadtpokal, groot internatschonales Danzturnier, utricht vun' „Schwarz-Weiss-Club-Pforzheim“
  • Mai: S&G Goldstadt-Cup, internatschonales Rietturnier
  • Juni: Pforzemer Mess
  • Juli: Marktplatzfest, tweejohrig (weer en vun de gröttsten „Umsünst-un-buten“ Feste in Süüddüütschland, funn dat letzte Mal 2005 statt)
  • Juli: Gute Toene Festival. In' Gegensatz to dat instellt Marktplatzfest find de Nahfolger Gute Toene Festival nich in de Binnenstadt vun Pforzheim statt, sonnern dicht bi de BAB-Anslussstäe Pforzheim-Nord. Ok de Besökertallen sünd nich to verglieken.
  • August: „Oechsle-Fest“; Wienfest mit kulinarisch lecker Saken ut de Region, nömmt nah den Pforzheimer Christian Ferdinand Oechsle, Naamsgever vun de Wien- und Mostwaagt.

Theater

ännern

Dat Theater Pforzheim is en Mehrspartentheater mit Oper, Operette, Musical, Schauspeel, Ballett un Junger Bühne. Dat Kulturhuus Osterfeld versteiht sück as soziokulturelles Zentrum un is togliek Upführensoort vun free Gruppen (to'n Bispeel Amateurtheater) un Drapenspunkt vun verscheeden Gruppen un Vereenigungen. In dat Figurentheater Raphael Mürle finnen Abendveranstaltungen, Körtprogramme un Upführen för Kinner statt.

Orchester

ännern

De Badische Philharmonie Pforzheim ünner de Leiden vun Markus Huber is dat Konzert- un Opernorchester an dat Stadttheater Pforzheim. Da Südwestdüütsch Kamerorchester Pforzheim wurr 1950 vun Friedrich Tilegant grünnd. Dat hett ünner annern an de Eerstupführen vun en Wark vun Boris Blacher mitwarkt. Siet 2013 wurrd dat vun Timo Handschuh leit. As en rein Striekerrensemble umfaat dat 14 Musikerinnen un Musiker ut söben Natschonen.

Museen

ännern
 
Dat CongressCentrum an' Waisenhuusplatz
  • Archäologisch Schauplatz Kappelhof – Rööömsch un middelöllerich Utgraven
  • Buerlich Museum Eutingen
  • DDR-Museum „Gegen das Vergessen“
  • Huus vun de Landsmannschapen
  • Städtische Galerie Pforzheim
  • Reuchlinhuus
  • Smuckmuseum Pforzheim in dat Reuchlinhuus
  • Stadtmuseum Pforzheim (Stadtgeschichte)
  • Technisch Museum vun de Pforzheimer Smuck- un Uhrenindustrie
  • Bahnhoff Weißenstein – Iesenbahngeschichte in den Ruum Pforzheim
  • Röömsch Gootshoff in' Kanzlerwald
  • Eddelsteenutstellung Witwe Schütt
  • Smuckwelten Pforzheim Inkoops- un Belevniszentrum för Smuck un Uhren mit Mineralienmuseum
  • Museum Johannes Reuchlin: Dat Museum wurr in' September 2008 apen maakt un is to glieker Tiet dat Fardigstellen vun den Wedderupbau vun de Slott- und Stiftskark St. Michael. Mit de Exponaten vun de Utstellung wurrd up veer Evenen över Herkunft, Leven, Wark un Wirken vun Johannes Reuchlin, den eersten Humanisten ut Düütschland, bericht.

Kulturelle Inrichtungen

ännern
 
Kulturhuus Osterfeld
 
Stadtbibliothek Pforzheim
  • CongressCentrum Pforzheim (CCP)
  • Stadtbibliothek. 2012 hett de Stadtbibliothek bi en Medienbestand vun 213 000 Medien en Utlehnen vun 981.000 Medien harrt. Neben de Hööftstäe befinnen sück twee Twiegstellen in Buckenberg-Haidach un Huchenfeld, tosätzlich gifft dat en Fohrbibliothek för de Stadtdeelen ahn Twiegstellen. De Onlehn wurrd ebenfalls anboden (2400 Medien staht digital to Verfügung).
  • Kulturhuus Osterfeld
  • Kupferdächle (Jöögdkulturtreff. Bütt kostenlos Bandproberüüms, Theater, Foto-AG un mehr för de Jöögd ut de Umgegend. Wiederhen Veranstaltungen as to'n Bispeel Konzerte un Poetry Slams.)
  • Club de Amigos
  • Kappelhof Röömsch Gootshoff
  • Huus vun de Jöögd (an' 9. Dezember 1949 apen maakt Jöögdhuus, dank amerikaansch Initiative. Bit hüüd en Inrichten vun apen Kinner- un Jöögdarbeit SJR Betriebs GmbH – Stadtjugendring.)

