Düörpm

Wapen/Flagg

Koort

Basisdaten

Bundsland: Noordrhien-Westfalen

Landschapsverband: Westfalen

Regeerensbezirk: Arnsbarg

Flach:

280,71 km²

Inwahners:

580.511 (2014-12-3131. Dezember 2014)

Inwahnerdicht:

2.068 Inwahners pro km²

Hööchd:

76 m över de See

Postleettall:

44135–44388 (oolt: 4600)

Vörwahl:

02 31

Geograafsche Laag:

Koordinaten:51° 19′ N, 7° 17′ O51° 19′ N, 7° 17′ O

Grenzen bi OSM:

1829065

05 9 13 000

Websteed:

Düörpm, düütsch: Dortmund, [ˈdɔʁtmʊnt, ˈdɔɐ̯tmʊnt] (westfäälsch Düörpm, nedderlannsch [ollerwelsch] Dortmond, franzöösch [ollerwelsch] Trémoigne, spaansch [ollerwelsch] un latiensch Tremonia, oltsassisch Throtmanni) is en Grootstadt in de Metropolregion Rhien-Ruhr in Noordrhien-Westfalen. Se is dat Wertschaps- un Hannelszentrum vun Westfalen un mit över 580.000 Inwahner de bevölkerungsriekste Stadt sowohl vun dissen Landsdeel as ok vun dat Ruhrrebeet.^[1] Düörpm hörrt to den Regeerensbezirk Arnsbarg un weer 2010 tosommen mit anner Städer vun dat Ruhrrebeet Kulturhööftstadt vun Europa.

Luftupnahm vun de Binnenstadt vun Düörpm

De vermootlich up en karolingisch Riekshoffgrünnen torüchgahn, inst wichtige Rieks- un Hansestadt längs den Westfäälsch Hellweg entwickelt sück hüüd vun en Industriemetropole to en bedüüden Deenstleistungs- un Technologiestandoort: Fröher vör allen bekannt dör Stahl, Köhlen un Beer, is Düörpm hüüd nah en langjohrig Strukturwannel en Zentrum vun de Versekerungswertschap un den Eenzelhannel. Mit etwa 50.000 Studeerenden an söss Hoochscholen, dorünner de Technische Universität Düörpm un 19 wiederen wetenschaplich Inrichtungen hörrt Düörpm to de teihn gröttst Hoochschoolstäder in Düütschland^[2] un is ok en bedüüden Wetenschaps- un Hoochtechnologie-Standoort. Neeansiedlungen un Existenzgründungen entstaht dorüm meestens in de Berieken Logistik, Informatschons- un Mikrosystemtechnik.

Düörpm is mit sien Hööftbahnhoff un Flooghaben de wichtigste Verkehrsknütt in dat östlich Ruhrrebeet un Antreckenspunkt för dat för allen östlich vun de Stadt liggen ländlich präägt Umland. Överegionale Bekanntheit hett Düörpm dör den Footballvereen Borussia Düörpm mit sien Heimspeelstäe Signal Iduna Park, dat fröhere Westfalenstadion. Wiedere Antreckenspunkte un Wohrteeken sünd buterdem dat Düörpmer U, dat Düütsch Footballmuseum, de Westenhellweg as an meesten besöcht Inkoopsstraat in Düütschland,^[3] de Reinoldikark, de Westfalenhall, de Floriantoorn un de Phoenix-See. Dat Stadtbild un de Skyline wurrn ok dör de markant Hoochhüüs präägt.

Geographie

Laag

Duörpm liggt in' Südwesten vun de Westfäälsch Bucht, den südlichen Fortsatz vun den Norddüütsch Deepebene an de Grenz to dat Düütsch Middelgebirge; südlich liggende Utlöper vun dat Suerland un dat Ardeygebirge, to dat as nördlichste Erhebung noch de Düörpmer Rügg in' Osten vun de Stadt tellt wurr. Achter dissen liggt, as Deel vun de Hellwegbörden, de Werl-Unnaer Börde, nördlich grenzen dat Lippedaal un de Lipper Hööchten in dat Mönsterland an. De Westen wurrd bestimmt dör den Ballungsruum Ruhrrebeet, de sien östlich, westfäälsch Deel Düörpm anhörrn deiht. Ok wenn Düörpm gröttste Stadt un en Zentrum vun dissen Ruum is, nimmt de Stadt geographisch doch ehrder en Randlaag in' Nordosten vun dat Ruhrrebeet in.

De Stadtkarn vun Düörpm liggt up en Grenz tüschen nördlich Flack- un südöstlich Hügelland, den so nömmten westfäälschen Hellweg; entsprekend hett de Stadt Andeel an de Natuurrüüms vun de Hellwegbörden un den Westenhellweg. Wiel ok de Böverloop vun de Emscher dör Düörpm floot, is se ebenso Deel vun dat wieder nördlich liggen Natuurruum Emscherland. In' Süden, ünnerhalv vun de Hohensyborg, bild de Middelloop vun de Ruhr de Stadtgrenz, in de up Hagener Rebeet de Lenne münnd un dor den Hengsteysee bild. In den Düörpmer Stadthaben fangt buterdem de in den Norden führen Düörpm-Eems-Kanal.

Water

Blick vun de Hohensyborg up den Hengsteysee

Dat Stadtrebeet vun Düörpm is relativ arm an natüürlich Waterflachen. To de grötter Water, de flooten deiht, tellt neben de Ruhr in den Düörpmer Süden an de Stadtgrenz to de Städer Hagen un Herdecke blots de Stroom Emscher, de sück vun Osten nah Westen dör dat Stadtrebeet treckt. Doröver herut gifft dat tallriek lütt Beeken as den Hörder Bach, Rüpingsbach, Schondelle, Roßbach oder Körnebach, de in de eerst nömmt Strööms münnen oder to dat Intoogsrebeet vun de Lippe hörrn. Völ vun de Beeken hemm för de Afwaterentsörgen deent, wurrn aber in' Toog vun de Emscher-Renatureeren dör de Emschergenossenschaft nah un un nah wedder in hör naturnahen Tostand versett. Dör de Renatureeren wurrd dat Umfeld vun de Beeken düchtig upwert. Buterdem befind sück de Düörpm-Eems-Kanal (DEK, Gewässerkennzahl: 70501) as en Bundswaterstraat tüschen Düörpmer Stadthaben un Papenborg/Eems.^[4]

Mit de Hallerey, den Lanstroper See, den Pleckenbrinksee un de Brunosee in dat Natuurschuulrebeet Beerenbruch sünd veer Seen eng mit de Bargbaugeschichte in Düörpm verknütt. Disse Waterflachen entstunnen dör Bargsenkungen. Wiederhen wurrn mit den Hengsteysee un Phoenix-See twee wiedere Seen künstlich herstellt.

Rebeet

Dat Stadrebeet vun Düörpm umfaat 280,401 km².^[5] Dormit liggt Düörpm up Rang 26 ünner de flachengröttsten Städer un Gemeenden in Düütschland. Sien Flach wurrd in Noordrhien-Westfalen blots vun de Grootstäder Köln un Mönster un de Stadt Schmallenberg överboden.

Nahbergemeenden

Düörpm grenzt up 21 km an den Kreis Riäkelhusen mit de Städer Castrop-Rauxel in‘ Westen un Waltrop in‘ Nordwesten. Vun Norden bit Südosten is Düörpm up insgesamt 76 km vun den Kreis Unna mit de Städer Lünen in‘ Norden, Kamen in‘ Nordosten, Unna in‘ Osten, dr Gemeend Holzwickede as ok de Stadt Schwerte (beid in‘ Südosten) umklammert. Doran slutt sück de blots twee Kilometer lang Stadtgrenzt o de kreisfree Stadt Hagen direkt in‘ Süden an. In‘ Düörpmer Südwesten stött de Stadt över 17 km an den Ennepe-Ruhr-Kreis mit de Städer Herdecke un Witten. Genau in‘ Westen lggt sluutend de kreisfree Stadt Baukem, de Stadtgrenz is hier teihn Kilometer lang. Insgesamt umfaat de Düörpmer Stadtgrenze somit 126 km.^[6]

Politische Geographie

Stadtbezirke un Nahbergemeenden vun de Stadt

Düörpm is historsch en Deel vun Westfalen un liggt hüüd in dat BundslandNoordrhien-Westfalen. De Stadt is kreisfree un liggt in den Beriek vun den Regeerensbezirk Arnsbarg. Se hörrt sowohl den Landschapsverband Westfalen-Lippe as ok den Regionalverband Ruhr an. Dorneben is se noch Liddmaat in wiederen Zweckverbänden as den Verkehrsverbund Rhien-Ruhr, den Ruhrverband, de Emschergenossenschap oder den Lippeverband. Düörpm is en Böverzentrum in Noordrhien-Westfalen un Deel vun de europääsch Metropolregion Rhien-Ruhr.^[7] Siet den 1. Januar 1975 gleedert sück de Stadt Düörpm in twalf Stadtbezirke.^[8]

Dat sünd de dree Binnenstadtbezirke West, Nord un Ost as ok de de umgeven Ring ut den in Klocksinn (anfangend in‘ Norden) negen wiederen Bezirken Eving, Scharnhorst, Brackel, Aplerbeck, Hörde, Hombruch, Lütgendüörpm, Huckarde un Mengede. Elker vun disse Stadtbezirke wählt bi de Kommunalwahlen en Bezirksvertreeden un disse ut hör Reegen en Bezirksbörgermeester. In de Butenbezirken finnen sück buterdem Bezirksverwaltensstäen.

Ünnerhalv vun de Stadtbezirke wurrd de Stadt wieder in 62 statistisch Bezirke un de wedderum in all tosommen 170 statistische Ünnerbezirke ünnerdeelt. Buterhalv vun de Binnenstadtbezirke sünd de faken gliek mit de in de Stadt Düörpm ingemeeenten ehmals sülvständig Oortschapen. Neben disse offiziell Indeelen gifft dat ok noch de wieder ünner upführten urbanen Veertel.^[9]

Klima

Düörpm liggt as ganz Düütschland in en gemäßigten Klimazoon. De Stadt wurrd den nordwestdüütschen Klimaberiek toordnete un befind sück up de Grenz tüschen de Klimabezirke Mönster- un Suerland un dormit in den Övergangsberiek tüschen atlantisch-maritimen un Kontinentalklima. Charakteristisch sünd milde Winter un relativ köhl Sömmer. De mittlere Johrestemperatur bedrocht 9–10 °C, de Nedderslagsmengt in‘ langjohrigen Dörsnitt 750 mm. Meestens kummt de Wind ut Südwest. De Nedderslääg sünd gliekmatig över dat Johr verdeelt, in‘ Winter domineert Duersamregen, in‘ Sömmer körtere, aber ergiebigere Regenschuern. Dementsprekend wurrd dat Maximum in‘ Juli mit 80–90 mm reckt, dat Minimum liggt bi 40–50 mm im Februar. Ok de Temperaturswankungen fallen mit ünner 20 °C ehrder minn ut, koltst Maand is de Januar mit −6 bit 11 °C, an‘ wamsten wurrd dat in‘ August mit 10–35 °C. In Düörpm wiesen sück klimatische Markmalen vun dicht besiedelt Rüüms; so billen sück bispeelswies för en Stadtklima typisch Wärmeinseln ut.^[10].

Demografie

An‘ 31. Dezember 2013 hemm in Düörpm 575.944 Minschen leevt.^[11] Dormit liggt Düörpm binnerhalv vun de Europääsch Union noch vör Essen up Rang 41 ünner de gröttst Städer, binnerhalv vun Düütschland up Rang 8 un in Noordrhien-Westfalen as gröttste Stadt vun dat Ruhrrebeet up Rang 3 achter Köln un Düsseldörp.

Düörpm hörrt to de europääsch Metropolregion Rhien-Ruhr, de mit good 10 Millionen Inwahner nah de Agglomeratschonen Moskau, London, Paris un Istanbul de fievtgröttste Agglomeratschoon vun Europa dorstellt. Binnerhalv vun disse Metropolregion is Düörpm Deel vun dat Ballungsrebeet Ruhr un geiht insbesünnere in‘ Westen flootend in de anner Städer vun dat Ruhrrebeet över. Lleen in den Beriek vun den Regionalverband Ruhr, den Zweckverband vun dat Ruhrrebeet, leven wedderum etwa 4,95 Millionen Minschen. Tellt man all de Nahbergemeenden, mit de Düörpm en direkt gemeensam Grenz verbinnen deiht, dorto, umfaat dat Rebeet etwa 1,65 Millionen Inwahner un würr för sück sülvst en Metropolregion billen. Ut de Inwahnertall ergifftt sück en Bevölkerungsdicht vun 2.085 Inwahner je km². Dormit liggt Düörpm düütschlandwiet up Rang 37 vun de Gemeenden mit de gröttst Bevölkerungsdicht.

De Inwahnerdicht binnerhalv vun dat Stadtrebeet is aber bannig ünnerscheedlich: to’n eenen is blots etwa en Sösstel vun dat Stadtrebeet besiedelt, womit sück för dissen Beriek en Bevölkerungsdicht vun 124 Inwahner je ha ergifft, to’n annern leven buterhalv vun den Binnenstadtberiek düütlich weniger Minschen pro Quadratkilometer as in de Binnenstadt un de Dicht nimmt vun Noord nah Süüd as ok vun West nah Oost af. De Werte hemm dorbi 2006 vun etwa 2.900 Inwahner je km² in den statistischen Ünnerbezirk Syburg (Stadtbezirk Hörde) bit to etwa 43.200 Inwahner je km² in‘ statistischen Ünnerbezirk Nordmarkt-Südost (Stadtbezirk Binnenstadt-Nord) reckt.^[12]

Bevölkerungsstruktur

Vun de 581.308 Inwahner vun Düörpm sünd 51,03 % Fruen un 48,97 % Mannlüüd. All in dat Middelöller weer Düörpm Inwannerungsstadt, mit Anfang vun de Industriealiseeren steeg de Totoog aber enorm an. Ünner disse Inwannerer weer ok völ Polen un dormit eerstmals en groot Grupp vun nich düütsch-snacken Personen mit anner Religion, de sück aber letztlich assimileeren deen. Wiedere Anwarfen vun Gastarbeiter funnen vör allen in de 1960er Johren statt, um den Arbeitskräftebedarf in de Montanindustrie to decken. De Utlännerandeel vun de Stadt bedrocht luut de offiziell Tallen vun den Landsbedriev Information und Technik Nordrhein-Westfalen to’n 31. Dezember 2009 15,7 %. Dat is för westdüütsch Städer en dörsnittlich Wert. Ünner de Fruen liggt de Andeel bi 14,6 % un ünner de Mannlüüd bi 16,86 %.^[13] In afsoluten Tallen sünd dat 92.778 Minschen ut 140 verscheeden Staaten, de in Düörpm leven. Nah en Ünnersöken vun de Stadt, allerdings mit Daten van‘ 31. Dezember 2007, stammen vun de 27,2 % ut de Europääsch Union, 35,0 % harrn de törksch, 7,4 % de poolsch un 4,8 % de greeksch Staatsangehörigkeit. Een Johr tovör harrn 61.945 wiedere Inwahner woll de düütsch Staatsangehörigkeit, hemm aber en Migratschoonsachtergrund, dat heet, so oder hör Öllern harrn nich vun Gebort an de düütsch Staatsbörgerschap.^[14].

Ähnlich as bi de Bevölkerungsdicht wiesen sück binnerhalv vun dat Stadrebeet düütliche Ünnerscheede. To’n 31. Dezember 2005 hemm in den Stadtbezirk Binnenstadt-Noord etwa en Drüddel vun all Utlänner in Düörpm leevt. Ok in völ buteren Stadtdeelen in den Düörpmer Norden as etwa Eving (Utlännerandeel vu 22 %), Derne (Utlännerandeel vun 16 %) un Scharnhorst-Oost (Utlännerandeel vun 15 %) wahnen verhältnismäßig völ Utlänner. En extrem Siedelnsswoorpunkt buterhalv vun den Düörpmer Norden is de Siedlung Clarenberg in Hörde (Utlännerandeel vun 30,2 %). Upfallen deiht, dat wedderum in völ östlichen un südlichen Düörpmer Stadtdeelen as Grevel, Asseln, Bittermark un Höchsten de Utlännerandeel temelk leeg is.^[12] In Düörpm gifft dat groot Ünnerscheede tüschen de verscheeden Natschonen, so is bispeelswies de Andeel vun EU-Börger an de Utlänner an‘ Stadtrand düütlich höhger. En besünner Grupp ünner de Utlänner in Düörpm stellen de an de Hoochschoolen inschreven utlännsch Studenten dor: se sünd meest blots för en lütten Tietruum in de Stadt un stammen to’n grooten Deel ut Asien un Afrika.^[15] Insgesamt weer an de Technische Universität, Fackhoochschool, International School of Management un Fachooschool för Oekonomie & Management to dat Wintersemester 2012/2013 43.189 Studenten inschreven.^[16]. 45,1 % vun de Inwahner sünd verheiraadt, 39,3 % ledig, 8,1 % verwitwet un 7,4 % schett.

Inkommens- un Leistungsstruktur

Enn‘ Dezember 2006 hemm 94.700 Düörpmer Leistungen nah dat Tweet Sozialgesettbook (Arbeitslosengeld II, Sozialgeld) kreegen, dat sünd 16,2 % vun de Gesamtbevölkerung. Besünners faken sünd Kinner bedrapen, 30,2 % vun de Kinner ut Düörpm leven in Familien ahn oder ahn utrecken Erwerbsinkommen.^[17] Ok bi de Antall vun de Leistungsempfänger giift dat weer groot Schwankungen tüschen de Stadtbezirken. In völ nördlich Bezirken as etwa Eving, Lindenhorst un Nette is de Andeel an Leistungsempfängern un Arbeitslosen relativ hooch. In de nördliche Binnenstadt un in de Grootsiedlung Scharnhorst-Ost liggt disse Andeel sogor över 20 %. Dennoch gifft dat in‘ Norden ok eenig Stadtdeelen mit leeg Arbeitslosigkeit un hooch Inkommensdörsnitt as etwa Husen, Kurl, Grevel, Holthausen un Brechten. In‘ Düörpmer Süden hengegen herrscht blots in Hörde hooch Arbeitslosigkeit un in Düörpmer Osten blots in Wickede.^[18].

De Öllersdörsnitt vun de Düörpmer Bevölkerung bedrocht etwa 43 Johr. De Jöögdquotient, also dat Verhältnis vun de ünner 20-johrigen to de erwerbsfähigen Bevölkerung bedrocht 34,5, de Oldenquotient, dat heet de Andeel vun de Personen mit 60 oder mehr Levensjohren betrucken up de erwerbsfähige Bevölkerung 47,0 un dat Afhängigkeitsverhältnis vun erwerbsfähiger to nich erwerbsfähiger Bevölkerung somit etwa 5:4.^[19] Dat sünd Werte, as se ok för ganz Düütschland antodrapen sünd.

Inwahnerstatistik

Nahdem de Inwahnertall vun Düörpm eenig Johren lang torüchgahn dee, stiggt se intüschen weer an. 2013 steeg de Inwahnertall um zirka 4600 Inwahner an.^[20] Up 1.000 Inwahner kommen 8,2 Neeborene, de Starvensrate bedrocht 11 Personen pro 1000 Inwahner un wurr dör en Wanderungsöverschuss vun insgesamt 841 Personen (2006) deelwies utgleeken.^[21].

De dörsnittliche Kinnertall steeg vun 1,25 in dat Johr 1978 up 1,46 in dat Johr 1997. Sietdem is se weer up 1,33 in dat Johr 2009 rünnergahn.

