Fleeginsekten
Fleeginsekten (Pterygota) weert all Insekten (Insecta) nömmt, de Flunken hefft. Dor höört ok Aarden to, de könnt, mit’n Loop vun de Evolutschoon, hüdigendags gor nich mehr flegen. So gung dat mit de Flöh oder mit de Deerterlüse. De gröttste Deel vun de Insekten höört to de Fleeginsekten to. Bloß de Ooldinsekten mit de Ornen vun de Felsenjumpers (Archaeognatha) un de Sülverglieders (Zygentoma) höört dor nich mit to.
| Fleeginsekten | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Systematik | ||||||||||
| ||||||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||||||
| Pterygota | ||||||||||
| Gegenbaur, 1878 |
As Flunken to’n Flegen bi de Insekten utspunnen wurrn sünd, hett sik in de Morphologie un de Physiologie vun de Deerter bannig wat ännert. Vundeswegen kann sunner Twiefel annahmen weern, datt in’n Loop vun de Evolutschoon vun de Insekten bloß eenmol Flunken utspunnen wurrn sünd, un all Fleeginsekten up een gemeensame Stammaart torüch gaht.
Wie de Flunken upboot sünd un wie se tostanne kamen sünd ännern
Bi de Flunken hannelt sik dat um en dünne Platen ut Chitin. Dor loopt allerwegens Tracheen dör. Dat gifft twee Theorien, wie de Flunken tostanne kamen sünd: Dat kann angahn, se hefft sik an all dree Bostsegmente (Thorax) utspunnen, as dor de upperen Sietenplaten (Paranota) flack utwussen sünd, oder se hefft sik ut de Pleuren entwickelt, de, wieter unnen, Buuk un Ruggen bi de Insekten tosamensluut. Hüdigendags weert beide Theorien verbunnen un Forschers meent, de verscheden Deele vun de Flunken stammt ut de een oder de annere Struktur. Hüdigendags hefft Fleeginsekten bloß noch twee Paar Flunken, an dat tweede un drüdde Segment vun ehre Bost. Bi Fossilien is avers en drüdd Paar Flunken funnen wurrn: Bi de Palaeodictyoptera un bi de Geroptera (de laat na Goldpeer) hett ok an’n eersten Bostsegment en lüttjen Flunken oder en flunknhaftige Struktur seten. Kann angahn, datt de nich vull röögt weern konnen. De Tracheen to’n Versorgen vun de Flunken twiegt af vun de Beentracheen. Vunwegen, datt de Flunken as Dubbel vun de Liefhüll utbillt sünd, liggt de Tracheen as Adernett ok in düsse beiden Schichten. Mit de Bost hangt de Flunken dör en Lidd tosamen. Bi de Goldpeer sett dor direktemang de Muskulatur an (direkte Fleegmuskulatur]]. Man veel fökener kummt dat vor, datt de Flunkenslag tostanne kummt dör en Upwölven un Torüchtrecken vun dat Bostsegment (indirekte Fleegmuskulatur). Nödig weer ok, datt Chitinleisten sik in de Bostsegmente billt hefft, wo de Muskeln ansetten konnen.
Wie de Fleeginsekten tostanne kaamt ännern
Bi all Fleeginsekten gifft dat en Metamorphose, vunwegen, datt de Larven oder Nymphen keen Flunken hefft. Dat Insekt kann sik nu dör en Reeg vun Treed dör Huututtrecken entwickeln (keen vullstännige Metamorphose bi de hemimetabolen Insekten) oder dat ganze Lief kann up een Slag heel un deel ummuddelt weern, nadem dat as Poppe en Tied Ruh harrt hett (vullstännige Metamorphose bi de holometabolen Insekten).
Systematik ännern
To de Unnerklasse vun de Fleeginsekten (Pterygota) weert düsse Böverornen, Ornen un Unnerornen torekent:
- Böverornen Maiflegen (Ephemeroptera)
- Böverornen Goldpeer (Odonata)
- Böverornen Neeflunken (Neoptera)
- Ornen Steenflegen (Plecoptera)
- Ornen Hackenspinners (Embioptera)
- Ornen Heemkenkakerlaken (Notoptera)
- Ornen Ohrenkniepers (Dermaptera)
- Ornen Biddhaupeer (Mantodea)
- Ornen Kakerlaken (Blattodea)
- Ornen Termiten (Isoptera)
- Ornen Wanneltwiege un Wannelblöder (Phasmatodea)
- Ornen Hackenlopers (Mantophasmatodea)
- Ornen Haupeer (Orthoptera)
- Unnerornen Langspriethaupeer (Ensifera)
- Unnerornen Kortspriethaupeer (Caelifera)
- Ornen Eerdlüse (Zoraptera)
- Ornen Stofflüse (Psocoptera)
- Ornen Deertlüse (Phthiraptera)
- Ornen Franjenflunken (Thysanoptera)
- Ornen Snavelinsekten (Hemiptera)
- Unnerornen Zikaden (Auchenorrhyncha), mit de Infraordines Lantüchtendregers (Fulgoromorpha) un Singzikaden (Cicadomorpha)
- Unnerornen Wandlüse (Heteroptera)
- Unnerornen Schedensnavels (Coleorrhyncha)
- Unnerornen Plantenlüse (Sternorrhyncha)
- Ornen Kamelhalsflegen (Raphidioptera)
- Ornen Grootflunken (Megaloptera)
- Ornen Nettflunken (Neuroptera) mit de Florflegen, dormank de Gröne Florflege
- Ornen Kävers (Coleoptera)
- Ornen Weiherflunken (Strepsiptera)
- Ornen Huudflunken (Hymenoptera) mit Immen, Wöpsen un Iemecken
- Ornen Schietmotten (Trichoptera)
- Ornen Bottervagels (Lepidoptera)
- Ornen Snavelflegen (Mecoptera)
- Ornen Tweeflunken (Diptera)
- Ornen Flöh (Siphonaptera)
Kiek ok bi ännern
Literatur ännern
- Bernhard Klausnitzer: Pterygota, Fluginsekten. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (Rutg.): Spezielle Zoologie. Teil 1: Einzeller und Wirbellose Tiere. Gustav Fischer, Stuttgart u. a. 1996, ISBN 3-437-20515-3, S. 627 ff.