Sport

ännern

Pforzheim is en regional Handballhoochborg, in de Saison 2013/14 speel de TGS Pforzheim in de 3. Liga, in de Böverliga Baden-Württemberg speelt de SG Pforzheim/Eutingen, de Heimatvereen vun Patrick Groetzki; de männliche A-Jöögd vunde SG Pforzheim/Eutingen speelt in de A-Jöögd-Bundsliga.

In' Football hett Pfortzheim mehrere Natschonalspeler hervörbrocht und ok der Vereen FC Germania Brötzingen broch mit Theodor Burkhardt en Natschonalspeler herut. To de Saison 2011/12 hett de FC Germania Brötzingen mit 1. FC Eutingen den neen Vereen SV Kickers Pforzheim bild. Ok de Speler Hellmut Maneval is in Pforzheim boren, hett sien Lännerspeel aber maakt, as he bi den Vereen Stuttgarter Kickers spelen dee.

Stadtbild un Architektur

ännern

Klagen över en nich eenheitlich un wenig attraktiv Stadtbild sünd bit hüüd nich good för dat Image vun de Stadt.[35] Se wurrn geern an' fröhen un betont Wedderupbau vun Pforzheim in' Stil vun de Nahkriegsmoderne fastmaakt.[36] Derordig Klagen geev dat aber ok all lang vör den Luftangreep up Pforzheim 1945. Dat Fehlen vun en klassisch repräsentativ Oltstadt wegen de mehrfack Stadtzerstörungen, Herrscherwessel un intern Verschuuven vun de Siedlungsswoorpunkte full in Pforzheim all vörher negativ up.[20]

Etliche vun de fröh Nahkriegsbowarken in Pforzheim, so de evangeelsch Auferstehungskirche, 1948 vun Otto Bartning, de eerste Bartning-Notkark in Düütschland as ok de Matthäuskark, 1953–1956 vun Egon Eiermann un dat Reuchlinhuus sünd bedüüdend Pionierbauten för de Nahkriegsarchitektur in Düütschland.

Eenzelbauten

ännern
 
Schlössle Galerie
 
Blootfootenkark
 
Industriehuus, Unterbringung vun de Smuckwelten
 
Technisch Museum vun de Smuck- un Uhrenindustrie. Städtisch Galerie für regionale Kunst
  • Olt un Nee Raathuus am’ Marktplatz
  • Archivbau
  • Industriehuus Pforzheim mit Smuckwelten
  • Sporkassentoorn, en 75 Meter hooch Bürohoochhuus in de Binnenstadt
  • Reuchlinhaus mit Smuckmuseum
  • Bagenbrügg in Dillweißenstein
  • Leitgasttoorn
  • Seehuus
  • Alte Kelter Brötzingen
  • Hacheltoorn
  • Kupperhammer
  • Büchenbronner Utsichtstoorn
  • Schlössle-Galerie (Inkoopszentrum)
  • Il Tronco (Nee Verwaltenszentrum vun dat Versandhuus Klingel, in’ Bau)[37]
  • Villa Becker
  • Olt Watertoorn an dat Reuchlin-Gymnasium up de Rodplatte
  • Buckenbergkaserne

Borgruinen

ännern

Karken

ännern

Mahnmal Wallberg

ännern

Up den Tipp vun den Wallberg erinnern Stahlstehlen an den Luftangreep up Pforzheim an' 23. Februar 1945.

Persönlichkeiten

ännern
 
Neues Reuchlin-Museum

To de in Pforzheim boren un besünners bekannt wurrn Persönlichkeiten tellen ünner annern de Philosoph un Humanist Johannes Reuchlin, de Chemiker Heinrich Otto Wieland (Nobelpries 1927), de Boxer René Weller, de Digitalkunstpionier Manfred Mohr as ok de fröhere baden-württembergisch Ministerpräsident Stefan Mappus. In den USA wurr de Pforzheimer Christopher Bechtler bekannt, de de eersten standardiseerten Golddollar herstellt hett. Pforzheim weer dat Teel vun de eerste Autofeernfohrt in de Historie dör de in Pforzheim borene Bertha Benz, de ahn dat Weeten vun hör Mann tosommen mit hör Söhns de sien Fohrtüüch för en Besöök bi hör Öllern bruuken dee.