Historie

Koppersteek vun Matthäus Merian vun de Stadt Düörpm van 1647

Stadtgeschichte

Old Stadthuus: Personifikatschon vun den Hannel mit Hansekogge un mittelöllerich Raathuus

Eerste Sporen vun Besiedlung up dat hüdige Düörpmer Stadtrebeet recken bit in de Jungsteentiet torüch. Düörpm wurr 882 dat eerste Mal as Throtmanni nömmt.^[22] De Düörpmer Marktrechte wurrn eerstmals 990 nömmt. In dat 11. Johrhunnert wurr de Legende nah Reinoldus de Schuulpatron vun de Stadt.

Öldste bekannte Düörpmer Ansicht 1470

1152 funn in Düörpm en Hoffdag ünner König Friedrich Barbarossa, den lateren Kaiser statt.^[23] In Folge dessen sünd vermehrt Handwarker un Hannelslüüd um de Königspfalz siedelt un hemm to de allmählich Stadtwurrn vun Düörpm bidragen. All in dat Johr 1200 wurr de hüdige Utdehnen vun de Stadtmidden vun 82h reckt un mit Stadtmüern befestigt. 1232 (oder 1231) keem dat aber to en grooten Stadtbrand. Vermootlich dör Brandstiften utlöst, hett dat de Stadt meest kumplett in Schutt un Asch leggt. Dat Füer hett woll vör allen in den dicht besiedelten Stadtkarn nördlich vun den Hellweg wüüt un nich blots de holten Hüüs vun de Krämer un Handwarker afbrennt, sonnern ok de steenern Reinoldikark. Dör den Brand gung ok dat Archiv vun de Stadt verloren un dormit ok sämtliche Oorkunnen ut de Tiet vör den Stadtbrand. De bi dissen Brand verloren gahn Privilegien vun Düörpm wurrn 1236 vun Friedrich II. nee maakt un de Stadt eerstmals as Rieksstadt (nipp un nau: „civitas nostra Tremoniensis imperalis“) betekent.

Düörpm üm un bi 1610 vun Detmar Muhler

Düörpm 1804

1293 wurr de Stadt dat Braurecht verleeht un en bispeelloos Entwicklung vun de Beerindustrie binnerhalv vun de Stadt fung an. Nah den groooten Stadtbrand wurr ok de Infloot vun de Düörpmer Börgerschap starker. De reck dorbi wiet över dat Stadtrebeet herut un weer dorbi so stark, dat um 1252 de baltische Stadt Memel ünner Mithülp vun Düörpmer Kooplüüd grünnd wurr un man ok dran docht harr de Stadt „Nee-Düörpm“ to nömmen. Disse Börgerschap bzw. Patriziat, de sück sülvstbewusst rempublicam Tremoniensem gubernantes (etwa: regeeren Herren vun den Staat Düörpm) nömmen dee, bestunn ut inflootriek Familien as den Kleppings, Sudermanns, von Wickedes, Swartes, Muddepennings, vom Berges, Lembergs, Berswordts, Wales un Brakes. Letztere harrn allesamt exzellente Hannelsbetrecken in ganz Europa un in‘ Speziellen nah England. De Vörmachtstellung vun de Düörpmer Kooplüüd führ sogor dorto, dat de König vun England, Eduard III. in dat Johr 1339 de engelsch Königskroon an en vun Düörpmer Kooplüüd führt Konsortium as Pand geven dee.

1389 hett Düörpm de Groot Düörpmer Fehde gegen den Grafen von der Mark un den Arzbischop vun Köln as ok deren Verbündete överstahn, allerdings wurr langsam de wertschapliche Neddergang vun de Stadt inleit. De Dartigjohrig Krieg hett den Neddergang vörandreven un führ dorto, dat de Stadt to’n Ackerbörgerstädtken heraf sunk un later sogor sien rieksstädtisch Freeheit verlor. De Inwahnertall vun Düörpm sunk dordör bit to dat Johr 1793 up 4500 Inwahner. De ehmalge Free Rieksstadt keem dornah as Exklave to dat Fürstendom Oranien-Nassau. 1806 wurr Düörpm as Deel vun dat Groothartogdom Berg Sitt vun de Präfektur vun dat Ruhrdépartements. Nah den preußischen Sieg över Napoleon full Düörpm 1815 sluutend an de preußisch Provinz Westfalen. Hier wurr Düörpm 1817 Sitt vun en Landkreis binnerhalv vun den Regeerungsbezirk Arnsbarg, ut de Düörpm 1875 as Immediatstadt (Stadtkreis) utscheeden dee.

Eerst mit de upkommen Industrialiseeren to'n Anfang vun dat 19. Johrhunnert kunn de Neddergang uphollen wurrn. Nah de Oorkatasterupnahm ut dat Johr 1826 hemm binnerhalv vun de Wallanlagen circa 4000 Minschen in 940 Wahnhüüs un 453 Stallungen un Schküern leevt. Dat Stadtbild wurr präägt vun eng nich plaastert Straaten un Gassen un völ Fackwarkhüüs. Eenzig de veer groot middelöölerich Stadtkarken un eenig wenige steenern Profanbauten ween noch Tüüg vun dat groot kulturelle Arv vun de Vergangenheit. Af Midden vun dat 19. Johrhunnert fung mit de Köhlenförderung un Stahlverarbeitung de nee Upstieg vun Düörpm un de Wannel to en Industriestadt an. Sietdem de Cöln-Mindener Iesenbahn in dat Johr 1847 ehrn Deenst upnehm, wurr Düörpm to en wichtigen Verkehrsknütt in dat Ruhrrebeet. En wiederen wichtigen Bidrag to de wertschaplich Entwicklung hett 1899 de Eröffnung vun den Düörpm-Eems-Kanal un dormit vun den Haben leist.

All 1905 fung mit dat Ingleedern vun Körne en Well vun Ingemeendungen an, de mit dat Gesett över de kommunale Neeordnung vun dat Ruhrrebeet van 1928 ehrn Hööchtpunkt mit dat Ingemeenden vun de Hörde (de all 1340 Stadtrechte kreeg) recken dee. Dat Rebeet vun Düörpm liggt siet de Ingemeendungen van 1928 un 1929 to grötteren Deelen up dat Rebeet vun de ehmalge Grafschap Mark as up dat vun de ehmalge Free Rieksstadt Düörpm. Bit to den Utbröök vun den Tweeten Weltkrieg hett sück dat Stadtbild vun en Ackerbörgerstädtchen to en grootstädtisch Utsehn wannelt. Binnerhalv vun wenig Johren wurr dat Stadtzentrum dör den Neebau vun Hüüs, as den Koophuusneebau vun Althoff 1904, dat Krügerhuus 1912 oder dat gesamt Bahnhoffsumfeld dör den Bau vun en nee Hööftbahnhoff, Postamt un den Löwenhoff as Hannelszentrum oder städerbaulich Maatnahmen as den Dörbröök Hansastraat radikal verännert.

Wiels den Tweeten Weltkrieg wurr de Stadt mitsamt hör historsch Karken dör insgesamt 105 Luftangreep un mehr as 22.242 Tünnen Bomben in dat Zentrum to 98 Perzent in Schutt un Asch leggt. De hooch Perzenttall liggt deelwies in de acht Grootangreep begrünnd, in de de Stadt Düörpm as alleenig Teel in den Middelpunkt vun en Angreep rücken dee. De Grootangreep van' 12. März 1945 mit 1.108 Floogtüüch, beladen mit över 5000 Minen-Sprengbomben, gellt dorbi as gröttste konventschonell Bombenangeep, de weltweit je gegen en Stadt flagen wurr. Nah dissen letzten folgenswoor Angreep keem dat komplette sellschopliche un wertschapliche Leeven to Liggen. Nah Berichten ut de Tiet hett man sogor överleggt, de Binnenstadt nicht weer uptobauen.

Moderner Wedderupbau vun de Düörpmer Binnenstadt

De tatsächliche Wedderupbau wurr aber dör den in' Grund liggen vörhannen Infrastrukturleitungen un den doröver liggen Straaten bestimmt, de in den Nahkriegsalldag as Transport- un Verbinnensweeg toeerst rüümt wurrn. Somit wurr de Umgang vun de Binnenstäder as Wedderaupbau- un Modifikatschonsmögelkeit sehn, anstäe vun en kumpletten Neeplanung. Dat apenliche Bewusstween in de Nahkriegstiet weer aber vun den Wunsch präägt, de städtebauliche Situatschoon as Produkt vun de Industrialiseeren up de Grundreeten vun der middelöllerich Stadt nich to wedderhalen. Teel vun de Plaans in de Wedderupbaujohren weer somit en nee, apen un tokunftsfähig Düörpm, dat sück bewusst vun dat wat ween weer un dat old historsch Arv afsetten sull. Woll geev dat düchtigen Wedderstand ut de Düörpmer Bevölkerung aber völ stadtbildprägen Hüüs as dat Raathuus oder de Synagoog wurrn aber Liekers afreeten bzw. nich wedder nee upbaut.

De Wedderupbau gung somit insgesamt sehn gau vöran, so dat 1950 de 500.000ste Inwahner boren wurr. De weltwiet Nahfraag nah Stahl un Iesen führ dorto, dat Düörpm all 1951 to de gröttst Industriestadt vun Noordrhien-Westfalen wurr. Bi en Arbeitslosenquote van 2,3 % herrsch 1952 Vullbeschäftigung un de hervörragen wertschaplichen Bedingungen trucken vermehrt Towannerer, insbesünnere Flüchtlinge ut de Oostrebeeden, an. 1956 tell Düörpm all 624.000 Inwahner. 1965 reck de Stadt mit 658.075 Inwahner en historschen Hööchtstand.

Oortsnaam

Düörpm wurr eerstmals in dat Werdener Urbar nömmt, dat tüschen 880 un 884 entstunn. De latiensch Inrag luut: „In Throtmanni liber homo Arnold ⅷ den nob solvit“ (Översetten: In Throtmanni betallt uns de free Mann Arnold 8 Pennig).^[24]. Dornah gifft dat en groot Antall vun verscheeden, aber up den glieker Luutstamm torüchgahn Naams. Hör jewielige Gebruuk in de Borns is woll willkürlich un tofällig.^[25]

Een Johr nah sien Upenholt in Düörpm stell de König Friedrich Barbarossa 1152 den Kölner Arzbischop Arnold II. von Wied en Oorkunn ut, de de latiensch Beteeken „in burgo Tremonia“, (Översetten: in de Stadt Tremonia) enthollt. De Beteeken Tremonia leit sück vun Throtmanni af. Man vermoot, datbi Gebruuk vun disse Beteeken de goot Klang un de vermeentliche Sinngehalt en Rull speelt hemm. De Naam würr sück denn ut de Wöör tres oder tria (plattdüütsch: dree) un moenia (plattdüütsch: Müer) tosommen setten wat sovöl as Dreemüernstadt bedüüd.^[26]

Eerst mit dat Upkommen vun düütsch Borns in dat 14. Johrhunnert wurr de old Form spraaklich wieder entwickelt un weer upgreepen.^[26] In dat westfäälsch Platt wurr se denn to [dyœɐpm] verkört.^[27]^[28] [dyœɐpm] wurrd hüüd selten bruukt, dat latiensch 'Tremonia is af un to noch antodrapen.

Bi de Woortbedüüden vun dat düütsch Dortmund wurrd in' Allgemeenen vun en Determinativkompositum utgahn.^[29] Dat Bestimmungswoort is vermootlich germaansch *þrut-, *þrūt- mit de Bedüüden Kehle / Gurgel / Schlund / Hals.^[29]^[30]^[31] De Bedüüden vun dat Grundwoort is unklar. Nah en Theorie ist es das altsächsische Gewässerwort manni, menni}}, minni.^[30]^[32] Nah en anner Theorie is dat germannsch *-munt mit de Bedüüden Barg / Hügel / Anhööcht / Hümpel.^[29] In de eerst Theorie weer de Bedüüden Kehlbach / Gurgelbach / Siedlung an't gurgeln Water,^[30]^[31] in de tweet Theorie as *Throdmend- Barg mit en Karv / Berg mit en Insnitt / Hügel mit en Karv / Hügel mit en Insnitt.^[29] Bi beid Düüden hannelt sück dat um en geografisch Besünnerheit, de hüüd överbaut un nich mehr to erkennen is^[30] oder – in de tweet Theorie – en Henwies up en Borg nördlich vun de Stadtmüern mit den Stroom Kuckelke as Insnitt gifft.^[29] De Existenz vun en sückser Borg is umstreeden.^[33]^[34]^[35]^[36]^[37]

Vun laatmiddelöllerich Chronisten is en volksetymologische Düüden bekannt, nah de dat twee Dörper geven hett alde un dat nee Dörp, de beid bi de Boorg Munda leegen. Um disse Borg geev dat en Utnannersetten tüschen Sassen un Römern – oder ok Franken – geven.^[38]^[39] Den Slachtroop trucide harrn de Burgmannen as truz oder trot interpreteert un de Angrieper höhnisch Trotmanni (Trutzmänner) nömmt. De Beteeknung weer denn up den Oort övergahn.^[40]

Ingemeendungen

In de Stadt Düörpm wurrn folgen Gemeenden ingleedert:^[41]

1. April 1905: Gemeend Körne
10. Juni 1914: Gemeenden Deusen, Dorstfeld, Eving, Huckarde, Kemminghausen, Lindenhorst, Rahm un Wischlingen
1. April 1918: Gemeenden Brackel un Wambel
1. April 1928: Stadt Hörde un vun den uplösten Landkreis Düörpm de Gemeenden Asseln, Bodelschwingh, Bövinghausen bi Lütgendüörpm, Brechten, Brüninghausen, Derne, Ellinghausen, Grevel, Holthausen bi Brechten, Husen, Kirchderne, Kirchlinde, Kley, Kurl, Lanstrop, Lütgendüörpm, Marten, Mengede, Nette, Oespel, Westerfilde, Westrich un Wickede
1. August 1929: Deelen vun de Gemeend Somborn (Landkreis Baukem) un vun den uplösten Landkreis Hörde de Gemeenden Aplerbeck, Barop, Berghofen, Kirchhörde, Schüren, Syburg un Wellinghofen as ok Deelen vun de Gemeend Sölde
In' Rahmen vun de kommunale Neegleedern in Noordhien-Westfalen wurrn an' 1. Januar 1975 dör dat Ruhrrebeet-Gesett de Gemeenden Holzen un Lichtendorf nah Düörpm ingemeend. Eenig Flurstücke vun disse Gemeenden gungen ab an de Stadt Schwerte. Düörpm kreeg wiederhen eenige Flurstücke ut de Stadt Westhofen, de nah Schwerte ingemeend wurr un dör dat Suerland/Patterbuorn-Gesett eenige Flustücke ut de Gemeend Garenfeld, de nah Hagen ingemeend wurr.^[42]

Bevölkerungsentwicklung

1895 hett de Stadt Düörpm de Grenze vun 100.000 Inwahner överschreeden, wat hör to en Grootstadt maaken dee. Nah de Ingemeenden vun de Stadt Hörde un de Landkreise Düörpm un Hörde hemm 1929 etwa 536.000 Personen in de Stadt leevt. De Tweete Weltkrieg hett dat zerstörte Düörpm düchtig entvölkert. In' April 1945 tell man blots noch 340.000 Minschen. Dornah hemm sück aber ok völ vun de in dat ländliche Umland evakueert Minschen un Flüchtlinge in Düörpm weer ansiedelt. De Inwahnertallen sünd gau ansteegen. 1965 wurr mit 657.804 Börger en Hööchtstand reck. Stadtplaner hemm all vun en Millionenmetropole dröömt, aber as in de anner Städer vun dat Ruhrrebeet sunk de Bevölkerungstall. So leeg de amtliche Inwahnertall an' 31. Dezember 2014 bi 589.283.^[43]

Disse Trend hett sück aber mittlerwiel weer umdreiht. So sütt de Landsbedriev Information und Technik Nordrhein-Westfalen (IT.NRW) för Düörpm bit to dat Johr 2040 en Anstiegen vun de Bevölkerungstallen um 5,1 % up 604.100 Personen vörut.^[44]

Religionen

De Düörpmer Stadtkarken 1611
De Düörpmer Stadtkarken up en Stadtansicht van 1611	A = Reinolditoorn B = Marienkark G = Old Nicolaikark M = Borgdoor P = Dominikanerkloster (hüüd Propsteikark) N = Katharinenkloster O = Petrikark

Statistik

Vun de Düörpmer Inwahner hemm 2014 29,9 % de evangeelsch un 27,4 % de kathoolsch Kark anhörrt. De restlichen 42,7 % vun de Bevölkerung sünd konfessionslos oder hörrn en anner Konfession oder Religion an.^[45] 2014 minneseer sück de Tall vun de evangeelsch Christen um 3.500, de vun de kathoolsch um rund 1.000.

Christendom

De Propsteikiark vun den Hansaplatz ut sehn

Ansicht vun de Reinoldikark

Düörpm hörrt siet sien Grünnen to dat Arzbisdom Köln un weer Seet vun en Archidiakonat. Af 1523 hett de Reformatichoon nah un nah Foot faat.^[46] Doch wurr eerst af af 1562 dat Abendmahl in beiderlei Gestalt utdeelt. De Stadt weer dornah överwegend protestantisch. As Free Rieksstadt kunn Düörpm ok de religiöös Angelegenheiten sülvst regeln un so kreeg de Stadt 1570 en nee Karkenregiment. Vörherrschend weer dat lutherische Bekenntnis. Dat reformeerte Bekenntnis weer bit 1786 överhoopt nich tolaaten. 1625 hett de Raat de Superintendentur Düörpm inricht. Dorut entstunn nah den Övergang an Preußen de latere Karkenkreis Düörpm binnerhalv vun de Evangeelsch Kark in Preußen bzw. de sien westfäälsch Provinzialkark. 1960 wurr de Karkenkreis Düörpm in veer Karkenkreise updeelt. Bit Enn' 2013 hemm de Karkenkreise Düörpm-Midden-Nordost (12 Karkengemeenden), 2002 fusioneert ut de Karkenkreisen Düörpm-Midden un Düörpm-Nordost, Düörpm-Süd (8 Karkengemeenden) un Düörpm-West (5 Karkengemeenden) mit hör togehörig Karkengemeenden tosommen mit den Nahberkarkenkreis Lünen (4 Karkengemeenden) de „Vereinigten Kirchenkreise Dortmund – Verband der evangelischen Kirchengemeinden und Kirchenkreise in Dortmund und Lünen“ bild. An' 1. Januar 2014 hemm sück de veer Karkenkreis to den Evangeelschen Karkenkreis Düörpm vereenigt. Mit sien 28 Karkengemeenden, 24 in Düörpm, 3 in Lünen un een in Selm is he Deel vun de Evangeelsch Kark vun Westfalen.

Ok nah de Inführen vun de Reformatschoon geev dat noch wenige Katholiken in Düörpm, de wiederhen to dat Arzbisdom Köln hörrn deen. De Katholiken bleeven tonächst blots de Kosterkarken för goddesdeenstlichen Gebruuk. 1616 kreeg aber dat Dominikanerkloster weer Pfarrrechte. Nah 1803 wurrn de kathoolsch Klosterkarken entweder säkulariseert oder sogor afbraken. De Kark vun den uphaben Dominikanerkloster bleev as Propsteikark erhollen. 1821 wurrn de Katholiken dat Bisdom bzw. Arzbisdom Patterbuorn toordnet. Dör en stark Towannern in dat 19. Johrhunnert un dat fröh 20.Jahrhundert, insbesünnere ut de dormalig Provinz Posen, nehm ok de Tall vun de Katholiken stark to. 1832 wurr Düörpm Sitt vun en kathoolsch Dekanat.

