Dwargplanet
Dwargplanet is een Begreep ut de Astronomie, de an'n 24. August 2006 von de Internatschoonalen Astronoomschen Union (IAU) in Prag defineert un besloten worrn is.
Dormit warrt siether Planeten betekend, de üm de Sünn lopt un noog Masse hebbt, dat se dör jümmer eegen Gravitatschoonskraft to en ungefähr kugelig Gestalt tosamentrekt (hydrostatsch Gliekgewicht). In Ünnerscheed to „richtige“ Planeten hebbt se aver nich all'ns annere ut jümmer Ümloopbahn (Orbit) ut'n Weg rüümt.
Nich all Wetenschopplers sünd mit disse Definitschoon tofreeden, vör allen, as de letzte Puntk nich eendüüdig is. So befinnt sik eenige dusend lüttere Saken in de Baan von uns Eer, und ok Jupiter fallt wegen de Trojaners an sik dör disse Definitschoon. Kritiseert warrt doröber ok, dat sik de Definitschoon blots op uns Sünnsystem betütt, ober nich för annere Systeme von annere Steerns (Exoplaneten) meent is.
Toeerst is een Ünnerklass schafft worrn för all Dwargplaneten, de wieter weg üm de Sünn lopt as Neptun. De schüll denn Plutone nöömt warrn. Dat wörr ober de Eerdwetenschopplers nich rech, as dat Plutone ok al as Begreep in de Geologie gifft. Denn hebbt se dacht, man kunn dat latiensch maaken un de Klass „Plutoide“ nööm'n. Man dat keem ok nich so an. Nu gifft dat woll de Klass, man se hett keen Naam.
Definitschoon
ännernNar de IAU sünd de astronoomschen Körpers in uns Sünnsystem opdeelt in:
- Planeten: Objekte, de sik op en Ümlopbaan üm de Sünn befinnt un dör jümmer eegen Gravitatschoon een ungefähr runne, kugelige Figur hebbt (hydrostatsch Gliekgewich), de Ümgegend von jümmer Baan freerüümt hebbt un sülbst keen Steern sünd.
- Dwargplaneten: Objekte, de sik op en Ümlopbaan üm de Sünn befinnt un dör jümmer eegen Gravitatschoon een ungefiehr runne, kugelige Figur hebbt (hydrostatsch Gliekgewich), de Ümgegend von jümmer Baan nich freerüümt hebbt un sülbst keen Satellit (Maand) sünd.
- Lüttkörpers: Objekte, de sik op en Ümlopbaan üm de Sünn befinnt un nich noog Masse hebbt, üm dör jümmer eegen Gravitatschoon een ungefiehr kugelige Figur hintokriegen, de Ümgegend von jümmer Baan nich freerüümt hebbt un sülbst keen Satellit (Maand) sünd. Dorünner fallt denn de meisten von de Asteroiden un Kometen.
Fastleggt Dwargplaneten
ännernCeres is dat grötste Objekt ünner de Asteroiden un ümlöpt de Sünn in den Asteroidengördel. Op Grund von de Definitschoon is de nu as Dwargplanet instuft, as he noog Masse hett för en hydrostatsch Gliekgewich. Ceres is rund un – anners as de meisten anneren Asteroiden – as een Planet opbaut.
Toeerst wörr Ceres, as he 1801 opdeckt worrn is, as Planet klassefizeert. As man denn ober jümmer meer Objekte twüschen den Mars un den Jupiter funnen harr, hett man 1847 de niege Kategorie Asteroiden (lange Tiet ok Planetoiden nöömt) inführt.
Pluto wörr 1930 von Clyde Tombaugh opdeckt un wörr 76 Johr lang de negte Planet in uns Sünnsystem. Von em sünd dree Maande bekannt, wobi de grötste dorvon, Charon, half so grot is as Pluto sülbst.
Mit de niege Definitischoon is Pluto nu keen „richtigen“ Planeten meer, as he nich dat bestimmend Objekt in sien Baan is. Dorto kummt, dat sien Baan bannig scheef liggt in Vergliek mit de annern Planeten, un ok een veel gröter Exzentrizität hett. As denn ok mit Eris noch een Asteroid gröter wörr as Pluto, hett man nu beide as Dwargplanet inordnt
Eris is en Kuiperobjekt un is wat grötter as Pluto. Beide hebbt glieke Egenschoppen, dorüm künn man nich ümhin, beide ok in de sülve Kategorie to doon.
Makemake weer vörher as Asteroid ünner de Beteken 2005 FY9 list. Disse Dwargplanet hett sien offiziellen Naam in’n Juli 2008 kregen.[1] Dat disse Himmelskörper fröher oder later as Dwargplanet instoopt warrt, dormit is al rekent worrn, as de Klass vun de Dwargplaneten nee inföhrt weer.
Haumea is en Objekt ut den Kuipergördel, dat vörher ünner de Beteken 2003 EL61 bekannt weer. De Status as Dwargplanet is em an’n 17. September 2008 towiest worrn.[2]
möögliche Dwarglaneten, de noch nich kloor sünd
ännernDat gifft noch bannig veel Asteroiden, bi de noch nich ganz kloor is, ob dat nich ok villicht Dwargplanetens wesen künnt. Dorto höört t. B. (4) Vesta, (2) Pallas, (10) Hygiea, (90482) Orcus, (50000) Quaoar, (90377) Sedna, (20000) Varuna un annere.
De IAU hett ankünnigt, dat in de nächsten Johre und Maanden noch wietere Dwargplaneten bekannt geven warrt. De Asteroiden, de in Fraag kommt, warrt nu wieter beobacht. To Tiet weet man aver noch nich noog, üm faststelln to künnen, ob de in hydrostatsch Gliekgewicht sünd, oder nich.
Borns
ännern- ↑ USGS Astrogeology Research Program Gazetteer of Planetary Nomenclature - Planet and Satellite Names and Discoverers
- ↑ IAU 2008: IAU names fifth dwarf planet Haumea. 17. September 2008, Paris
Grote Objekten:
Sünn |
Merkur |
Venus |
Eer |
Mars |
Ceres |
Jupiter |
Saturn |
Uranus |
Neptun |
Pluto |
Haumea |
Makemake |
Eris
Objektklassen:
Planeten |
Dwargplaneten |
Asteroiden |
Kometen |
Maanden |
Meteoroiden
Rebeden:
Asteroidengördel |
Kuipergördel |
Oortsche Wulk |
Heliopaus