Literatur

ännern
  • Klaus Kortüm: Portus – Pforzheim. Untersuchungen zur Archäologie und Geschichte in römischer Zeit. In: Quellen und Studien zur Geschichte der Stadt Pforzheim. Bd. 3, Thorbecke, Sigmaringen 1995, ISBN 3-7995-7403-4.
  • F. Huttenlocher, H. Dongus: Die naturräumlichen Einheiten auf Blatt 170 Stuttgart. Bad Godesberg 1967.
  • Stefan Pätzold: Kleine Geschichte der Stadt Pforzheim. Braun, Karlsruhe 2007, ISBN 978-3-7650-8359-4.
  • Christian Groh: Geschichte der Stadt Pforzheim. Wartberg-Verlag, Gudensberg-Gleichen 2005, ISBN 3-8313-1514-0.
  • Hans Georg Zier: Geschichte der Stadt Pforzheim. Theiss, Stuttgart 1982, ISBN 3-8062-0234-6.
  • Das Land Baden-Württemberg. Band V, Stuttgart 1976, S. 437–452.
  • Johann Pflüger: Geschichte der Stadt Pforzheim. Pforzheim 1989. (Nachdruck der Ausgabe von 1862) (Volltext)
  • Hans-Peter Becht (Hrsg.): Pforzheim im Mittelalter. Studien zur Geschichte einer landesherrlichen Stadt. Thorbecke, Sigmaringen 1983, ISBN 3-7995-6044-0.
  • Hans-Peter Becht (Hrsg.): Pforzheim in der frühen Neuzeit. Thorbecke, Sigmaringen 1989, ISBN 3-7995-6045-9.
  • Hans-Peter Becht (Hrsg.): Pforzheim im 19. und 20. Jahrhundert. Thorbecke, Sigmaringen 1996, ISBN 3-7995-6046-7.
  • Hans Peter Becht u. a.: Die „Chronik der Stadt Pforzheim“ 1891–1939. Verl. Regionalliteratur, Ubstadt-Weiher, 1996, ISBN 3-929366-41-X.
  • Ottmar Sexauer: Die Mundart von Pforzheim. H. Eichblatt, Leipzig 1927. (togliek phil. Dissertatschoon Heidelbarg 1925)
  • G. Heinz: Mundart der Pforzemer Seggl. Pforzheim 1984.
  • R. Künzig u. a.: Pforzheim. Neuenbürg 1956.
  • Kurt Schwab: Straßen- und Kleinbahn in Pforzheim. Kenning, Nordhorn 1997, ISBN 3-927587-64-8.
  • Christoph Timm: Pforzheim. Kulturdenkmale im Stadtgebiet. Verlag Regionalkultur, Ubstadt-Weiher 2004, ISBN 3-89735-221-4.
  • Folke Damminger: Pforzheim: Vom römischen vicus zur markgräflichen Residenz, in: Acta Praehistorica et Archaeologica, Band 34, 2002. S. 241 - 257.

Weblenken

ännern
  Pforzheim. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Enkeld Nahwiesen