Neben de landskarklich-evangeelschen un kathoolschen Gemeenden in Düörpm gifft dat verscheeden Freekarken, dorünner mehrere evangeelsch-freekarklich Gemeenden (Baptisten) (Christuskark Düörpm-Midden, Feldherrnstraat, Brüggengemeend DüörpmHörde, Wedderupstahnsgemeend Düörpm-Eving, Evangeelsch-Freekarklich Gemeend Düörpm-Asseln, Evangeelsch-Freekarklich Gemeend Düörpm-Midden, Saarbrücker Straat (Brüderbewegung) un Evangeelsch-Freekarklich Gemeend Düörpm-Huckarde), de Free evangeelsch Gemeend Düörpm-Körne un de Evangeelsch-methodistisch Kark Düörpm-Midden. Ok de Oltkathoolsch Kark is in Düörpm vertreeden.

Greeksch-orthodoxe Kark vun de Hilligen Apostel

In Düörpm sünd de greeksch-orthodoxe Kark, de Serbisch-Orthodoxe Kark un de Mazedonisch-Orthodoxe Kark vertreeden.1961 wurr ünner den Archimandriten Ánthimos Drakonákis de Besluss faat, en greeksch-orthodoxe Gemeend in Düörpm to grünnen (Kark vun de Hilligen Apostel to Düörpm, greeksch I.N. Αγίων Αποστόλων Ντόρτμουντ - I.N. Agíon Apostólon Dortmund). Dat hannelt sück vermootlich um de eerste Grünnen vun en greeksch-orthodoxe Gemeend, de in' Tosommenhang mit dat Anwarfen vun Gastarbeiter steiht. Bit dorhen geev dat blots dor Gemeenden, wo Greeken siet över 200 Johr as Kooplüüd sesshaft weern. De dormalige greeksch-orthodoxe Metropolit vun Düütschland, Polífektos (Finfinís), hett den nee grünnd greeksch-orthodoxen Gemeenden in Düütschland hör jewielig Amtsbezirk towiest. Den frisch weehten Presbyter Tilémachos (Margarítis) hett he Enn' 1965 de Karkengemeend Düörpm un dormit de seelsörgerliche Verantwortung för de orthodoxen Christen vun dat östlich Ruhrrebeet överdragen. Tilemachos harr dit Amt bit to'n Oktober 2006 inne. Hüm folg de Archimandrit Dr. Filótheos nah. Düörpm is Sitt vun dat Sekretariats vun de Orthodoxe Bischopskonferenz in Düütschland. Dorneben gifft dat wiedere Religionsgemeenschapen, de hör wuddels in dat Christendom hemm, de Zeugen Jehovas un de Kirche Jesu Christi der Heiligen der Letzten Tage („Mormonen“). De Mormonen bedrieven in Düörpm en genealogische Forschungsstäe.

Siet dat Johr 1896 is dör de Grünnen vun de Gemeend Düörpm-Nord (is 2008 mit de Gemeend Düörpm-Eving tosommenslooten wurrn^[47]) de Neeapostoolsch Kark ok in Düörpm vertreeden.
Ebenfalls befind sück siet rund 60 Johren (2015) de Verwaltung vun de Neeapostoolsch Kark Noordrhien-Westfalen in Düörpm. Dor sünd 34 Mitarbeiter in de Berieken Karkenleitung, Verwaltensleitung, Bau, Finanzen un Service beschäftigt.^[48]
Dör den demographischen Wannel in de Sellschop un de anstiegen Tall vun nich aktiv Karkenliddmaaten wurrn in de letzt Johren eenige Standöört upgeeven un Gemeenden tosommenleggt. 2012 geev dat noch 24 Gemeenden in dat Stadtrebeet, aktuell (Stand 2015) sünd dat noch 17 Gemeenden.^[49]^[50]

Islam

Bedüüdenst nichchristliche Religionsgemeenschap in Düörpm is de Islam. Völ Moscheen un Gebetshüüs (vör allen in de stark törksch besiedelt nördlichen Binnenstadt) maaken dat düütlich. To Tiet gifft dat in Düörpm etwa 30 Moscheevereens, de siet September 2007 vun einem gemeensamen Raat vun de Muslime in Düörpm vertreeden wurrn.

De islamischen Strukturen in Düörpm hemm sück in Vereens vun meest törkschstämmig Arbeitsmigranten grünnd. De 1966 grünnd Verein Türkischer Arbeitnehmer in Dortmund und Umgebung hett 1973 de eerst islamische Gebetsstäe in en ehmalge evangeelsch Gemeendhuus in de Dürörpmer Nordstadt inricht. Midden vun de 1970er Johren geev dat tallriek Grünnen vun Vereens mit gemeensam religiöös Identität. Ünnerstütt wurrn disse Gemeenden faken dör dat Amt för Religiöös Angelegenheiten (törksch: Diyanet İşleri Başkanlığı, kört: DİB), dat siet Anfang vun de 1970er Johren in de Törkie utbildt islamische Theologen in de düütsch Moscheevereens sennen dee. In' November 1976 wurr de eerst islamische Theologe as Lehrer un Vörbeder in Düörpm begrööt.

Tüschen 1979 un 1983 bestunn de Islamische Gemeend Düörpm as sülvstännig Daakverband vun de ismalischen Gemeenden in Düörpm. De hett sück 1983 uplööst, wiel de Grünnen vun en so nömmt Diyanet-Stiftung vun Sieden vun de Religionsattaché vun de törksch Botschap andocht weer. Ut disse Stiftung is denn aber doch nicht wurrn un de Düörpmer Gemeenden hemm sück sluutend de Törksch-Islamische Union vun de Anstalt för Religion (törksch: Diyanet İşleri Türk İslam Birliği, kört: D.I.T.I.B.) anslooten. To de D.I.T.I.B. hörrn hüüd teihn Gemeenden in Düörpm.

Neben den an den natschonalen Gegebenheiten in de Törkie orienteerten Moscheevereens gifft dat in Düörpm wiedere islamische Gemeenden, to' Bispeel de Islamische Gemeenschap Millî Görüş un Alevitische Gemeend mit anner spirituell Utrichten.

As sück dat in de 1990er Johren afteeken dee, dat de Arbeitsmigranten düersam in Düörpm blieven würrn, harr dat ok Utwirken up de Moscheevereens. De bit dorhen loos organiseerten Vereens hemm sück nah dat düütsch Vereensrecht organiseert un hemm Gemeennützigkeit anstreevt. De tovör faken in Achterhüüs ünnerbrocht Gebetsstäen trucken in de Vörderhüüs. De Islam wurr sichtborer. De Trend to den Bau vun repräsentativ Moscheen, as he in ganz Düütschland to beobachten is, hollt ok in Düörpm an.

In' Harvst 2007 hemm de Vertreeder vun de meesten Moscheegemeenden ünner Bedeeligen vun all wichtigen Islamische Organisatschonen in Düütschland en „Rat der muslimischen Gemeinden in Dortmund“ bildt.

Jodendom

Düörpmer Synagoog un Seet vun den Landsverband vun jöödsch Gemeenden vun Westfalen-Lippe

Dat fröheste Dokument, dat up de Existenz vun Jöden in de fröhere Hanse- un Rieksstadt Düörpm henwiest, is en Privileg vun Heinrich IV. van 1074; en tweet oorkundlich Nömmen vun Jöden stammt ut dat Johr 1096. De meesten Wohnstäen vun de Düörpmer Jöden, hör Bethuus un de Mikwe leegen an' westlichen Rand vun den Stadtkarn. In' Tosommenhang mit den Pestpogromen 1460/1465 wurrn de Jöden ut Düörpm verdreeven un hemm sück eerst in dat 16. Johrhunnert weer in ümliggen Oortschapen u. a. in Dorstfeld, Hörde, Schwerte, Unna ansiedelt. Eerst to Anfang vun dat 19. Johrhunnert hett de Stadt Düörpm weer jöödsche Ansiedlungen in hör Müer tolaaten. Siet Midden vun dat 19. Johrhunnert ist de Antall vun de in Düörpm ansässig Jöden infolge vun de industriell Entwicklung vun dat Ruhrrebeet stännig ansteegen.

So entstunn 1895 as zentraal, repräsentative Betstäe de Old Synagoog. Mit 1300 Plätzen, dorvan 750 för Mannlüüd reserveerte Sittplätze in dat Eerdgeschoss un 450 Plätze för Fruen up den Emporen vun den Kuppelbau, weer de Synagoog to hör Tiet en vun de gröttste jöödsch Betshüüs in Düütschland. As en vun de wenig jöödsch Gemeenden in Düütschland, wurr de Gemeend noch vör de Novemberpogrome 1938 de Besitt enteegnet un de Synagoog wurr afreeten.^[51] Neben de groot Synagoog in de Binnenstadt geev dat ok noch in Düörpm-Hörde un Düörpm-Dorstfeld jöödsch Gemeenden mit eegen Synagoog, de ebenfalls afreeten wurrn. De ansluuten dwungen Utwannern in' Natschonalsozialismus un de Holocaust hemm de jöödsch Bevölkerung vun Düörpm düchtig minneseert.

In de 1990er Johren is de Jöödsch Gemeend dör dat Totrecken vun Jöden ut de ehmalge Sowjetunion weer goot anwussen. Hüüt umfaat de orthodoxe Kultusgemeend 4200 Liddmaaten. Se bedrifft neben en Synagoog ok en Kinnergorden. Ok de jöödsch Deel vun den Düörpmer Hööftkarkhoff wurrd hüüd weer aktiv bruukt.

Düörpm is Sitt vun den Landsverband vun de Jöödsch Gemeenden vun Westfalen-Lippe.

Wiedere Religionsgemeenschapen

In Düörpm gifft dat twee Thai-Buddhistische Gemeendezentren: dat Wat Metta Parami in den Hüttenbruchweg un dat Wat Dhammabharami up de Engelbertstraat. Neben disse bei Gemeenden, de an den Theravada-Twieg vun de Buddhismus orienteert sünd, gifft dat ok en Zentrum, dat en Form vun den Vajrayana vertreeden deit. Disse hörrt den Buddhistischen Dachverband Diamantweg e. V. an.

För de hinduistisch Gemeend vun de in Düörpm leven Tamilen is de Sri-Kamadchi-Ampal-Tempel in Hamm vun groot Bedüüden.

Buterdem gifft dat noch en Bahai-Gemeend.

Interreligiöös Dialog

Die Oorsprünge vun den christlich-islamischen Dialog in Düörpm finnen sück in den 1969 anschaven Arbeitskreis för Religion un Weltanschauung vun de Utlandssellschop Noordrhien-Westfalen. In de 1990er Johren funnen eerste direkte Kuntakte tüschen christlichen un islamischen Gemeenden in' Arbeitskreis Kark un Moschee statt. Disse Arbeitskreise gifft dat hüüd aber nich mehr.

Siet 1993 befaat sück dat gemeensam vun Christen un Muslimen up den Weg brocht Düörpmer Islamseminar mit de interreligiöös Tosommenarbeit tüschen Muslimen un Christen. Dräger vun dat Islamseminar sünd de Abu-Bakr-Moschee Düörpm, de Moschee Bachstraße vun den VIKZ, de (evangeelsch) Karkenkreis Düörpm-Lünen, dat Kathoolsch Forum Düörpm un de Düörpmer DITIB-Gemeenden.

Mit dat Tosommenleven vun Jöden un Christen in Düörpm befaat sück de Gesellschaft für christlich-jüdische Zusammenarbeit Dortmund e. V.

Politik

Överblick

Raathuus Düörpm

Amtshuus Aplerbeck as een vun 12 Bezirksvertretungen in Düörpm

Düörpm is en kreisfree Stadt in' Regeerensbezirk Arnsbarg in Noordrhien-Westfalen un hannelt in free Sülvstverwalten dör hör Organe. Nah dat Gesett över de Kommunalwahlen in dat Land Noordrhien-Westfalen, de Gemeendeordnung för dat Land Noordrhien-Westfalen un de Hööftsatzung vun de Stadt Düörpm sünd dat de Raat vun de Stadt Düörpm un de Böverbörgermeester. All fiev Johr wählen de Düörpmer Börger den 82-köppigen ehrenamtlichen Raat vun de Stadt Düörpm (2012: tosätzlich 4 Överhang- und Utglieksmandate) un den hööftamtlichen Böverbörgermeester. De Raat wählt twee ehrenamtliche Börgermeester as Stellvertreeder vun den Böverbörgermeester. In de twalf Stadtbezirken wurrd buterdem jewiels en 19-köppige ehrenamtliche Bezirksvertretung wählt, de ut hör Midden en Bezirksbörgermeester (bit 2008: Bezirksvorsteher) un een oder mehrere Stellvertreeder wählt. De Böverbörgermeester is för de Geschäfte vun de loopen Verwalten tostännig, he leit de Raatssitzungen un repräsenteert de Stadt. De Böverbörgermeester is verplicht de Beslüsse vun den Raat uttoführen. De Raat wählt buterdem en Stadtdirekter un bit to negen wiedere Stadträte as Stellvertreeder vun den Böverbörgermeester in de Verwaltung vun de Stadt. In de negen Butenstadtbezirken befinnen sück Bezirksverwaltensstäen.

Neben den Organen vun de kommunale Sülvstverwalten wurrn in Düörpm veer Landdagsafordnete un twee Bundsdagsafordnete per Direktmandat wählt, bi de Europawahl wurrn de Kandidaten ahn Utnahm över Listen wählt.

In de Parteienlandschap vun Düörpm sünd all groot düütsch Parteien vertreeden. As rein kommunale Grupp trett de Bürgerliste für Dortmund, de in' Raat en Fraktschonsgemeenschap mit de FDP bildt, up. En domineeren Stellung nimmt de SPD in: se stellt siet 1946 ahn Ünnerbreeken den Böverbörgermeester, bit 1999 ok de afsolute Mehrheit in' Raat, sämtliche direkt wählt Afordnete up Landes- un Bundesebene un recken bit hüüd Wahlergevnisse um de 50 %. Herbert Wehner hett in dissen Tosommenhang vun Düörpm as de „Herzkammer der Sozialdemokratie“ snackt.

Politische Geschichte

De Sülvstverwalten vun de Stadt Düörpm hett en lang Traditschoon. Siet etwa 1240 is en Raat beleggt un vun den König anerkannt. 1288 wurrn eerstmals Börgermeester nömmt un 1504 gungen ok de verbleeven Rechte an de de Stadt umgeven Grafschap Düörpm von de Grafen an de Stadt över.

An de Tipp vun de Stadt Düörpm stunn in Tieden vun de Free Rieksstadt de 18-köppige, later twalfköppige, patrizische Raat, de in de Loop vun de Tiet verscheeden tosommensett weer. De Amtstiet düer tonächst een Johr, worbi de Liddmaaten jedes Johr wesseln deen, so dat dat en „ollen Raat“ un en „neen Raat“ bzw. „sitten Raat“ geev. Siet Enn' vun dat 15. Johrhunnert wurrdn de Raatsherren up Levenstiet wählt. Vun de söss Böversten Ratsherren hemm twee den Titel „Börgermeester“ führt. De söbente Sitt weer den Freegrafen vörbehollen. Nah 1803 övernehm en fürstlich-oranischer Stadtmagistrat de Amtsgeschäfte un in franzöösch Tiet geev dat en Maire, den en Munizipalraat to Siet stunn. As Düörpm 1815 preußisch wurr, geev dat en Börgermeester un en Gemeenderaat. Mit Inführen vun de Städerordnung 1835 hemm de Magistrat un dat Stadtverordnetenkolleg ünner Vörsitt vun den Börgermeester de Verwalten leit. Af 1860 droog dat Stadtböverhoopt den Titel Böverbörgermeester.

Wiels de Tiet vun den Natschonalsozialismus wurr de Böverbörgermeester vun de NSDAP insett. Nah den Tweeten Weltkrieg hett de Militärregeeren vun de Britisch Besettenszoon en neen Böverbörgermeester insett un 1946 führ se de Kommunalverfaaten nah britisch Vörbild in. Dornah geev dat en vun dat Volk wählt Raat vun de Stadt (anfangs noch nah dat britisch Mehrheitswahlrecht wählt), de sien Liddmaaten man as Stadtverordnete betekent hett. De Raat hett anfangs ut sien Midden den Böverbörgermeester as Vörsitter un Repräsentanten vun de Stadt wählt, de ehrenamtlich tätig weer. Wiederhen hett de Raat af 1946 ebenfalls en hööftamtlichen Böverstadtdirekter as Baas vun de Stadtverwen wählt. 1999 wurr de Düppeltipp in de Stadtverwalten upgeven. Sietdem gifft dat blots noch en hööftamtlichen Böverbörgermeester.

Raat un Böverbörgermeester

Böverbörgermeester Ullrich Sierau

De letzte Kommunalwahl funn in Düörpm an' 25. Mai 2014 statt. Die SPD reck 38,2 % vun de Stimmen (36 Sitten), die CDU 27,2 % (26 Sitten), de Grönen 15,4 % (15 Sitten, Die Linke 6,8 % (6 Sitten), de AfD 3,4 % (3 Sitten), de FDP 2,4 % (2 Sitten), de Piraten 2,3 % (2 Sitten), Die Rechte 1,0 % (1 Sitt), de Bürgerliste für Dortmund 1,0 % (1 Sitt), die NPD 0,9 % (1 Sitt) un de Freie Bürger-Initiative 0,7 % (1 Sitt). Nich in Stadtraat vertreeden sünd dat BIG mit 0,3 %, Die PARTEI mit 0,1 %, de DKP mit 0,1 %, de Demokratische Unabhängige Wählervereinigung mit 0,1 % as ok en Eenzelbewerber mit 0,0 %.

Bi de Wahl to'n Böverbörgermeester an' 25. Mai 2014 kreeg de siet 2009 amteeren Böverbörgermeester Ullrich Sierau (SPD) nich de afsolute Mehrheit. Dorum muss he sück an' 15. Juni 2014 en Steekwahl tegen Annette Littmann, Kandidatin vun CDU un Bürgerliste, stellen. In' eersten Wahlgang kreeg Sierau 43,7 %, Littmann 32,0 %. Daniela Schneckenburger (Grönen) kreeg 11,2 %, Hans-Christian Tödt (Die Linke) 5,8 %. 5 wiedere Kandidaten kreegen tosommen 7,5 %. In de Steekwahl hett sück Ullrich Sierau (SPD) mit 51,6 % der Stimmen tegen Annette Littmann (CDU), de 48,4 % der Stimmen kreeg, dörsett.

Ünnebraken vun en konfliktgeladen Koalitschoon mit de Grönen (2004–2009) regeert de SPD siet den Verlust vun de afsolute Mehrheit in dat Johr 1999 mit wesseln Mehrheiten. De Huushollensplääns wurrn in de Regel gemeensam vun SPD un CDU beslooten, fallwies ok vun SPD un Grönen.

De nächste reguläre Kommunalwahl is in dat Johr 2020.

Aktuell ergifft sück folgen vörlöpig Sittverdeelen nah Fraktschonen (Stand Juli 2014):

SPD	CDU	GRÖNE	DIE LINKE & PIRATEN	FDP/Bürgerliste	AfD	Fraktschonslos	Gesamt
36	26	15	8	3	3	3	94
			DIE LINKE 6 PIRATEN 2	FDP 2 Bürgerliste 1		DIE RECHTE 1 NPD 1 FBI 1

Parteien un Wählergruppen

In Düörpm sind folgen Parteien un Wählergruppen vertreeden: de SPD (Ünnerbezirksvorsittende Nadja Lüders, Fraktschoonsvörsitter Norbert Schilff), de CDU (Kreisvörsitter Steffen Kanitz, Frakttschoonsvörsitter Ulrich Monegel), de GRÖNEN (Kreisverbandsspreker Hilke Schwingeler un Remo Licandro, Fraktschoonsspreker Ingrid Reuter un Ulrich Langhorst), DIE LINKE. (Kreisspreker Christian Seyda un Christiane Tenbensel, Fraktschoonsvörsitter DIE LINKE & PIRATEN Utz Kowalewski), de PIRATEN (Kreisvorstandsvörsitter Dirk Pullem un Nadja Reigl, stv. Fraktschoonsvörsitter DIE LINKE & PIRATEN Christian Gebel), de AfD (Kreisvörstandsspreker Peter Bohnhof, Fraktschoonsvörsitter Heiner Garbe), de FDP (Kreisvörsitter Michael Kauch, Fraktschoonsvörsitter FDP/BL Lars Rettstadt), de Bürgerliste für Dortmund (Eerster Vörsitter un stv. Fraktschoonsvörsitter FDP/BL Thomas Reinbold), DIE RECHTE (Kreisvörstansvörsitter nich bekannt), de NPD (Kreisvörsitter Matthias Wächter), de FBI (Vörsitter Detlef Münch), dat BIG (Kreisvörsitter nich bekannt), Die PARTEI (Kreisverbandsvörsitter Olaf Schlösser), de DKP (Kreisvörsitterin Doris Borowski), de DUW (Vörsitter Ingo Meyer), dat Bündnis 21/RRP (Kreisvörstandsvörsitt to tiet vakant) un Pro NRW (Kreisvörsitter Max Branghofer).

Bundsdagsafordnete

Dat Düörpmer Stadtgebiet bildt twee Bundsdagswahlkreise. De Bundsdagswahlkreis 142 (ehem. 143) Düörpm I umfaat de westlichen Stadtbezirke. Hier full 2013 mit 45,4 Perzent vun de afgeven Eerststimmen dat Direktmandat an den SPD-Afordneten Marco Bülow, de ok all 2009, 2005 un 2002 dissen Wahlkreis errungen harr. Över de Landeslist trucken 2013 Markus Kurth, GRÖNEn, as ok Ulla Jelpke, DIE LINKE, in den 18. Düütschen Bundsdag in. An' 1. Januar 2015 rück Thorsten Hoffmann, CDU, över de Landeslist in den Bundsdag nah. De östlichen Stadtbezirke billen den Bundsdagswahlkreis 143 (ehem. 144) Düörpm II. Hier full dat Direktmandat 2013 mit 46,7 Perzent up Sabine Poschmann, SPD. Över de Landeslist wurr Steffen Kanitz, CDU, wählt.

Landdagsafordnete

Mit Stand van' 14. November 2012 is de Stadt Düörpm mit folgen Afordnete in den Lannddag vun Noordrhien-Westfalen vertreeden (16. Wahlperiood):

Armin Jahl, SPD, Wahlkreis Düörpm I
Gerda Kieninger, SPD, Wahlkreis Düörpm II
Mario Krüger, GRÖNE, Landeslist
Nadja Lüders, SPD, Wahlkreis Düörpm III
Claudia Middendorf, CDU, Landeslist
Hanns-Jörg Rohwedder, PIRATEN, Landeslist
Birgit Rydlewski, PIRATEN, Landeslist
Daniela Schneckenburger, GRÖNE, Landeslist
Guntram Schneider, SPD, Wahlkreis Düörpm IV
Torsten Sommer, PIRATEN, Landeslist

Verschuldung

De Gesamtsumme vun de Verschuldung vun de Stadt Düörpm belöppt sück to dat Johresenn 2012 up 3,541 Milliarden Euro. Jeder Inwahner is dormit mit 6197 Euro verschuld.^[52]

Wappen un Farven

Wappen vun Düörpm

Beschrieven: Dat Wappen wiest up golden Grund den nah rechts kieken, eenköppigen, staufischen, rieksstädischen swaarten Adler. He is root bewehrt un hett en Tung. Dat Segel wiest dat sülvige Symbol mit de Inschrift „Stadt Dortmund“.

Nahdem Düörpm sück in dat 14´3. Johrhunnert to en Free Rieks- un Hansestadt entwickelt harr, führ dat den Rieksadler in Wappen un Segel as imperiales Symbol vun de kaiserlich Stadt. Dat öldste bekannt Segel vun de Stadt Düörpm van 1241 wies en Toorn achter Stadtmüern, de Dorstellen vun den Rieksadler keem wenig later as Symbol vun de Stadt in Wappendorstellungen. As Segelbild findt sück de Adler tonächst in' Sekretsegel, dat lütt Segel vun den Raat.

In' Ünnerscheed to den Rieksadler in dat kaiserlich Wappen vun dat Middelöller un de Fröh Neetiet weer de Düörpmer Adler oorsprünglich up sülvern Grund. All 1514 kann man in dat Schichtbook vun Hermann Bote de hüdige Koloreeren finnen. Aber dat offizielle Wappen hett den Adler lang in Sülver wiest. Eerst 1946 wurrn de historschen, Weimarer Rieksfarven mit golden Schild endgültig övernommen. 1871 wurrn twee Löwen as Wappenholler un en Kroon up den Schild toföögt. De wurrn aber 1888 bzw. 1908 weer wegnommen.

Flagg vun de Stadt Düörpm

„Die Flagge der Stadt enthält die Farben Rot und Weiß in Längsstreifen.“^[53]

Neben Wappen un Farven geev dat siet 1994 en Logo, dat de stiliseerten Bookstaven DO in en rechtsapen Halfkreis ut negen dunkelblauen fiefzackig Steerns wies. De Steerns wurrn nah ünnern hen lüttger. De senkrechte Streek in dat D is nah baben verlängert un nochmals kört krüüzt. De sall den Floriantoorn dorstellen, wiels twee bagen Streeken över dat O up de groot Westfalenhall anspelen. De beid Bookstaven sünd in Petrol hollen. De Dorstellen mit Steerns gull as Europalogo, deelwies funn man dat Logo ok ahn Steerns. In't Fröhjohr 2005 wurr dat städtisch Corporate Design aber weer up de traditschonellen Farven un Symbole ümstellt.

Buterdem stellt de Stadt Düörpm för Börger oder Ünnernehmen, de hör Verbunnenheit mit Düörpm wiesen willen, noch en Stadtsilhouette mit mehreren markanten Bowarken in de Farv vun dat ehmalge Logo to Verfügung.

Städerpartnerschapen

Städerpartnerschapen vun de Stadt

Düörpm pleegt to Tiet offiziell acht internatschonale Städerpartnerschapen as ok een binnerdüütsche Städerfrüendschap.

Leeds (Vereenigt Königriek), siet 1949
Amiens (Frankriek), siet 1960
Rostow an‘n Don (Russland), siet 1973
Buffalo (USA), siet 1977
Netanja (Israel), siet 1980

Novi Sad (Serbien), siet 1981
Zwickau (Düütschland), siet 1989
Xi’an (China), siet 1991
Trabzon (Törkie), siet 2014

De öldste Städerpartnerschap vun Düörpm besteiht to Amiens in Frankriek. Eerste Träen to en sückser Partnerschap hemm sück all 1952 ut privaten Kuntakten vun en Börgermeester un Överlegungen vun dat Utlandsinstitut entwickelt. Af 1957 keem dat to starker Kuntakten tüschen de Städer, un an' 2. April 1960 wurr dat dör den Raat vun de Stadt Düörpm so bestätigt.

Noch wieder torüch reckt de Partnerschap to Leeds in Grootbritannien. All Enn' 1949 wurr vun de britisch Control Commission for Germany de Vörslag maakt, Betrecken tüschen den West Riding of Yorkshire un den Regeerensbezirk Arnsbarg uptonehmen, wiel sück beid Rebeeden strukturell temelk gliek sünd. De eegentliche Städerpartnerschap geiht up en Reis vun mehreren Börgermeester ut dat Ruhrrebeet in disse Region in dat Johr 1957 torüch, bi de en partnerschaplich Betrecken tüschen Leeds un Düörpm in Betracht trucken wurr. In de Folge wurrn de Kuntakte immer mehr un deeper, un an' 2. Juni 1969 hett de Stadt Düörpm sluutend dat Partnerschapsafkommen dör toseggt.

Beid Partnerschapen stunnen noch in' Schadden vun den Tweeten Weltkrieg un weern präägt vun den Willen, dat sück so en Katastroph nich wedderhalen sull. Se sullen den Gedanken vun de Völkerverständigung un europääsch Früendschap ok in de Bevölkerung fast maaken.

De Gedank vun de Völkerverständigung speegel sück ok in de Partnerschap zu Buffalo in' US-Bundsstaat New York wedder, allerdings gungen hier de Bemühungen wesentlich starker vun de Partnerstadt ut, de sück dorneben vun de ok en Starkerwurrn vun de Kultur vun de dor wahnen düütschstämmigen Bevölkerung verwacht hett. Eerste Bemöhen vun Sieden vun Buffalo funnen all 1950 statt, to en umfangriekeren Uttuusch keem dat aber eerst Midden vun de 1970er Johren. De offizielle Besluss wurr sluutend an' 4. Juli 1977 faat.

Nipp un nau een Johr later hatt de Raat den Besluss faat, ok en Städerpartnerschap mit Rostow an‘n Don in de dormalige UdSSR (hüüd Russland) uptonehmen. Se hemm sück ut de Utlandskulturdaag vun de Stadt van 1973 mit de Sowjetunion entwickelt. Wegen de groot geographisch Entfernung un de Togehörigkeit to ünnerscheedlich Blöcken, stell disse Städerpartnerschap vun Anfang an en Besünnerheit dor. To intensiven Kuntakten keem dat dorum ok eerst nah dat Enn' vun den Kold Krieg.

De Städerpartnerschap to Netanja in Israel, an' 12. Juni 1980 vun den Raat vun de Stadt Düörpm beslooten, geiht up en Inladen ut dat Johr 1972 an ehmalge Düörpmer Börger, de as Jöden ut Düütschland flüchten mussen, de Stadt to besöken, torüch. Dornah wurr vun Sieden vun Düörpm de Wunsch an den israeelschen Städerverband richt, en Partnerschap mit en israeelsch Stadt uptonehmen. En lütt Sett later hett de Börgermeester vun Netanja Interesse an so en Partnerschap ankünnigt. Dorut sünd söss Düörpmer Schoolpartnerschapen hervörgahn.

Ebenfalls up de Düörpmer Utlandskulturdaag geiht de Partnerschap mit Novi Sad in dat dormalig Jugoslawien (hüüd Serbien) torüch. In' Ansluss an de Veranstaltung 1978 hett de Börgermeester vun Novi Sad mitdeelt, dat vun dat jugoslaawsch Konsulat en Städerpartnerschap mit Düörpm andocht wurrd. An' 26. März 1981 hett de Raat sluutend en Partnerschapsafkommen ünnerschreeven.

De jüngste Düörpmer Städerpartnerschap mit Xi’an in de Volksrepubliek China geiht up geschäftliche Kuntakte vun de ThyssenKrupp Uhde GmbH un en Partnerschap vun de Technisch Universität Düörpm mit de Jiaotong-Universität Xi’an torüch. In' Februar 1986 leegen Düörpm de Anfragen vun mehreren Städer nah en Partnerschap vör, un man hett sück sluutend wegen de bestahn Kuntakte un de good Verkehrsanbinnen för Xi’an entscheed. Doruphen wurrn de Kuntakte starker un an' 1. April 1989 hett de Volkskongress vun de Stadt Xi’an de Partnerschapserklärung beslooten. Wegen dat Tian’anmen-Massaker hett de Stadt Düörpm de Partnerschap nich offiziell bestätigt, so dat disse formal eerst siet den 27. Juni 1991 besteiht.

An' 2. Juni 2014 wurr de Städerpartnerschap tüschen Trabzon un Düörpm besegelt. De dormalige Utländerbiraat, hüüd Integratschonsraat, harr sück all 2008 för de Projektpartnerschap utspraaken un sück in' Nahgang – ünner Bedeeligen vun tallriek Akteure binnerhalv un buterhalv vun Politik un Verwalten – intensiv för de Begründung vun en offiziell Städerpartnerschap insett .

Neben disse bilateralen Betrecken is Düörpm Liddmaat in den Vereenigungen Eurocities, Rat der Gemeinden und Regionen Europas un United Cities and Local Governments. Historsche Betrecken to anner Städer leeven in de Nee Hanse fort. Siet den 14. Januar 2008 is de Stadt Liddmaat vun den Konvent vun de Börgermeester.

Nah den Tweeten Weltkrieg hett sück de Patenschapsarbeitskreis Waldenborger Bargland/Düörpm bild, de bit 2008 all twee Johr dat Waldenborger Heimatdraapen för den Kreis un de Stadt Waldenborg in de Westfalenhall veranstalt hett.

Jöögdpolitik

Düörpm is bekannt as Hoochborg vun de Schöler un Jöögdpolitik. De Bezirksschölervertreeden Düörpm hörrt to de bundswiet starksten Schölerorganisatschonen. Siet 2005 winnen de Schölervertreeden in de Stadtapenlichkeit an Bedüüden un sitten mit in' Kinner- un Jöögdring as ok in' Kinner- un Jöögdutschuss vun den Raat.

Den „Ring Politische Jugend Dortmund“, de de Gelder för Düörpmer Jöögdorganisatschonen verdeelt, hörrn de Jusos, de Junge Union, de Grüne Jugend, de Jungen Liberalen un de Linksjugend an. As bekanntst, vun de Jöögd organiseert Projekt gellt Rock in den Ruinen, mit över 15.000 Besökers, dat jedes Johr vun de Juso AG Hörde un de SPD-Stadtbezirk Hörde organiseert wurrd.

Kultur un Sehenswürdigkeiten

Stadtbild

Kampstraße

Dör insgesamt 105 Luftangreep un mehr as 22.242 Tünnen Bomben wurr dat historsch Stadtzentrum to 95 % in Schutt un Asch leggt. Insbesünnere dör den Luftangreep van' 12. März 1945, de de swoorste konventschonelle Luftangreep weer, de in' gesamten Verloop vun den Tweeten Weltkrieg gegen en Stadt in Europa dörführt wurrn weer, sünd in de ehmalge Oltstadt binnerhalv vun den Wallring blots noch wenig Hüüs un Straatentüüg in hör oorsprünglich Form erhollen bleeven. Dat wurr vun de britisch Militärregeeren un den Düörpmer Baudezernenten Friedrich Delfs sogor överleggt, de Trümmer as Mahnmal gegen den Krieg vör Oort liggen to laaten un Düörpm an en anner Stäe nee uptobauen.

De tatsächliche Wedderupbau wurr aber dör de in' Grund vörhannen Infrastrukturleitungen un de doröver liggen Straaten bestimmt. Utnahm billen dorbi de Noord-Süüd Ass längs de Kleppingstraat un de Ost-West Ass längs de Kampstraat in de Binnenstadt, de in' Tietgeist vun de uplockert un autogerecht Stadtentwicklung dör de Oltstadt slahn wurrn sünd. Bi en Grootdeel vun den Wedderpbau wurrn aber de Verloop vun de Straaten un de historsch Straatennaams bibehollen, dat Bebauen wurr aber in den Stil vun de 1950er Johren vörnommen. Dat apenliche Bewusstween in de Nahkriegstiet weer vun den Wunsch präägt, de städtebauliche Situatschoon as Produkt vun de Industrialiseeren up de Grundreeten vun de middelöllerich Stadt nich nochmal to maaken. Somit sünd wiet Deelen vun de Binnenstadt vun Nahkriegsarchitektur präägt; dortüschen befinnen sück eenzelt Hüüs, de erhollen bleeven sünd. Wenn ok dör de Kriegszerstörung un de Nahkriegs-Stadtplanung dat kien slooten historsch Stadtbild mehr gifft, so gifft dat in de Stadt doch tallriek Hüüs ut völ Epochen, insbesünnere hierbi herutragen Bispelen vun de Nahkriegsmoderne. In den letzt Johren wurr dat Stadtbild dör groot städerbaulich Umbaumaatnahmen as den Umbau vun de Kampstraat as Boulevard oder den Bau vun de Thier-Galerie as Inkoopszentrum präägt.^[54]

Architektur

Architektonisch sehn is Düörpm en Stadt vull vun Wedderspröök: De Wohrnehmen wurrd stark vun den Stil vun de Nahkriegs- un Postmoderne präägt un maakt en Indruck vun en jung Stadt. Tatsächlich besteiht wegen de över 1125-johrigen Stadtgeschichte aber en Völtall vun Bauwarken ut verscheeden Architekturepochen. Besünners sehnswerte Bauten wurrn tomeest in eegen Artikeln beschreeven.

Dat Landsböverbargamt Düörpm – oorsprünglich Böverbargamt Düörpm – in dat Kaiserstraatenveertel entstunn 1910 nah en Entwurf vun den Regeerensbaumeester Behrendt un den Düörpmer Bauraat Claren. Dat repräsentative, dreegeschossig Bauwark nebst Siedenflögel un mit Schifer deckt Klocktoorn wurr wiels den Tweeten Weltkrieg stark beschädigt, aber nah den Krieg wietgahnd in' Oorsprungstostand weer upbaut. In dat Huus hett de Afdeelen Bergbau und Energie in NRW vun de Bezirksregeeren Arnsbarg hör Büros.

Dat Verwaltensgebäude Union is de ehmalge Hööftsitt vun de Union, AG für Bergbau, Eisen- und Stahl-Industrie an de Rhienschen Straaten in dat Unionveertel. De neoklassizistische Backsteenbau ut dat Johr 1921, wurr vun de Architekten Dietrich un Karl Schulze plaant un wiest t Ähnlichkeiten mit dat Mannesmann-Verwaltensgebäude in Düsseldörf vun Peter Behrens ut dat Johr 1911/12 up. Dat Union-Gebäude umslutt in dat Binnere dree Luchthööf. Nah buten hen to de Rhiensche Straat präsenteert sück dat Bauwark as monumentaler Block. An de Kopüsiet vun dat Gebäude befinnen sück teihn Säulen in' Stil vun de Neorenaissance. Böverhalv vun disse Säulenreeg steiht wiethen sichtbor de Inschrift „Es lobt den Mann die Arbeit und die Tat.“

Düörpmer U

Old Habenamt Düörpm

Dat Düörpmer U, en denkmalschuult Industriehoochhuus ut dat Johr 1926, gellt as markant Wahrteeken vun de Stadt. Up dat Daak vun dat oorsprünglich as Broeree bruukt Bauwark prangt siet 1968 dat negen Meter hooch belücht golden Düörpmer U as Ünnernehmensteeken vun de Union-Broeree. Nahdem de Broeree in de Randberiek umtrucken weer, wurrn siet 2003 all umliggen Gebäude afreeten. Dat Gebäude wurr nah sien Umbau in' Toog vun de Ruhr.2010 af Mai 2010 so nah un nah weer apen maakt un wurrd hüüd as Kultur- un Kreativzentrum bruukt. Up twee vun de all tosommen acht Etagen befinnen sück de Utstellensrüüms vun dat nah hier umtrucken Museum Ostwall.

Dat Old Haben wurr 1899 in' Stil vun de Neurenaissance nah Plääns vun Stadtbauraat Friedrich Kullrich upricht. De tweegeschossig Bau mit en zentraal Fronttoorn hett en sösseckigen Grundreet un wurr an' 11. August 1899 dör Kaiser Wilhelm II. inweeht. Bit 1962 harr dor de Dortmunder Hafen AG hör Büros in. Hüüd is dor de Waterschuulpolizei un de Utstellung Hafen und Schifffahrt mit Exponaten to de Habengeschichte ünnerbrocht.

Dat Seminargebäude vun de Industrie- un Hannelskamer to Düörpm wurr 1928–1930 vun de Düörpmer Architekten Peter Grund & Karl Pinno entworfen un 1965 nah Plääns vun den Düörpmer Architekten Werner Lehmann wieder maakt. De flachdeckt mit Sandsteen verkleed Baukörper ut de 1930er Johren erstreckt sück dorbi över 100 Meter längs de Märkischen Straat un bild tosommen mit dat Kammergebäude ut de 1960er Johren en grooten Vörplatz. Letzteres ist mit schliept Tafeln ut Leca-Beton verkleed un gellt in sien architektonisch Utprägung as Musterbispeel vun sien Bauwies.