ännern
  1. ↑ Folke Damminger, Pforzheim: Vom römischen vicus zur markgräflichen Residenz, in: Acta Praehistorica et Archaeologica, Band 34, 2002. S. 245.
  2. ↑ Översichtssiet vun de kommunale Statistikstelle vun de Stadt Pforzheim
  3. ↑ Historischer Atlas Baden-Württemberg, Kort VI-13.
  4. ↑ Huttenlocher/Dongus 1967, Karte.
  5. ↑ Huttenlocher/Dongus 1967.
  6. ↑ a b Huttenlocher/Dongus 1967, S. 55.
  7. ↑ Huttenlocher/Dongus 1967, S. 54–55.
  8. ↑ Huttenlocher/Dongus 1967, S. 58.
  9. ↑ Huttenlocher/Dongus 1967, S. 41.
  10. ↑ Historischer Atlas von Baden-Württemberg. Karte XII-7.
  11. ↑ Sexauer 1927, S. 25. Heinz 1984, S. 13–14.
  12. ↑ Sexauer 1927, S. 3, 7, 42, 45–47. 65–66.
  13. ↑ Philipp Filtzinger, Dieter Planck, Bernhard Crämer (Hrsg.): Die Römer in Baden-Württemberg. 2. Auflage. Konrad Theiss Verlag, Stuttgart/ Aalen 1976, ISBN 3-8062-0133-1, S. 448.
  14. ↑ Folke Damminger, Pforzheim: Vom römischen vicus zur markgräflichen Residenz, in: Acta Praehistorica et Archaeologica, Band 34, 2002. S. 246.
  15. ↑ Folke Damminger, Pforzheim: Vom römischen vicus zur markgräflichen Residenz, S. 248.
  16. ↑ Folke Damminger, Pforzheim: Vom römischen vicus zur markgräflichen Residenz, S. 252.
  17. ↑ Firmengeschichte: B.H. Mayers Benz »Victoria«
  18. ↑ Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus. Eine Dokumentation. Band I. Bundeszentrale für Politische Bildung, Bonn 1995, ISBN 3-89331-208-0, S. 68f.
  19. ↑ Christian Groh (Stadtarchiv Pforzheim): Pforzheim – 23. Februar 1945.
  20. ↑ a b Karl Moersch, Reinhold Weber (Hrsg.): Die Zeit nach dem Krieg: Städte im Wiederaufbau. W. Kohlhammer Verlag, 2008, ISBN 978-3-17-019724-4, S. 302–303. (Band 37 vun Schriften zur politischen Landeskunde Baden-Württembergs)
  21. ↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg, Zensus 2011: Bevölkerung Pforzheim am 9. Mai 2011
  22. ↑ Statistisches Bundesamt, Pressemitdeelen Nr. 188 van' 31. Mai 2013
  23. ↑ http://www.pz-news.de/Home/Nachrichten/Pforzheim/Pforzheims-Zukunft-gehoert-den-Migranten-_arid,172201_puid,1_pageid,17.html | wayback=20110312052659 | text=Pforzheims Zukunft gehört den Migranten. In: Pforzheimer Zeitung. 26. Januar 2010}}
  24. ↑ abgeordnetenwatch.de: Pforzheim
  25. ↑ Klemens Stadler: Deutsche Wappen. Band VIII: Baden-Württemberg. Angelsachsen-Verlag, Bremen 1971, S. 85.
  26. ↑ Zeitzeuge: Zwangsarbeiter aus La Bresse. auf: pz-news.de, 18. Mai 2011.
  27. ↑ http://cdu-niefern-oeschelbronn.de/index.php?ka=1&ska=2&printit=1&idn=50 | archive-is=20120723052801 | text=Union setzt sich für engere Beziehungen nach Frankreich ein. up de Websteed vun den CDU-Gemeendeverband Niefern-Öschelbronn, 26. September 2007
  28. ↑ a b Stand 2004 / Quelle: Werner Brachat-Schwarz: Die Großstädte Baden-Württembergs – Ein Vergleich anhand ausgewählter Indikatoren. (PDF; 119 kB) In: Statistisches Landesamt Baden-Württemberg: Statistisches Monatsheft Baden-Württemberg 1/2007. S. 15 – afropen an' 28. März 2009.
  29. ↑ Stand 2006 / Born: Statisches Landesamt Baden-Württemberg: Erwerbstätige in Baden-Württemberg 1991 bis 2006 – afropen an' 28. März 2009.
  30. ↑ [http://www.pz-news.de/wirtschaft_artikel,-Entspannung-auf-Arbeitsmarkt-in-Pforzheim-und-dem-Enzkreis-_arid,303894.html Entspannung auf Arbeitsmarkt in Pforzheim und dem Enzkreis.] auf: pz-news.de, 2. November 2011.
  31. ↑ Statistisches Landesamt Baden-Württemberg: Regionale Arbeitsmarktentwicklung in Baden-Württemberg. (PDF; 4,1 MB) Stuttgart 2008 – afropen an' 28. März 2008.
  32. ↑ http://www.statistik-bw.de/Pressemitt/2008018.asp, Statistisches Landesamt Baden-Württemberg: Kaufkraft in Baden-Württemberg bei 16 000 Euro je Einwohner, Pressemitdeelen van' 10. Januar 2008)
  33. ↑ Sozialversicherungspflichtig Beschäftigte nach Wirtschaftsabteilungen: Stadtkreis Pforzheim. up: statistik.baden-wuerttemberg.de
  34. ↑ Erwerbstätige nach Wirtschaftsbereichen: Stadtkreis Pforzheim. up: statistik.baden-wuerttemberg.de
  35. ↑ Christian Groh: „Freie Bahn dem Tüchtigen!“ Moderner Wiederaufbau und städtische Identität am Beispiel Pforzheims. (PDF; 109 kB) Vördrag up de Tagung: Wiederaufbau der Städte: Europa seit 1945/ Rebuilding European Cities: Reconstruction-Policy since 1945 in Hamborg van' 23. bit 25. September 2009.
  36. ↑ http://www.pz-news.de/Home/Nachrichten/Pforzheim/arid,210733_puid,1_pageid,17.htm, Denkmalschutz-Stiftung würdigt Reuchlinhaus als 60er-Jahre-Vorbild. In: Pforzheimer Zeitung. 4. August 2010.
  37. ↑ Bauschild aufgestellt: „il tronco“ wächst am Schulberg in die Höhe. in’ Nahrichtenticker vun de Pforzheimer Zeitung (afropen an’ 26. November 2011)
  38. ↑ Schlossruine Pforzheim
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Pforzheim&oldid=1028750“