Huus Schulte Witten

Dat Huus Schulte-Witten is en 1880 baut Herrenhuus nich wiet vun dat Düörpmer Stadtzentrum in' Stadtdeel Dorstfeld. Archäologische Funde beleggen en Vörgängerbau an glieker Stäe, de sück up den Dartigjjohrigen Krieg dateeren lett. Achter dat Huus gifft dat en wietlüftig Parkgelände as ok dat dat ehmalge Wertschaps- un Renteigebäude an. Dat Huus Schulte-Witten hörrt hüüd de Stadt Düörpm un wurrd as Stadtdeelbibliothek un för so nömmt Ambiente-Trauungen bruukt.

De Watertoorn vun den Düörpmer Süüdbahnhoff is en 43 Meter hooch olt Waterhoochfatt an dat ehmalge Bahnbedrievswark Düörpm-Süüd. De wurr tüschen 1923 un 1927 as Stahlbeton-Skelett-Bau vun de Düütsche Rieksbahn upricht. Nu wurrd dat as Büroflach vun verscheeden Architekten un Warfagenturen.

De Speelbank Hohensyburg wurr 1985 nah Plääns vun den Architekten Harald Deilmann un tweejohrig Bautiet up de Hohensyburg fardigstellt. Dat umsatzstarkste Casino vun Düütschland liggt böverhalv vun den Hengsteysees un bütt en wieden Blick över dat Ruhrdaal bi Hagen.

In den Stadtwald Bittermark erinnert dat Mahnmal Bittermark an de Endphaseverbreeken in' Rombergpark un in de Bittermark dör de Geheime Staatspolizei.

Bauwarken binnerhalv vun den Wallring

Ostenhellweg

Stadtmüer un Adlertoorn as Reste vun de middelöllerich Stadtbefestigung

Krügerpassage in dat Krügerhuus an' Westenhellweg

Old Stadthuus an' Freedensplatz

Längs den Düörpmer Ostwall laaten sück noch de Strukturen un Utdehnen vun de middelöllerich Düörpmer Stadtbefestigung erkennen. As eenzig Wall wiest de Ostwall jetzt noch de old Middelpromenade mit Kastanienallee, de in den Tietruum van 1810 bit 1874 dör dat Schliepen vun de Stadtmüer entstahn is. Bekannte Bauwarken an den Ostwall sünd dat Schüchtermann-Denkmal, dat old Museum an' Ostwall, de Adlertoorn un en Deelstück vun de historsch över 800 Johr old Stadtmüer.

Da Old Stadthuus wurr 1899 nah en Entwurf vun den Stadtbaurat Friedrich Kullrich in' Stil vun de Neorenaissance upricht. As völ Hüüs vun Düörpm wurr dat in' Tweeten Weltkrieg stark beschädigt. Tüschen twee Fenster vun de Westsiet befind sück de Spröök „So fast as düörpm“.

An de Frontsiet sind de Wappen vun acht Hansestäder to sehn, ünner annern vun Bremen, Lübeck, Hamborg, Mönster un Köln. Den Balkon över dat Portal umrahmen twee wievlich allegorsche Figuren, deren linke de Blööttiet vun Düörpm in dat Middelöller symboliseert. In en Hand hollt de Figur dat middelöllerich Raathuus, in de anner de Hansekogge. De rechte Figur is en Symbol för dat nee heranbraken Industrietietöller, denn de Figur stütt sück mit den Arm up en Damphammer ab, in de Hann hollt se en Meetgerät un en Plaan.

Angrenzend an dat Old Stadthuus stahn mit sien Ergänzungsbau van 1929 an de Eck Olpe/Kleppingstraat, dat nee Stadthuus an' Südwall van 1952 as ok de [[Berswordt-Halle] van 2002 wiedere Hüüs, de tosommen den städischen Verwaltens Verwaltungskomplex tegenöver dat Düörpmer Rathuus billen.

Neben dat nee Stadthuus an' Südwall befinnen sück mit de ehmalge Hööftverwalten vun de Vereinigte Elektrizitätswerke Westfalen hüüd Hööftsitt vun de DEW 21 un den Gebäudekomplex vun de Versekerung för Handwark, Hannel Gewarf, dat hüüd as Jöögdamt vun de Stadt Düörpm bruukt wurrd, wiedere herutragen Grootbauten vun de 1950er Johren an dat Düörpmer Needoor.

De Krügerpassage in de Düörpmer Binnenstadt is de öldste Passage up Düörpmer Stadtrebeet, se wurr 1912 in' Stil vun de Neorenaissance vun Paul Lutter un Hugo Steinbach baut. In' Tweten Weltkrieg wurr de ok körtbombt un wurr eerst 1953 weer upbaut.

Dat Vehoff-Huus an' Ostenhellweg hörrt to de öldsten steenern Profanbauten in dat Düörpmer Stadtzentrum. Dat wurr 1607 baut, is aber 1905 afbrennt un dornah in sien Grundtüüg as Kopie vun dat historsch Huus weer upricht. Dorbi hett man dat dormals in sien Hööcht an de Nahberhüüs anpasst. Nahdem dat Huus in' Tweeten Weltkrieg ok körtbombt wurr, hett man dat nochmals upbaut, ditmal aber weer in de Hööcht, as dat Originalhuus van 1607. Dat grenzt direkt an de Düörpmer Marienkark un befind sück an' Krüüzungsberiek tüschen Westenhellweg un Ostenhellweg.

Gesundheitshuus Düörpm

Stadt- un Landsbibliothek mit IWO-Hoochhuus, RWE-Tower un Sporkassen-Hoochhuus

Wegen de Kriegszerstörung un de Nahkriegs-Stadtplanung befinnen sück binnerhalv vun den Düörpmer Wallring en Völtall vun herutragen Bispelen vun de Nahkriegsmoderne. Naamhaft Architekten as Harald Deilmann, Will Schwarz un Fido Spröde hemm sück dorbi in dat Stadtzentrum verwirklicht, herutragen Bauten sünd ünner annern dat Fritz-Henßler-Huus, dat Museum an' Ostwall un dat Gesundheitshuus Düörpm. De Hüüs vun de Architekten rücken hierbi in de letzt Tiet vermehrt in den Fokus vun dat Interesse un wurrn upwännig saneert, as dat Bispeel vun de ehmaligen WestLB Düörpm wiest. Letztere wurr wegen sien tiettypischen, vun de Pop-Art anreegt Architektur as jüngst Baudenkmal 2011 in de Denkmallist vun de Stadt Düörpm indragen un fackgerecht saneert.

Dorneben gifft dat noch en groot Antall vun lüttgeren Bauwarken binnerhalv vun den Wallring, de ünner Denkmalschuul stellt wurrn un all deep in dat Bewusstween vun de Düörpmer Bevölkerung verankert sünd.

De RWE Tower, baut nah de Plääns vun dat Architekturbüro Gerber, is nah de Petrikark un de Reinoldikark dat darthööchste Bauwark vun de Düörpmer Binnenstadt un wurr an' 24. August 2005 inweeht. Dat 100 m hooch, in' Grundreet linsenförmige Gebäude mit en Fassade ut anthrazitfarven chineeschen Granit wurrd vun de RWE AG bruukt. De is tosommen mit de Binnenstadtkarken, dat angrenzen IWO-Hoochhuus un dat Sporkassen-Hoochhuus en vun de hööchst Gebäude binnerhalv vun den Wallring

Detailansicht vun de modern Ätzglasfassade

De Stadt- un Landsbibliothek Düörpm wurr 1999 südlich vun den Düörpmer Hööftbahnhoff apen maakt. De vun Architekt Mario Botta gestalt Bibliotheksbau besteiht ut en rechteckigen Baukörper ut rosafarven Sandsteen un en vörlagert Glasrotunde.

Dat Konzerthuus Düörpm in dat Brückstraatenveertel an de Krüüzung vun de Brückstraat mit de Ludwigstraat wurr in' September 2002 apen maakt. Dat Konzerthuus (ok Philharmonie för Westfalen genannt) reeht sück in de vörhannen Fassadenreeg in, steekt aber to glieker Tiet dör de Eckpositschoon un de Schräge hervör. De optische Verbinnen mit de anner Fassaden wurrd dör en gläserne Passage tüschen Konzerthuus un Nahbargebäude reckt. In de Abend,- un Nachtstünnenn kann komplette Fassade dör LED-Elemente bespeelt wurr. Dör de eng un dicht Bebauung binnerhalv vun dat Brückstraatenveertel muss up en Vörplatz verzicht wurrn, aber dat Ingangsfoyer, de ganz ut Glas gestalt Eerdgeschosszoon, bind dat Huus ganz natüürlich in den Stadtruum in.

De Thier-Galerie mit hör 33.000 Quadratmetern is en vun de neesten Grooprojekte binnrhalv vun den Wallring. Neben en modern grootflachigen Neebau, wurr buterdem de ehmalge Verwaltensbau vun de Thier-Broeree ut de 1950er Johren reaktiveert un dat ehmalge Clemensche Koophuus van 1902 as Repräsentatschonsbau vun den Klassizismus an' Westenhellweg detailgetrüe un mit en nee Butenterrasse rekonstrueert.

Bauwarken buterhalv vun den Wallring

Neben den RWE Tower, dat IWO-Hoochhuus un dat Sporkassen-Hoochhuus besitt Düörpm noch wieder Hoochhüüs, denn in de letzt Johren hett sück in de Stadt ein beachtlich Cluster an Hoochhüüs vun middlere Gebäudehööcht entwickelt. Tosommen mit de middelöllerich Karken St. Reinoldi un St. Petri billen de Bürotoorns de Düörpmer Skyline. De Entwicklung wurrd to Tiet vun de Stadt in dat nee Stadtentwicklungskonzept Dortmund 2030 wieder vöran dreeven. Dorbi söllt eenzelt Öört binnerhav vun de Binnenstadt as Stadtdoren akzentueert un kenntlich maakt wurrn u so en stark utpräägt Silhouette – de „City-Kroon“ – utbillen. Wiedere Hoochhüüs sünd dat in' April 1994 apen maakt Harenberg City-Center mit 19 böverirdisch un 2 ünnerirdisch Geschossen bi en Hööcht vun 70 en vun de hööchsten Hüüs vun de Stadt as ok dat Ellipson mit en Hööcht vun 60 Metern un 17 Etagen un dat nee Volkswohl Bund Hoochhuus mit 63 Metern an' Hohen Wall. Doröver herut gifft dat an' Rhienlanddamm un Westfalendamm wiedere Hoochhüüs as den Floriantoorn mit 208 Meter, dat Telekom-Hoochhuus mit 88 Meter un de Westfalentower mit 86 Meter.

Bedüüden Sakralbauten

Toorns vun de Marienkark (rechts) un de Reinoldikark

Petrikark an' Westenhellweg

Up Düörpmer Stadrebeet gifft dat 63 röömsch-kathoolsch Karken, 43 evangeelsch Karken as ok wiedere Karkbauten ut verscheeden architektonischen Epochen. Doröver herut staht nah Düörpm nah Köln un Regensborg ünner de düütsch Städer de dartmeesten romanischen Karken.

Mit den Bau vun de Reinoldikark hett man 1250 anfungen. De evangeelsch Kark is nah den hilligen Reinoldus, den Schuulpatron vun de Stadt, nömmt wurrn. De oorsprünglich 112 m hooch Toorn vun de Reinoldikark gull nah sien Vullendung 1454 as „Wunder von Westfalen“. Nah Eerdbevenschäden is de Toorn 1661 tosommenfullen, wurr aber ok glieks weer upbaut. De Toorn vun de Reinoldikark mit en hüüdig Hööcht vun 104 m kann bit to de eerste Plattform dör den Glockentoorn besteegen wurrn.

Gegenöver vun de Reinoldikark liggt de Marienkark. De wohrschienlich öldste Gewölbebau vun Westfalen entstunn in d tweet Hälft vun dat 12. Johrhunnert as laatromanische Pielerbasilika. Enn' vun dat 14. Johrhunnert wurr en gotischer Chor ergänzt un ok anner Baudeelen gotisch nee maakt, etwa de Fensterfront an de Südsiet. De Kark harr oorsprünglich twee Toorns. Dat Binnere vun de Kark smücken en Marienaltar vun den Düöprmer Meester Conrad von Soest ut dat Johr 1420 un de öllere Altar vun den vun den Naam her unbekannten Berswordtmeester, de de Krüüzigung dorstellt.

Ok de Petrikark wurr an' Hellweg upricht. De dreejochige Bau wurr in dat fröh 14. Johrhunnert anfungen un as gotisch Hallenkark afslooten. In dat Binnere vun St. Petri befind sück dat Golden Wunder vun Westfalen, en prächtig Flögelaltar van 1521, de aktuell upwännig restaureert wurrd.

De Propsteikark St. Johannes weer de Klosterkark vun dat 1330 grünnd ehmalge Dominikanerkloster St. Johann un is de eenzige kathoolsch Kark in de Düörpmer Binnenstadt. To de erhollen Sehenswürdigkeiten vun dat Kloster tellt en Altarretabel vun den Weseler Maler Derick Baegert ut dat 15. Johrhunnert.

Wiedere Karkenbauten in de Binnenstadt sünd:

Krüüzkark
Leevfruenkark
Franziskanerkark (dor ruhen de Gebeens vun den Mönk Jordan Mai)
Nicolaikark
Pauluskark
Dreefaltigkeitskark

St.-Urbanus-Kark in Huckarde

Ok in de Stadtdeelen gifft dat tallriek historsch bedüüden Sakralbauten, ünner annern mehrere lütt romanische un gotische Karken, aber ok Bispeelen för den modernen Karkenbau. Besünners sehenswerte Bauten wurrn in de Artikel vun de jewielig Stadtdeelen beschreeven.

De öldste Kark up Düörpmer Stadtrebeet is St. Peter zu Syburg. De oorsprüngliche Kark wurr 776 up de Hohensyburg dör Karl den Grooten upricht un 779 dör Paapst Leo III. weeht. Up de Ruinen vun dit Bauwark entstunn in dat 11. Johrhunnert de bit hüüd erhollen Wehrkark. De (Old Karl Wellinghofen]] stammt ut dat 12. Johrhunnert. Se stunn ünner dat Patronat vun de Familie von Romberg. In de Kirche befinnen sück en romanisch Dööpsteen un völ Schätze vun middelöllerich Karkenkunst. In Kirchhörde find sück de Lüttreinoldi nömmt, ebenfalls ut dat 12. Johrhunnert stammende, evangeelsch Patrokluskark(Karkhörde). Ut dat 13. Johrhunnert stammen de St.-Margareta-Kark in Eichlinghofen, de Margaretenkapelle in Barop, de St.-Josef-Kark in Kirchlinde un de St.-Remigius-Kark in Mengede.

Wiedere Karken sünd:

Borgen un Slötterr

Hörder Borg an' Phoenixsee

Vinketoorn vun de Hohensyborg

Huus Bodelschwingh

De meesten weeten nich, dat de Grootstadt Düörpm Standoort vun tallriek Borgen, Slötter un Herrenseeten is. Aber nah hör westfäälsche Traditschoon find sück up Düörpmer Stadtrebeet en Völtall vun ehmalgs Eddelseeten:

Böverhalv vun dat Tosommenflooten vun Ruhr un Lenne in den Hengsteysee up de Rügg vun dat Ardeygebirge liggt de historsch bedüütsam Hohensyborg. Vun de sassisch Sigiborg, 775 eerstmals in en Oorkunn nömmt wurr, sünd bit hüüd Ruinen erhollen. Up den Syberg steiht wiederhen de up dat Johr 1100 dateert historsch Wehrkark St. Peter zu Syburg, de 1857 upricht Vincketoorn un en 1893 bit 1902 baut Kaiser-Wilhelm-Denkmal.

Vun de in dat 12. Johrhunnert an de baut Hörder Borg is blots noch de Hööfttorn erhollen. De Borg deen lang Tiet as Gerichtssitt. De Hörder Borg gellt as en Wiege vun de Ruhrindustrie. De Iserlauner Fabrikant Hermann Diedrich Piepenstock hett dor 1852 en Puddel- un Walzwark baur, de latere Hermannshütte. Nah den Neddergang vun de Montanindustrie befinnd sück nu ünnerhalv vun de Hörder Borg de Phoenix-See.

Dat in dat 13. Johrhunnert baut Waterslott Huus Dellwig vereenigt verscheeden architektonische Stile un liggt reizvull in de hügeligen Moränenlandschap in Dellwiger Bachdaal, umgeven vun dat Natuurschuulrebeet Dellwiger Wald. Nich wiet dorvan weg liggt dat Westfäälsch Industriemuseum Zeche Zollern II/IV.

In den Düörpmer Stadtdeel Aplerbeck liggt dat 1290 eerstmals oorkundlich nömmt Waterslott Huus Rodenberg. Dat vun den Ridder Diederich von dem Rodenberge baut Waterslott hörrt hüüd de Stadt Düörpm, wurr 1996 grundleggend saneert un deent als Seminargebäude vun de Volkshoochschool.

Dat Waterslott Huus Bodelschwingh wurr in dat 13. Johrhunnert vun de Familie von Bodelschwingh upricht un steiht hüüd in Familienbesitt.

Dat vun de Familie von Romberg in dat 13. Johrhunnert baut Slott Brünninghuusen wurr in den Tweeten Weltkrieg wietgahnd zerstört. An dat ehmalge Waterslott erinnern hüüd dat as städisch Kunstgalerie bruukt Doorhuus un de ehmalge Slottpark.

De Riddersitt Huus Wenge wurr in dat 13. Johrhunnert vun Goswin un Johann von der Wenge anleggt un präsenteert sück hüüd as eenzig in den Düörpmer Ruum erhollen Eddelshuus vun dat 16. Johrhunnert mit gotisch Formen.

Vun de ehmalgen Wall- un Befestigungsanlaag vun de free Rieksstadt Düörpm tüügen de Adlertoorn un, as vörlagert Warte, de Steenern Toorn.

Wiedere bedüüden Bauwarken sünd:

Industriedenkmäler

Zeche Zollern in Bövinghausen

De tonehmen Verfall un de drohen Afreet vun en Völtall vun Tüügnissen vun de torüchliggen wertschaplichen Blööttiet mit sien deepgriepen Utwirkungen, de de Industrialiseeren up dat Tosommenleven vun de Minschen harr, wurrn vun de Düörpmer Bevölkerung as existentiell Angreep up de eegen Identität begreepen. As en vun de eerst Öörd in dat Ruhrrebeet entstunn hier de Kamp för dat Erhollen vun dat historsch Arv vun de Industrialiseeren un hör sellschoplich Anerkennung. De Utgangspunkt vun de gesamten Bewegung weer hierbi de Maschinenhall vun de Zeche Zollern, de dank de Initiative vun Hans P. Koellmann 1969 nich as plaant afbraken, sonnern as eerst Industriebauwark in Düütschland ünner Denkmalschuul stellt wurr. 1981 hett de Landschapsverband Westfalen-Lippe de Zeche in da dezentrale Westfälische Industriemuseum mit upnommen. Nah un nah wurrn de ümliggen Hüüs restureert un för de Apenlichkeit togänglich maakt. Neben den indrucksvull Bauwarken sünd ok de Butenanlagen Deel vun dat Museum. De Kohleverladestatschoon, de ehmalge Zechenbahnhoff un en Fördergerüst, dat man begahn kann, hörrn to de besünner Attraktschonen.

Hoochofenreste un Gasometer vun dat ehmalge Stahlwark Phoenix-West

Verwaltensgebäude Union

De 1928 upricht Kokeree Hansa befind sück siet 1995 in' Besitz vun de Stiftung Industriedenkmalpleeg un Geschichtskultur. Siet 1998 sünd de meest Anlagendeelen ünner Denkmalschuul stellt un dat Denkmal Kokeree Hansa is Deel vun de Route der Industriekultur. De Anlaag kann in' Toog vun Führungen dör ehmalge Mitarbeiter un anlernt, fackkunnig Begleiter erfohren wurrn.

De Old Kolonie Eving is en denkmalschuult Arbeitersiedlung in den Stadtdeel Eving. De Siedlung wurr tüschen 1898 un 1899 vun de Zeche Vereinigte Stein und Hardenberg för in disse Tiet verstärkt anwurben utwärtig upricht un bestunn oorsprünglich ut 76 Hüüs mit 270 Wahnen.

Up dat stillleggt, deelwies denkmalschuult un to'n gröttsten Deel afreeten Hoochofenwark Phoenix-West südlich vun den Westfalenpark erinnern twee in Deelen erhollen Hoochofens, en Gasometer, de saneerte aber nich in Gebruuk stahn Gebläsehall, dat hüüd as Veranstaltungshall bruukt ehmalge Reservedeellager un eenige wiedere Fragmente an de Industriegeschichte vun den Stadtdeel Hörde.

Dat Besökerbarkweg Graf Wittekind an' Syburger Bargbauweg erlöövt en Inblick in de Anfänge vun den Bargbau in dat südliche Ruhrrebeet.

Wiedere industriehistorsch bedüüdsam Bauten sünd:

Plätze

Old Markt

As in jeder anner Grootstadt ok gifft dat in Düörpm völ apenlich Plätze. Dorbi is de Entstahnshistorie vun de verscheeden Plätze so ünnerscheedlich as ok deren Gestaltung. Neben de Kienzelle vun de Stadt as de Old Markt, sünd anner wiels de Industriealiseeren entstahn oder sünd Produkt vun de aktueller Stadtgestaltung. Die meesten liggen in' Footgängerberiek vun de historschen Stadtkarn.

De Old Markt bild dat historsch Zentrum vun de Stadt. Um den Markt hemm sück in dat Middelöller de historschen Zunft- un Gildenhäuser vun de Düörpmer Hanse-Kooplüüd gruppert. Bis hüüd find sück hier dat Stammhuus vun de Privatbroeree Dortmunder Kronen as ok de Adler Aftheek. Bit 1955 stunn dor ok noch de Ruine vun dat in' Tweeten Weltkrieg zerstört Old Raathuus, dat as dat öldste steenern Raathuus vun Düütschland gull, un de Ruine vun de 1914 baut Städisch Sporkasse, de nah dat Ümtrecken in de Hansestraat bit 1943 as Bökeree bruukt wurr. Vun beid, ehemals prachtvull Gebäuden, stunnen nah Kriegsenn' 1945 blots noch de Butermüern. Hüüd befinnen sück an Old Markt hööftsächlich Gastronomiebedrief, de in de Sömmermannden meest den ganzen Platz mit Stöhl besett. De Old Markt wurrd wiederhen faken för Stadtfeste bruukt. En Besünnerheit ist dorbi de 1901 baut Bläserpütt, de an de Markttraditschoon vun Düörpm erinnert. All in dat 12. Johrhunnert wurr nämlich disse Stäe in de Stadt as Hannelspunkt för Kooplüüd, Handwarker un Börger bruukt. De Bläserpütt wurr dorbi as Drankfatt för de Peer vun de Markthändler anleggt. Sie Naam kreeg de Pütt dör sien markante Figur up sien Middelsäule, de vun den Berliner Prof. Gerhard Janensch schaffen wurr. Se sall dorbi en fohren Musikanten ut dat Middelöller dorstellen. 1964 wurr de Pütt in de hüdige Form an de Ostsiet vun den Old Markt anleggt, mit modern Püttbecken, aber de old Bläserfigur.

Hansaplatz

In' Südwesten an den Old Markt ansluutend liggt de Hansaplatz, de bit to dat Enn' vun dat 19. Johrhunnert noch Wickedeplatz heeten dee. Bevör disse Anfang vun dat letzt Johrhunnert tosommen mit den Bau vun de Hansestraat entstunn, verleepen dör disse Gegend twee Straatentüüg mit en dicht, lüttdeeligen un dörplich Bebauung. Anfang vun dat 20. Johrhunnert wurr mit den Straatendörbröök disse Bebauung afbraken un dat entstunnen repräsentativ Neebauten as dat Althoffgebäude, - hüüd Karstadt –, de Wannelhall as Probstei Arkarden, de Commerzbank un dat Gebäude vun de ehmalge Dresdener Bank. Hüüd find up dissen Platz jeden Mittweek, Freedag un Saterdag de Weekenmarkt statt. As groot Attraktschoon steiht wiels den Wiehnachtsmarkt in den Tietruum vun November bit Dezember up den Hanseplatz en groot Wiehnachtsboum, de ut völ eenzelt Dannenbööm tosommensett is un as gröttst Wiehnachtsboom vun de Welt betekent wurrd.

De Freedensplatz is de zentraal Veranstaltungsplatz vun de Stadt. An' Freedensplatz befinnen sück all wichtig städisch Inrichtungen as dat Raathuus, dat ut root Sandsteen baut Old Stadthuus, de Berswordt-Hall, dat Nee Stadthuus as ok de städisch Düörpm-Agentur. In de Midden vun den Platz raag de Freendenssäule in den Himmel.

Rund um de Reinoldikark liggen de Willy-Brandt-Platz, de Reinoldikarkplatz un de Platz vun Leeds mit völ Butengastronomie. Letzterer is dorbi en vun all tosommen fiev Plätzen in de Düörpmer Binnenstadt, de nah en Partnerstadt nömmt sünd. Wiedere Plätze sünd dorbi de Platz vun Buffalo, Platz vun Amiens, Platz Rostow an'n Don un Platz vun Netanya.

Buterhalv vun de City finnen sück vör allen in de Nordstadt städerbaulich interessante Plätze, so de Borsigplatz, de Wiege vun den Ballspeelvereen Borussia Düötpm, de Nordmarkt, de Fredenboumplatz un de Steenplatz.

Urbane Veertel

Borsigplatz in de Nordstadt

Typische Hüüsfassaden in dat Krüüzveertel

De Düörpmer Binnenstadt wurr in' Tweeten Weltkrieg wietgahnd zerstört. In de Stadtveerteln in de Nahberschap hemm sück tallriek Oldbauten un en lokale Stadtdeelkultur erhollen.

Dat Krüüzveertel in' Südwesten vun de Binnenstadt wurr tüschen 1904 un 1908 vun den Beamten-Wahnungsvereen bebaut un gellt hüüd noch as en Wahnveertel vun de bövere Middelschicht. As Standoort vun de Fackhoochschool Düörpm un nicht wiet af vun de Universität is dat Krüüzveertel bi Studenten bannig anseggt. De Kneipenszene vun dat Veertel hett en gooden Roop.

De Nordstadt wurr tüschen 1858 un 1913 as Arbeiterveertel baut un wurrd hüüd överweegend vun südeuropääsch, osteuropääsch un asiaatsch Iwannerer bewahnt. Nördlich vun den Düörpmer Hööftbahnhoff liggend is de Nordstadt dat gröttste tosommenhangend städisch Wahnveertel in Noordrhien-Westfalen.

De Kaiserstraat is Deel vun den Hellweg tüschen Ostendoor un Funkenburg un traditschonell Sitt vun de Düörpmer Gerichte. Südlich vun de Kaiserstraat finnen sück völ Ünnernehmervillen ut de Grünnertiet. Dat italieensch Konsulat, de Afdeelen Bergbau und Energie in NRW vun de Bezirksregeeren Arnsbarg as ok de Synagoog sünd hier ansiedelt.

Dat Brückstraatenveertel is de letzte Deel vun de Binnenstadt, de sien Straatennett ut de Vörkriegstiet erhollen bleeven is. As Kinomiel un Standoort vun tallriek Diskotheken harr de Brückstraat en nich so good Ansehn. Ok över de Stadt herut bekannt apen Drogenszene weer bit Midden vun de 1990er Johren hier aktiv. Mit dat Ansiedeln vun hoochwertig kulturell Inrichtungen (Konzerthuus, Volkshoochschool un Orchesterzentrum NRW) un en Quarteersmanagement dör de Stadt kznn hier en gegenlöpig Entwicklung inleit wurrn. Hüüd stellt sück de Brückstraat as modern, hoochfrequenteert Inkoopsstraat mit en kulturell Achtergrund dor.

Parks un Gröönflachen

Westfalenpark

Rombergpark

Vun Anfang an gull Düörpm trotz umfangriek Industrie as de gröön Stadt vun dat Revier. De Stadt hett ut Imagegrünnen regelmatig den 49-Perzent-Loop veranstalt. De sull betoonen, dat noch immer de Hälft vun de Stadtflach ut Gröön- un Parkanlagen besunn. Nah den Neddergang vun de Montanindustrie is dat trotz tonehmen Zersiedlung dör Eegenheimbau kien Thema mehr. Düörpm präsenteert sück mit völ Parks un Natuurflachen as levenswert Grootstadt.

1897 entstunnen ut en patriotischen Tietgeist överall in dat Ruhrrebeet so nömmt Kaisergordens, etwa in Böverhuus. De Düörpmer Kaiserhain leeg südlich vun de Bundsstraat 1. Up dit Gelände entstunn 1959 to de Bundsgordenschau de Westfalenpark mit dat Düütsch Rosarium un den Floriantoorn. In den 75 Hektar grooten Park funnen 1969 un 1991 wiedere Bundsgordenschauen statt.

Etwa twee Kilometer südlich, up dat Gelände vun den Slottpark vun dat ehmalge Slott Brünninghausen, find sück de etwa 65 Hektar groot Rombergpark. De entstunn as Botanisch un Engelsch Landschapsgorden un is besünners för sien Gehölzsammlung bekannt. As Besünnerheit finnen sück in den natuurnah belaaten Park en Heilkrüüdergorden as ok en künstlich Moor-Heid-Landschap.

Dat Gelände tüschen Westfalenpark un Rombergpark, fröher Standoort vun dat Stahlwark Phoenix-West wurrd momentan renatureert. Dat Tosommenwassen vun de beid groot Düörpmer Parks wurrd domit vörbereit.

Ok de Düörpmer Zoo hörrt to disse groot städisch Gröönflach. An dat südlich Enn' vun den Rombergpark liggt de fröher as „Tierpark Dortmund“ bekannt Zoo. Up en Gesamtflach vun 28 Hektar finnen sück 1.840 Deerten in 265 Aarten. Swoorpunkt vun den Zoos sünd dat Hollen un Tucht südamerikaansch Deertenaarten.

De gröttst Düörpm Gröönanlaag is mit 135 Hektar de wiederhen as Karkhoff bruukt Hööftkarkhoff. Up den in' historschen Stil entstaahn Karkhoff finnen sück groot, free Rasenflachen, landschapsarchitektonisch interessante Sichtassen un old Boombestand

De binnenstadtnahe Ostenkarkhoff verföögt över old Boombestand un völ historsch Grööv vun berühmt Düörpmer Börger.

In de Düörpmer Nordstadt deiht de Fredenboompark up dat Gelände vun den ehmalgen Stadtwald Westerholt un de Freetietanlaag Lunapark up 63 Hektar to utdehnt Spazeergänhen un to dat Verhaalen inlaaden. Siet 2007 kann man vun den Fredenboompark ok an't Water kommen. De Park wurr mit URBAN II-Mitteln in' Nordwesten to'n Düörpm-Eems-Kanal un de dor vörhannen Ruderhüüs utwiet.

Ok de Hoeschpark liggt in' Düörpmer Norden. In de 1937 vun den Rieksarbeitsdeenst glieks neben de Westfalenhütt un den Borsigplatz anleggt Gröönanlaag finne sück tallriek Sportanlagen un dat Warmwaterfreebad Stockheide. Nah den Verkoop dör den Thyssen Konzern an de Stadt wurrd de Park momentan saneert un wedder herricht.

De 1811 as Westentotenhof in de westlich Binnenstadt anleggt Westpark laadt mit Beergorden un Boulebahnen to en sömmerlich Verwielen in. Dat gellt ok för den dicht bi liggen Tremoniapark up dat Gelände vun de ehmalge Zeche Tremonia, de sien groot Wiese to'n Liggen un as Footballplatz bruukt wurrd. Beid Gröönanlagen wurrn insbesünnere vun de jüngere Bevölkerung bruukt. .

Ok de Revierpark Wischlingen un dat Natuurschuulrebeet Hallerey liggen in' Westen vun de Stadt.

Vun de Volksgordenbeweegen Enn' vun dat 18. Johrhunnert tüügen de Volksgordens Mengede un Lütgendüörpm.

In de Düörpmer Randberieken an de Grenzen to dat Suerlandd un dat Mönsterland liggen de Utdehnt Waldrebeeden Bolmke, Stadtwald Bittermark, Schwerter Wald, Niederhofer Wald, Grävingholz, Kurler Busch, Rahmer Wald un dat Wannebachdaal. Disse sünd dör Wanner un Radweeg bannig good reckbar. En wichtig Nahverhalensrebeet is ok de Oortsdeel Syburg mit Burgruinen, dat Kaiser-Wilhelm-Denkmal, dat Speelcasino, en Natuurbühn un en Lehrpadd to de Bargbauhistorie. Südlich vun de Hohensyburg fallt dat Gelände steil to'n Hengsteysee mit Bootsrevieren un Wannerweeg af.

Sportstätten

Westfalenstadion (to Tiet Signal Iduna Park) vun den Feernsehtoorn ut upnommen

Volkspark mit dat angrenzen Stadion Rote Erde

Nahdem de eersten Peerrennen all 1887 an de Hobertsborg an' Fredenboom stattfunnen harrn, wurr 1913 de Galopprennbahn Düörpm mit en Sand- un Rasenbahn in Wambel apen maakt. De historsch Rennbahn is Utdragensoort vun dat Düütsch St. Leger.

De eerste Sportstäe vun den Ballspeelvereen Borussia Dortmund (BVB) weer de Witt Wiese an de Westfalenhütt in' Düörpmer Norden. Dit eerst Stadion vun de Borussia hett 1924 as Sportpark Borussia Platz för 18.000 Tokiekers boden. 1937 wurr dat Sportgelände vun de Natschonalsozialisten enteegnet un de Rieksarbeitsdeent fung mit de Errichten vun den Hoeschpark an. An de Witt Wiese erinnert hüüd blots noch en Gedenktafel in dat Freebad Stockheide nich wiet vun den Hoeschpark weg.

De 1926 nee baut Kampbahn Rote Erde in börgerlichen Süden vun de Stadt wurr nee Speelstäe vun den BVB. Dat Stadion Rote Erde weer Deel vun den Volkspark Düörpm un foot up de städerbaulich Plääns vun den Bauraat Hans Strobel. To'n Düörpmer Volkspark hemm to de dormalig Tiet ebenfalls de Westfalenhall, de Rosenterrassen un dat siet 2007 ünner Denkmalschuul stahn Volksbad Düörpm glieks südlich vun de old Rieksstraat 1 hörrt. Sien groot Tieden beleev dat Stadion Rote Erde mit den Erfolgen vun de Borussia Midden vun de 1960er Johren. Mit holten Behelpstribünen wurr de Tokiekerkapazität up 42.000 Minschen anhaben. Nahdem dee Vereen in dat Westfalenstadion ümtrucken is, deen de Rote Erde bit in de 1990er Johren as Trainingsstäe för de Profimannschap vun den BVB. Hüüd deent dat Stadion, mit en Kapazität vun 25.000 Tokiekers, as Lichtathletikstadion un dor wurrn natschonale un internatschonale Wettkämpe utdragen. Buterdem deent se as Speelstäe för de in de Football-Regionalliga West spelen tweet Mannschap vun Borussia Dortmund.

To de Football-Weltmeesterschap 1974 wurr dat Westfalenstadion mit en Kapazität vun 54.000 Tokiekers nee erricht. En rein Footballstadion in den Stil vun de 1970er Johren ut Beton, un doch wurr dat vun de Bevölkerung un den Fans enthusiastisch annommen. Trotz utblieven Erfolge vun de Borussia un en Tiet in de Tweet Bundsliga wurrn Besökerrekorde fiert. Mit de Erfolge vun Borussia Dortmunds Midden vun de 1990er Johren wurr de „Fußballtempel“ nah un nah utbaut. Dat Westfalenstadion is hüüd mit en Tokiekerkapazität vun 81.359 (bi internatschonalen Spelen 65.851) Tokieker dat gröttste Footballstadion in Düütschland.

Westfalenhall 1

De Westfalenhall wurr as holten Rundhall dör Bauraat Strobel in de 1920er Johren baut. Mit en Kapazität vun 15.000 Tokiekers weer se tietwielig dat gröttste Hallenbauwark vun Europa. Legendär is de Weltmeesterschapskamp vun Max Schmeling in dat Johr 1927. In' Tweeten Weltkrieg wurr de Hall as Kriegsfangenenlager missbruukt, bi de Bombardeeren vun de Hall dör de Allieerten keemen tallriek Fangene to Dood. All kört nah den Krieg wurr de Hall nee upbaut. 1952 wurr de nee Hall, as freedragen Daahkonstruktschoon mit en Kapazität vun 20.000 Tokiekers, dör Bundspräsident Theodor Heuss hör Bestimmung övergeven. Hüüd is de Hall Deel vun dat Messezentrum Westfalenhallen mit insgesamt negen Veranstaltungshallen.

Dat Ruderleistungszentrum befind sück an' Düörpm-Eems-Kanal, nich wiet vun den Fredenboom park. Hier traineert ünner annern de Düütschland-Achter.

Theater

Oper Düörpm

Schauspeelhuus Düörpm an' Hiltropwall

Depot in de Nordstadt

Dat 1904 grünnd Theater Düörpm bütt Oper, Ballett, Schauspeel un en Kinner- un Jöögdtheater. Up dat Gelände vun de ehmalg Synagoog wurrn nah den Tweeten Weltkrieg de Speelstätten Opernhuus, Schauspeelhuus un de Studiobühne nee maakt un gullen as wichtig Symbol vun den Wedderupbau vun de kriegszerstört Stadt.

Dat Ensemble Fletch Bizzel wurr 1979 grünnd. Siet 1985 hett dat Theater Fletch Bizzel en eegen Bühne an' Alfons-Spielhoff-Platz. Neben eegen Inszenierungen vun dat Ensemble wurrn in dat Theater regelmatig Kinnertheater- und Puppentheaterproduktschonen wiest. To dat Theater hörrn en Galerie un en Kulturwarkstatt, de as Wiederbillensstäe in de Berieken Theater, Danz un Gesang deent. De bekanntst Produktschoon vun dat Theater is de jedes Johr in de Zeche Zollern stattfinnen Veranstaltungsreeg Geierabend.

In en ehmalg Straatenbahndepot an de Immermannstraat in de Düörpmer Nordstadt hett dat Theater im Depot sien Speelstätte funnen. De sück as Zentrum vun de free Theaterkunst verstahn Bühne bütt siet Januar 2001 to'n grooten Deel Eegenproduktschonen, aber ok anner free Theatergruppen ahn eegen Speelstätte finnen hier en Tohuus. En Theaterwarkstatt mit Kursen un Workshops för Amateure un Laienschauspeler rund dat Programm af.

Dat private Theater Olpketal is de Heimatbühne vun dat Düörpmer Original Bruno Knust, nömmt Günna. De ut Funk un Feernsehn bekannt Günna befaat sück in sien mit völ Lokalkolorit würzt Produktschonen immer weer den Themen Ruhrrebeet, den Bewahner vun disse Region as ok den Football. He is ebenfalls Schriever vun regelmatig Kolumnen in de Ruhr Nachrichten.

Över de landschaplich muiste Speelstäe verfügt de Natuurbühne Hohensyburg midden in den Syburger Wald to Foot vun de Hohensyborg. Siet 1952 wurrn hier in de Sömmermaanden ünnerscheedlich Inszenierungen för groot un lütt Theaterfrüenden vun Laienschauspelern upführt. Siet 2003 wurrd in de Wintermaanden de Speelsaison in dat Studio vun de Natuurbühne fortsett.

De Seebühne in' Westfalenpark

De „Schule für Tanzkunst“ bild dat Danztheater Cordula Nolte. In en historsch Turnhall an de Rheinischen Straat finnen siet 1998 regelmatig Danztheaterinszenierungen up en privat Studiobühne statt.

De Afsolventen vun de Theaterschool Là Bouche billen dat free Roto-Theater. Theaterschool un Roto-Theater hemm en eegen Bühne in' Düörpmer Norden.

Dat mit blots 45 Plätzen lüttste Düörpmer Theater is dat Nostalgisch Puppentheater in' Westfalenpark.

Wiedere Düörpmer Speelstätten sünd:

Musik

Dat Konzerthuus ut de Luft

Binnenansicht vun dat Konzerthuus

Jazzclub Domicil

Dat 2002 apen maakt, nee baut Konzerthuus Düörpm gell as Lüchttoornprojekt vun de Düörpmer Musikkultur. Doröver herut tellt dat siet 2014 to'n europääsch Spitzenverband vun de European Concert Hall Organisation (ECHO). Dat in en modern Stahl-Glas-Architektur baut Konzerthuus hett 1500 Plätze un gellt as Klangkörper mit en herutragen Akustik.

De Düörpmer Oratorienchor wurr 1899 as „Lehrer-Gesangverein Dortmund“ grünnd un geev sien eerst musikalischen Vördrag to de Eröffnung vun den Düörpmer Haben in Anwesenheit vun Kaiser Wilhelm. Siet 1905 besteiht en Tosommenarbeit mit dat Philharmonisch Orchester Düörpm. Wiels de natschonalsozialistischen Diktatur sünd völ Liddmaaten vun den Chor wegen hör jöödsch Afstammen utslooten wurrn un de Kriegswirren stunn för dat vörlöpig Enn' vun den Chor. Eerst 1957 funn de Lehrerchor weer tosommen un wurr, wiels dat nich noch Lehrers geev, de singen wullen, 1986 to'n Düörpmer Oratorienchor. Dat Repertoire vun den Chor umfaat klassisch Musik vun Bach bit Vivaldi.

Glieks nah den Tweeten Weltkrieg wurr 1946 in dat körtbombt Düörpm vun Emil Rabe de Düröpmer Kamerchor grünnd. Up tallriek Utlandsreisen hett de Chor völ internatschonale Utteknungen kreeg, so to'n Bispeel 1954 den „Grooten Pries vun de Republiek Irland“. De Düörpmer Kamerchor wurr all veermal mit den Titel Meesterchor vun den Sängerbund Noordrhien-Westfalen uttekent.

De Chorakademie an dat Konzerthuus Düörpm is europawiet en vun de gröttsten Singschoolen vun hör Aart. Se betrüet 1300 Singer, die in mehr as 30 verscheeden Chorensembles singen. In Düörpm besteiht se ut 17 Kinnerchören un acht Chören in' Leistungsberiek. Wiedere Standöörd gifft dat in Essen un Gelsenkiärken mit jewiels sechs Kinnerchören.

De Internatschonale Schubert-Wettbewarf för Pianisten wurrd siet 1987 veranstaltet.

Dat 1968 vun de Stadt Düörpm apen maakt Freetietzentrum West (FZW) gellt as Veranstalter vun innovativ Jöögd- un Popkultur. De vun den Vereen för Unafhängige Kultur (VUK) dragen Club bütt jedes Johr över 250 Veranstaltungen för verscheeden jöögdlich Subkulturen un musikalisch Szenen. In dat FZW spelen in de Location Hall, Club un Beergorden neben regional Grötten regelmatig internatschonale Topacts ut verscheeden Musikrichten. Ok as Party-Location hett dat FZW en gooden Roop. Legendär is de Ü-30-Party. As en vun de eerst Clubs in Düütschland hett dat FZW fröh den Bedarf vun middelöller Minschen an good Musik un Danz sehn un hett den Club30 grünnd. Dat Electronic Music Festival Juicy Beats hett in de Clubkultur vun dat FZW sien Oorsprung.

Siet 1969 gifft dat den Jazzclub domicil. Oorsprünglich in de Kellerrüüms vun en Kinnertagesstätte to Huus, funn disse 2005 en Heimat in dat fröhere Studio-Kino in dat Westfalenhuus an de Hansastraat. De as Vereen organiseert Jazzclub hett in sien Historie nich to tellen Konzertveranstaltungen mit regionalen un internatschonalen Interpreten veranstalt. De Websteed vun den Clubs verfügt över en umfangriek Veranstaltensarchiv. De WDR un de Düütschlandfunk teeken in den Club regelmatig Konzertmitsnitte up. Dat anseggt New Yorker Jazzmagazin Down Beat tellt dat domicil to de 100 best Jazzclubs up de Welt.

Dat JugendJazzOrchester Nordrhein-Westfalen wurr 1975 mit dat Teel vun de Nahwussförderung as eerst Jöögdjazzorchester vun Düütschland inführt. Vun de mittlerwiel mehr as 500 Künstler, de in dat JugendJazzOrchester hör eerst Meriten sammelt hemm, hett good en Drüddel den Weg vun en professionellen Musiker inslahn.

Up en intüschen mehr as 50-johrig Geschichte kunn de Jazzband Siggi Gerhard-Swingtett torüchkieken. In den 1948 grünnd Hot Club Düörpm funnen Siggi Gerhard un Hilbert Homberg tonanner un hemm de bit 2013 bestahn Formatschoon grünnd, de mit hör inngängigen Swing groot Popularität un Upträen in' WDR un bi dat Düütsch Jazzfestival harr.

Mit dat Utbillen vun Musiker befaat sück de Musikschool Düörpm. All 1901 as Konservatorium grünnd kiekt de Musikschool up en lang Historie torüch. Hüüd betrüet de Musikschool mit 150 Lehrkräften jedes Johr mehr as 4000 Musiker vun jeder Öller.

De Barbershop-Chor Ladies First hörrt to de spoodriekst Chören vun dit Genre in Düütschland.

Ok in den Beriek vun de U-Musik gifft dat eenig nennenswert Interpreten:

Anfang vun de 1980er Johren kreeg de in de Huusbesetterszene to Huus ween Folkrock-Band Cochise överregional Bedüüden. Up de Freedensdemo gegen den NATO-Düppelbesluss an' 10. Juni 1982 in Bonn speel de Band vör 350.000 Minschen. Ok Die Conditors harrn in de 1980er eenige Erfolge.

Hüüd wurr de völfältige unafhängige Musikszene dör Bands un Interpreten as Cosmo Klein, Sasha, Too Strong, Orange but Green oder Axxis düütschlandwiet wohrnommen.

An' 19. Juli 2008 funn mit 1,6 Millionen Besöker de gröttste Loveparade insgesamt up den Rhienlanddamm un den Parkplatz vun de Westfalenhallen statt.

Chöre

Düörpm hett en Völtall vun Chören, de deelwies in' Verband vun de Düütsch Konzertchöre oder in' Chorverband Noordrheien-Westfalen Liddmaat sünd.

Collegium Vocale Düörpm
Chorakademie Düörpm mit
- Jöögdchören
- Jöögdkamerchor
- Knabenchor
- Mädchenchor
- Opernkinnerchor
- tallriek Kinnerchören
Chorgemeenschaft Syburg, grünnd 1864
Düörpmer Bachchor, grünnd 1892
Düörpmer Kamerchor, grünnd 1946
Düörpmer Männergesangsvereen, grünnd 1904
Düörpmer Oratorienchor, grünnd 1899
Düörpmer Musikvereen Philharmonisch Chor, grünnd 1845
Düörpmerer Schubertchor, grünnd 1900
Florian Singers
Kamerchor vun de Universität Düörpm
Ladies First
MGV Eintracht Dortmund, grünnd 1846
Polizeichor Düörpm, grünnd 1909

Museen

Museum för Kunst un Kulturgeschichte

Adlertoorn

Dat 1947 grünnd Museum Ostwall in dat Düörpmer U för modern un tietgenössisch Kunst sammelt Gemälde, Skulpturen, Objekte, Fotos vun dat 20. Johrhunnert. Dat hett de gröttste Sammlung vun Warken vun den Maler Alexej von Jawlensky in Düütschland as ok de Sammlung Die Brücke ut dat Umfeld vun den Blauen Reiter. Todem wurrn Anfang vun de 1990er Johren över 1000 Arbeiten vun Marcel Duchamp bit Joseph Beuys, vun Günther Uecker bit Jean Tinguely ut de Sammlung vun Siegfried Cremer köfft, de en wiederen Swoorpunkt vun dat Museums billen (Informelle Kunst, ZERO un Fluxus).

Dat Museum för Kunst un Kulturgeschichte find sück hüüd in en 1924 vun Hugo Steinbach as Städisch Sporkass upricht Art-déco-Bau. De Sammlung vun dat Museum gifft anhand vun Gemälden, Skulpturen, Möbeln un Kunsthandwark en Inblick in de Kulturgeschichte vun de Stadt. De Sammlung umfaat Exponate vun de Oor- un Fröhgeschichte bit hen to Exponaten vun dat 20. Johrhunnert: De Förderkrink Vermessungstechnisches Museum e. V. ünnerhollt en duersam Utstellung to de Geschichte vun dat Vermeetenswesen un wiest seltene geodätische Instrumente. De Rüüms vun dat Museum wurrn regelmatig to de Präsentatschoon vun överregional bedüüden Kunst- un Kulturutstellungen bruukt.

In dat Museum Adlertoorn kann man en Utstellung to de middelöllerich Stadtgeschichte ankieken. To sehn sünd Utgravensfunde un en Modell vun de middelöllerich Stadt. Dorstellungen ut de Tiet, historsch Wappen un Gebruuksgegenstände wiesen dat Utsehnsbild vun Düörpm in den Verloop vun de vergahn Johrhunnerte.

Museum för Natuurkunn an' Fredenboompark

Dat Museum för Natuurkunn wurr 1912 grünnd un versöcht de Eerdgeschichte, Mineralien un de heimisch Deerten- un Plantenwelt dat Publikum nah to bringen. De Geologie bild en Swoorpunkt vun dat Museum. Hööchtpunkt vun dat Museum sünd en Mineralien-Kabinett mit en Bargkristall-Grupp, en Besöker-Schaubargwark un en 90.000 Liter groot Aquarium, in dat en Fischwelt wiest wurrd, de in den Möhnesee leevt. 2012 hett dit Aquarium en etwa 72.000 Liter faaten Aquarium, ut dat Johr 1980 ersett, dat mit tropischen Söötwaterfischen ut Middel- un Südamerika besett weer.^[55]

In' Middelpunkt vun dat Düütsch Kaakbookmuseum steiht de Kaakbookschrieverin Henriette Davidis, de van 1856 bit 1876 in Düörpm leevt hett. Dat Museum will anhand vun de utstellt Exponate Sellschopsleven un Köökentechnik, Sozialünnerscheeden un Dischkultur vun dat 19. Johrhunnert beleevbar maaken.

1910 as Inrichtung to de Lehrerfortbildung un as Lehrmiddel-Schausammlung grünnd, kiekt dat Westfälisch Schoolmuseum up en traditschonsriek Geschichte torüch. Dat Museum hett en vun den bedüüdenst schoolhistorsch Sammlungen in Düütschland un besteckt dör en umfangriek museumspädagogisch Programm.

Hoesch-Museum

Dat LWL-Industriemuseum hett sien Zentraal up de Zeche Zollern II/IV, en Ankerpunkt vun de Europääsch Route vun de Industriekultur (ERIH). De 1903 fardigstellt Musterzeche vun de Gelsenkiärkener Bargwarks-AG wurr in' Jugendstil baut un drocht Tüüg vun norddüütsch Backstein-Gotik. Dat Jugendstilportal hett de Hall 1969 vör dat drohend Afrieten rett un hett de so to'n Pionierbau vun de Industriedenkmalpleeg in Düütschland maakt. Hüüd is in de Zeche Zollern dat Museum der Sozial- und Kulturgeschichte des Ruhrbergbaus.

De 1992 stillleggt Kokeree Hansa bütt as begehbare Grootskulptur faszineeren Inblicke in de Geschichte vun de Swoorindustrie vun dat vergahn Johrhunnert. Up den Belevnispadd Natuur un Technik könnt Besöker de ünner Denkmalschuul stahn Produktschoonsberieken vun de Kokeree afloopen. Herutragend is en erhollen Maschinenhall mit fiev Gaskompressoren vun de Demag. Hansa is Sitt vun de Stiftung Industriedenkmalpleeg un Geschichtskultur.

Dat 2005 weer upmaakt Hoesch-Museum find sück in dat ehmalge Portierhuus I vun de Westfalenhütte. Dat dör Tosommenarbeit vun ehmalg „Hoeschianer“, dat Museum för Kunst un Kulturgeschichte un de Stiftung Westfälisches Wertschapsarchiv entstahn Museum wiest de Bedüüden vun dat Ünnernehmen Hoesch AG för de Stadt un präsenteert de Industriegeschichte vun de Stahlindustrie van 1871 bit to'n Neddergang Enn' vun dat 20. Johrhunnert.

DASA – Arbeitswelt Utstellung

De DASA – Arbeitswelt Utstellung is en 1993 grünnd technisch Museum in de Düörpmer Stadtdeel Dorstfeld dicht bi de Technische Universität Düörpm. De Utstellung wiest up etwa 13.000 m² Utstellensflach modern un vergahn Technik-Welten. De Technik wurrd dorbi nich as Sülvstzweck dorstellt, sonnern immer dat Verhältnis to'n dormit arbeiten Minschen herstellt.^[56]

De Steenwaak in Düörpm is en Mahn- un Gedenkstäe an de Gruveligkeiten vun de Tiet vun de Natschonalsozialismus un beherbargt de ständig Utstellung „Widerstand und Verfolgung in Dortmund 1933–1945“ vun dat Düörpmer Stadtarchiv.

In' April 2006 wurr dat Broeree-Museum Düörpm weer apenmaakt. Ünnerbrocht in dat historsch Maschinenhuus vun de ehmalge Hansa-Broeree mit angrenzen Produktschoonshall ut de 1960er Johren gifft dat Museum en Överblick över de Brohistorie vun de Stadt.

De Utstellung Hafen und Schifffahrt in dat Old Habenamt informeert anhand vun Schipps- un Habenmodellen över dat Schippfohrtswesen un de modern Habenwertschap.

Düütsch Footballballmuseum vun den DFB bi den Hööftbahnhoff

Siet den 19. Dezember 2008, den 99. Bortsdag vun Borussia Dortmund, befind sück in den Nordosteck vun den Signal Iduna Park dat Borusseum, en Museum rund um de Historie vun den Vereen.

Dat Düütsch Footballmuseum is dat offizielle natschonale Footballmuseum vun den Düütschen Football-Bund (DFB) un wurr an' 23. Oktober 2015 apen maakt. Dat Gebäude glieks neben den Hööftbahnhoff wurr vun 'HPP Hentrich-Petschnigg + Partner' ut Düsseldörp konzipeert un gleedert sück in de Düörpmer Kunst- un Kulturmiel in. Inhaltlich is dat en Erinnerungs- un Erfohrungsoort vun de düütsch Footballhistorie. Dorbi steiht de Informatschoon över footballhistorsch Ereignisse un de Entwicklung vun den Sport in all sien Facetten ebenso in' Midderlpunkt as soziale un sellschoplich Themen rund um den Footballsport.

In de Kellerrüüms vun de Adler-Aftheek, de öldste Aftheek in Noordrhien-Westfalen, gifft dat en lütt privat Aftheeken-Museum. Up knapp 100 m² Utstellensflachen find sück en historsch Aftheek mit Offizin (Handverkoopsruum), Materialkamer, Labor, Vorratsrüüms as ok en Krüüderkamer.^[57]

Dat Magnetmuseum is en privat Museum vun dat Ünnernehmen Tridelta. De Utstellung gifft en Överblick över historsch un aktuell Anwennen vun Düersammagneten in de Elektrotechnik. In dat Museum wurrd de Insatz vun Düersammagneten in Tellern, Luutspreeker, Telefonen, Schaltern, Relais, Klocken, Meetgeräten, Lüttmotoren un Generatoren belücht.

Dat Nahverkehrsmuseum befind sück in den Stadtdeel Nette un wiest Exponate ut den estand vun de Düörpmer Stadtwerke AG un hör Vörgängersellschopen.

Da Industrielack Museum liggt in' Düörpmer Haben un informeert över Industrielack mit all sien Facetten.

Wiedere Museen vun de Stadt sünd:

Automobilmuseum
Hartware Medienkunstverein in dat Düörpmer U
Lütt Bargbaumuseum an de Zeche Adolf von Hansemann
Lütt Bargbaumuseum Romberg-Stollen
Heimatmuseum Lütgendüörpm in dat Slott Dellwig
Heimatmuseum Hörde in de Hörder Borg
Giraffen-Museum

Sport

Düörpm is för den Sport as Heimat vun bekannt Sportvereens, as Utdragensoort vun wichtig Wettbewarfen, as Standoort vun groot Sportstätten as ok as Seet vun natschonalen Sportverbände vun Bedüüden. Mehr as 140.000 Menschen sünd in 564 Sportvereens organiseert un geven dormit den Breedensport as ok den Leistungssport in de Region wichtige Impulse.^[58]

Sportverbände

Hööftsitt vun de Handball-Bundesliga GmbH (HBL GmbH)

Düörpm is Sitt vun den Düütsch Handballbund, de mit aktuell etwa 803.000 Liddmaaten in etwa 4.500 Vereens mit etwa 24.000 Mannschapen as weltwiet gröttst Handball-Daakverband gellt. De Hööftsitt befind sück in dat Willi-Daume-Huus an de Strobelallee. Döröver herut is Süörpm ok Seet vun de Handball-Bundesliga GmbH, mit hör Standoort an' Phoenixsee. De Karnupgaven vun de Handball-Bundesliga GmbH (HBL GmbH) besteiht dorbi in de Organisatschoon un de Zentraalvermarktung vun de düütsch Profi-Handballbundsligen.

In Düörpm is buterdem de Olympiastüttpunkt Westfalen as dartgröttst Stüttpunkt vun Düütschland to Huus. An de Standöörd Düörpm, Baukem, Warnduorp un Winterbarg wurrn mehr as 550 Sportler in över 20 Sportaarten betrüet.

Dat Bundsleistungszentrum Rudern is siet völ Johren Trainingsheimat vun den Düütschland-Achter un bütt den Ruderern ideale Trainings- un Umfeldbedingungen. In de vergangen Johren steeg de zentraal Bedüüden vun den Stüttpunkt immer wieder. Wegen en düütlich steegen Antall an Kader-Athleten wurr mit Hülp vun de Stadt Düörpm, den Ministerien vun Bund un Land dat Zentrum to en modern Trainingsstätte för dat Leistungsrudern utbaut. .

Ok de Dütsch Ringer-Bund hett sien Geschäftsstäe in Düörpm.

Dorneben gifft dat Leistungszentren fär de Sportaarten Scheeten, Ieskunstloop un Iesdanz.

Vereens un Sportstätten

Südtribüne vun den Signal Iduna Park

Galopprennbahn Düörpm

Schachstar Kramnik (links) bi dat Chess-Meeting 2006

Dat sportlich Uthangsschild vun Düörpm is de traditschonsriek Football-Bundsligist Borussia Düörpm, Düütsch Footballmeester 1956, 1957, 1963, 1995, 1996, 2002, 2011 un 2012, DFB-Pokal-Sieger 1965, 1989 un 2012, Europapokalsieger vun de Pokalsieger 1966 as ok Champions-League- un Weltpokalsieger 1997, de in den Signal Iduna Park (ehmals Westfalenstadion) südlich vun de Binnenstadt speelt. De Vereen hett etwa 130.000 Liddmaaten un en Tokiekersnitt vun 79.141 Tokiekers.^[59] De 2. Mannschap is 2012 in de 3. Liga upsteegen. De Handballfruen vun den BVB spelen to de Saison 2008/09 weer in de Bundsliga. De eerste Mannschap vun de Dischtennisafdeelen hörrt de tweet Bundsliga an. De utpräägt Football- un Sportbegeisterung vun de Minschen in Düörpm is internatschonal bekannt.

Dat Westfalenstadion weer Speelstätte vun de Football-Weltmeesterschapen 1974 un 2006. Dat bütt Platz för 80.720 Tokiekers un is dormit dat gröttste rein Footballstadion in Düütschland un dat veertgröttste Stadion in Europa. In direkt Nachbarschap befind sück dat Stadion Rote Erde un dat Leichtathletikzentrum Helmut-Körnig-Halle. De ebenfalls in de Nahberschap liggen Westfalenhallen sünd bekannt as Schauplatz vun tallriek Europa- un Weltmeesterschapen in verscheeden Sportaarten, as to'n Bispeel de Handballweltmeesterschap 2007. Siet 1925 wurrd in de Westfalenhall dat traditschonelle Steherrennen immer an' 2. Wiehnachtsfierdag afhollen, den an den glieker Oort 1926 dat jährliche Sössdaagrennen bit 2008 folgen dee. Dat internatschonale Riet- un Springturnier in de Düörpmer Westfalenhall tellt to de wichtigsten Veranstaltungen vun den Rietsport in Düütschland.

De Helmut-Körnig-Halle un dat Stadion Rote Erde stellen de Hööftstüttpunkte vun de Düörpmer Leichtathletikgemeend dor. Tallriek Vereensmannschapen hemm sück in de LG Olympia Dortmund tosommenfunnen; tallriek Sportler vun de LGO hemm up natschonaler un internatschonaler Ebene groot Erfolge reckt.

Ok Basketball find en grooten Tospröök. De in Düörpm ansässig Vereen SVD 49 Dortmund speelt to Tiet in de Basketball-Regionalliga un hett bi Heimspelen in de Brügmannhall regelmatig en utverköfft Hall. Besünners siet dat Bundsliga-Johr 1992/93 kriggt de Vereen en breet Interesse vun de Apenlichkeit.

En anner Traditschoosnvereen in Düörpm is de Ieshockeymannschap vun den EHC Dortmund. De Oorsprünge vun den Vereen gahn up dat Johr 1937 torüch, as de EV Westfalen Dortmund grünnd wurr. In de Folgetiet geev dat dree wiedere Nahfolgevereens, de allesamt den Speelbedriev ut finanziell Gründen instellen mussen. De Der EHC Düörpm besteiht siet 1996. De Heimspeelstätte vun de Elche is dat Iessportzentrum Westfalenhallen.

De 1. Snooker Club Dortmund speel van 2011 bit 2015 in de 1. Snooker-Bundsliga.

In dat Düörpmer Schauspeelhuus wurr dat Sparkassen Chess-Meeting Dortmund utdragen. Hervörgahn ut de siet 1973 jedes Johr stattfinnen internatschonalen Düörpmer Schachdaag gellt dat as wichtigst un starkst Schachturnier in Düütschland un is ok internatschonal bedüüdend. De Schachclub Hansa Dortmund e. V. speel 2011/2012 in de Schachbundsliga.

De siet 1913 bestahn Galopprennbahn Düörpm in den Stadtdeel Wambel hett en 2000-m-Grasbahn un en 1600-m-Allwettersandbahn. Up de mit Flootluchtanlaag un överdaakt Tribünen utstatt Rennbahn wurrn jedes Johr dat Deutsche St. Leger un de Große Preis der Dortmunder Wirtschaft ausgetragen.

In Düörpm gifft dat dree Golfplätze: Den siet 1956 in de Rieksmark vun den Dortmunder Golf Club e. V. bedreeven 18-Lock-Platz, de vun de ehmalge britisch Rhienarmee to Besettenstieden anleggt 18-Lock-Anlaag Royal Saint Barbara’s in Brackel as ok en 9-Lock-Golfplatz in dat Binnenfeld vun de Düörpmer Galopprennbahn.

Südlich vun den Westfalenparks gifft dat mit de Düörpmer Niere en Trainingsstrecke för Radsportler. Dorto kommen insgesamt noch anner Sportanlagen as teihn Swemmbäder, en Mountainbike-Arena, tallriek Sportplätze usw.

En groot Traditschoon hett ok dat Ringen in Düörpm. Tüschen 1927 un 1957 wurr de ASV Heros Dortmund teihnmal un de Sportklub Hörde 04 dreemal düütsch Mannschapsmeester. Siet 2002 kummt dat in Düörpm jedes Johr to en Drapen vun de Weltelite in' greeksch-röömschen Ringkamp. Mit Ünnerstütten vun dat land Noordrhien-Westfalen un de Stadt Düörpm wurrd de „Grand Prix der Bundesrepublik Deutschland“ in de Düörpmer Helmut-Körnig-Halle utricht.

Aber ok Randsportaarten as American Football, Poker un Baseball finnen in Düörpm Beachtung. So weern 1980 de Dortmund Giants en vun de eerst düütsch American Footballvereens. Im dat Johr 2008 speelt de Baseballmannschap vun de Dortmund Wanderers in de hööchst düütsch Speelklass, de 1. Bundsliga. In dat Düörpmer Casino Hohensyburg wurr de European Poker Tour van 2007 bit 2009 veranstalt.^[60]

Bekannt Lüüd ut disse Stadt

Lothar Emmerich, düütsch Footballnatschonalspeler (1941-2003)
Corinna Halke-Teichmann, düütsch Ieskunstlöperin un Journalistin (*1957)
August Lenz, düütsch Footballnatschonalspeler (1910-1988)
Dagmar Lurz, düütsch Ieskunstlöperin (*1959)
Gertrud Meyen, düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin (1919-2012)
Hans Tilkowski, düütsch Footballnatschonalspeler (1935-2020)
Gisela Trowe, düütsch Schauspelerin und Synchroonsnackerin (1922-2010)

Literatur

Horst Appuhn: Dortmund. Hrsg.: Hermann Busen. Deutscher Kunstverlag, München 1970 (Westfälische Kunst).
Gustav Luntowski, Thomas Schilp, Norbert Reimann, Günther Högl: Geschichte der Stadt Dortmund. Hrsg.: Stadtarchiv Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2 (Dortmunder Leistungen, Band 2).
Dieter Nellen / Christa Reicher / Ludger Wilde (Hg.): PHOENIX – Eine neue Stadtlandschaft in Dortmund. JOVIS Verlag, Berlin 2016, ISBN 978-3-86859-400-3

Weblenken

Düörpm. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Enkeld Nahwiesen

↑ https://www.it.nrw.de/presse/pressemitteilungen/2015/pres_241_15.html afropen an' 8. Juli 2016
↑ http://www.studis-online.de/Studieren/art-1889-studentenstatistik2015.php afropen an' 8. Juli 2016
↑ https://web.archive.org/web/20130927150533/http://www.joneslanglasalle.de/Germany/DE-DE/Pages/NewsItem.aspx?ItemID=28700 afropen an' 8. Juli 2016
↑ Verteeken E, Lfd.Nr. 7 un 14 vun de Chronik, Wasser- und Schifffahrtsverwaltung des Bundes
↑ Landesdatenbank NRW, Werteabfrage. Stichtag 31. Dezember 2006.
↑ Statistisches Jahrbuch 2007. Fachbereich Statistik vun de Stadt Düörpm, 31. Dezember 2006, afropen an' 12. August 2016 (PDF, 1,57 MB).
↑ Landesentwicklungsplan Nordrhein-Westfalen 1995.
↑ „Gemeindeordnung geändert“, Landtag intern, 5. Johrgang, Utgaav 26 van‘ 18. Oktober 1974, S. 3–4, afropen an‘ 12. August 2016
↑ Stadt Dortmund, Fachbereich Statistik.
↑ Geografie und Klima In: dortmund.de. Stadt Dortmund, afropen an‘ 15. August 2016
↑ Amtliche Bevölkerungsfortschreibung des Landesbetriebs Information und Technik Nordrhein-Westfalen per 31. Dezember 2013.
↑ ^a ^b [1] Statistikatlas 2010: Dortmunder Stadtteile, Herutgever Stadt Düörpm, Fackberiek Statistik, 2010, afropen an‘ 16. Februar 2015, PDF 71,6 MB
↑ Angaven vun den Landsbedriev Information und Technik Nordrhein-Westfalen inklusive Staatenloser. De Stadt gifft to’n 30. Juni 2009 dorgegen den Utlännerandeel mit 12,5 % an (Fruen: 11,9 %, Mannlüüd: 13,1 %).
↑ [2] Fachberiek Statistik vun de Stadt Düörpm, afropen an' 18. August 2016 (PDF, 1,28 MB)
↑ http://www.tu-dortmund.de/uni/Uni/Zahlen__Daten__Fakten/Statistik/090824_Jahrbuch_web.pdf] Jahrbuch 2008, Technische Universität Düörpm Siet 106 van‘ 24. August 2009
↑ Studierende an Hochschulen. Vörbericht. Statistisches Bundesamt, 19. März 2009, afropen an' 23. August 2016 (PDF, 706,69 kB)
↑ http://www.dortmund.de/media/p/aktionsplansozialestadt/Bericht_zur_sozialen_Lage.pdf] Bericht zur sozialen Lage in Dortmund, Stadt Düörpm, Dezernat för Arbeit, Gesundheit un Soziales, Siet 63, afropen an‘ 17. August 2016 PDF 5,6 MB
↑ [3] Fachberiek Statistik vun de Stadt Düörpm, afropen an' 18. August 2016 (PDF, 1,28 MB)
↑ Bereknungen nah de Tallen vun den Landsbedriev Information und Technik Nordrhein-Westfalen to’n 31. Dezember 2006. Erwerbsfähige Bevölkerung meent hier Personen tüschen 20 un 60 Johren.
↑ [4] Dortmund mit steigenden Einwohnerzahlen, Stadt Dortmund, afropen an‘ 4. März 2014
↑ [5] Fachberiek Statistik vun de Stadt Düörpm, afropen an' 18. August 2016 (PDF, 1,28 MB)
↑ Rudolf Kötzschke (Hrsg.): Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr (= Publikationen der Gesellschaft für rheinische Geschichtskunde XX: Rheinische Urbare). Bd. 2: A. Die Urbare vom 9.-13. Jahrhundert. Hrsg. vun Rudolf Kötzschke, Bonn 1908, Nahdruck Düsseldörp 1978, Bd. 3: B. Lagerbücher, Hebe- und Zinsregister vom 14. bis ins 17. Jahrhundert, Bonn 1908, Nahdruck Düsseldörp 1978, Bd. 4,I: Einleitung und Register. I. Namenregister. Hrsg. vun Fritz Körholz, Düsseldörp 1978, Bd. 4,II: Einleitung, Kapitel IV: Die Wirtschaftsverfassung und Verwaltung der Großgrundherrschaft Werden. Sachregister. Hrsg. vun Rudolf Kötzschke, Bonn 1958
↑ Heinrich Gottfried Gengler: Regesten und Urkunden zur Verfassungs- und Rechtsgeschichte der deutschen Städte im Mittelalter. Erlangen 1863, S. 834–882.
↑ Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Die Anfänge. Der Königshof Karls des Großen. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 24–25 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2)
↑ Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Neue Impulse in der Stauferzeit. Von „Throtmanni“ zu „Tremonia“. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 45–46 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2)
↑ ^a ^b Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Neue Impulse in der Stauferzeit. Von „Throtmanni“ zu „Tremonia“. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 45–46 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2).
↑ Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Auflage. Ruhfus, Dortmund 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 10–12.
↑ Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Uplaag. Ruhfus, Düörpm 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 10–12.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Jürgen Udolph: Dortmund – Neues zu einem alten Namen. In: Günther Högl, Thomas Schilp (Hrsg.): Beiträge zur Geschichte Dortmunds und der Grafschaft Mark. 2009/2010. 1. Auflage. Band 100/101. Klartext, 2010, ISBN 978-3-8375-0483-5, ISSN 0405-2021, S. 9–40.
↑ ^a ^b ^c ^d Paul Derks: Der Ortsname Dortmund. Ein Forschungsbericht. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark (Hrsg.): Beiträge zur Geschichte Dortmunds und der Grafschaft Mark. Band 78. Historischer Verein Dortmund, 1987, ISSN 0405-2021, S. 173–203.
↑ ^a ^b Hermann Jellinghaus: Der Name Dortmund. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark (Hrsg.): Beiträge zur Geschichte Dortmunds und der Grafschaft Mark. Band XXVI.. Historischer Verein Dortmund, 1919, ISSN 0405-2021, S. 119–127.
↑ Dieter Berger: Duden – Geographische Namen in Deutschland. Herkunft und Bedeutung der Namen von Ländern, Städten, Bergen und Gewässern. 2. Auflage. Brockhaus, Mannheim 2001, ISBN 3-411-06252-5, S. 88.
↑ Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Dortmund unter den Ottonen und Saliern. Vom Dorf zur Stadt. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 37–38 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2).
↑ Norbert Reimann: Vom Königshof zur Reichsstadt. Untersuchungen zur Dortmunder Topographie im Früh- und Hochmittelalter. In: Gustav Luntowski, Norbert Reimann (Hrsg.): Dortmund. 1100 Jahre Stadtgeschichte. Ruhfus, Dortmund 1982, ISBN 3-7932-4071-1, S. 41–43 (Festschrift).
↑ Leopold Schütte: Die Burg vor der Burgpforte. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. (Hrsg.): Heimat Dortmund. Stadtgeschichte in Bildern und Berichten. Zeitschrift des Historischen Vereins für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. Dortmund im Mittelalter, Heft 2. Klartext, 1997, ISSN 0932-9757, S. 44–46.
↑ Karl Neuhoff: Eine Burg nördlich vom Burgtor? Vielerlei spricht dafür. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. (Hrsg.): Heimat Dortmund. Stadtgeschichte in Bildern und Berichten. Zeitschrift des Historischen Vereins für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. 1871. Dortmund zur Zeit der Reichsgründung, Heft 2. Klartext, 1996, ISSN 0932-9757, S. 39–42.
↑ Ingo Fiedler: Wo lag die Königspfalz? Ein Plädoyer für ein offenes Weitersuchen. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. (Hrsg.): Heimat Dortmund. Stadtgeschichte in Bildern und Berichten. Zeitschrift des Historischen Vereins für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. Vergrabene Vergangenheit. Archäologie in Dortmund, Heft 2. Klartext, 1995, ISSN 0932-9757, S. 29–36.
↑ Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Die Anfänge. Der Königshof Karls des Großen. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 24–25 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2).
↑ Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Auflage. Ruhfus, Dortmund 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 5.
↑ Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Uplaag. Ruhfus, Düörpm 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 10–12.
↑ Vörlaag:BibISBN
↑ Vörlaag:BibISBN
↑ Dortmund hat so viele Einwohner wie seit 1998 nicht mehr, [6] ruhrnachrichten.de van' 7. Januar 2015, afropen an' 7. November 2015
↑ Bevölkerungsentwicklung in den kreisfreien Städten und Kreisen Nordrhein-Westfalens 2014 bis 2040 nach Altersgruppen, [7] Siet 49, it.nrw.de van' 7. November 2015 PDF
↑ Johrböker vun de Stadt Düörpm
↑ Wilhelm Heinrich Neuser: Evangelische Kirchengeschichte Westfalens im Grundriß. Luther-Verlag, Bielefeld 2002. ISBN 3-7858-0443-1. S. 93 ff.
↑ Letzter Gottesdienst in Dortmund-Nord [8] nak-nrw.de van' 17. November 2008, afropen an' 7. November 2015
↑ Verwaltung [9] nak-nrw.de van' 7. November 2015
↑ [10] Die Kirchenbezirke, 7. November 2015] nak-nrw.de, [11]
↑ 3DO – das Kurzwort für die drei Dortmunder Bezirke [12] nak-nrw.de, 7. November 2015
↑ Wolf Arno Kropat: Reichskristallnacht, Kommission für die Geschichte der Juden in Hessen, Wiesbaden 1997, ISBN 978-3-921434-18-5, S. 447.
↑ [13] Schulden-Ranking der 103 kreisfreien Städte in Deutschland, Haushaltssteuerung.de 19. September 2014
↑ § 3 (2) Hööftsatzung vun de Stadt Düörpm van' 25. Juli 1991
↑ [14] Boulevard Kampstraße/Brüderweg, 7. November 2015, dortmund.de; Archiv: [15] 19. August 2014
↑ [16] Aquarium und Terrarien, Herutgever: Stadt Düörpm, afropen an' 4. April 2014 Zitat: Der Aquarienbereich wurde nach umfangreicher Sanierung und Neukonzeption im Dezember 2012 wiedereröffnet. Seit 1980 bestand ein großes, etwa 72.000 Liter fassendes Aquarium mit tropischen Süßwasserfischen aus Süd- und Mittelamerika, damals bundesweit eines der größten frei umgehbaren Aquarienbecken. Dieses wurde ersetzt durch ein fast 90.000 Liter fassendes Becken, das nun die Fischwelt zeigt, die im Möhnesee lebt.
↑ Eckart Roloff un Karin Henke-Wendt: Arbeit macht krank – doch hier wird gegengesteuert. (DASA Arbeitswelt-Ausstellung) In: Besuchen Sie Ihren Arzt oder Apotheker. Eine Tour durch Deutschlands Museen für Medizin und Pharmazie. Band 1, Norddeutschland. Verlag S. Hirzel, Stuttgart 2015, S. 122–123, ISBN 978-3-7776-2510-2.
↑ Eckart Roloff und Karin Henke-Wendt: Pharmazeutische Spitzenwerte nach Alter und Größe. (Ausbüttels Apotheken-Museum) In: Besuchen Sie Ihren Arzt oder Apotheker. Eine Tour durch Deutschlands Museen für Medizin und Pharmazie. Band 1, Norddeutschland. Verlag S. Hirzel, Stuttgart 2015, S. 120–121, ISBN 978-3-7776-2510-2.
↑ Sportstadt Dortmund
↑ Daten und Fakten zum Verein. Stand: 23. August 2013. Online up transfermarkt.de, afropen an' 12. September 2013.
↑ donkpedia.org

[1] ttps://www.it.nrw.de/presse/pressemitteilungen/2015/pres_241_15.html afropen an' 8. Juli 2016

[2] ttp://www.studis-online.de/Studieren/art-1889-studentenstatistik2015.php afropen an' 8. Juli 2016

[joneslanglasalle.de-3] ttps://web.archive.org/web/20130927150533/http://www.joneslanglasalle.de/Germany/DE-DE/Pages/NewsItem.aspx?ItemID=28700 afropen an' 8. Juli 2016

[wsv7u14-4] Verteeken E, Lfd.Nr. 7 un 14 vun de Chronik, Wasser- und Schifffahrtsverwaltung des Bundes

[5] Landesdatenbank NRW, Werteabfrage. Stichtag 31. Dezember 2006.

[6] Statistisches Jahrbuch 2007. Fachbereich Statistik vun de Stadt Düörpm, 31. Dezember 2006, afropen an' 12. August 2016 (PDF, 1,57 MB).

[7] Landesentwicklungsplan Nordrhein-Westfalen 1995.

[8] „Gemeindeordnung geändert“, Landtag intern, 5. Johrgang, Utgaav 26 van‘ 18. Oktober 1974, S. 3–4, afropen an‘ 12. August 2016

[9] Stadt Dortmund, Fachbereich Statistik.

[10] Geografie und Klima In: dortmund.de. Stadt Dortmund, afropen an‘ 15. August 2016

[IT.NRW-11] Amtliche Bevölkerungsfortschreibung des Landesbetriebs Information und Technik Nordrhein-Westfalen per 31. Dezember 2013.

[Statistikatlas-12] [1] Statistikatlas 2010: Dortmunder Stadtteile, Herutgever Stadt Düörpm, Fackberiek Statistik, 2010, afropen an‘ 16. Februar 2015, PDF 71,6 MB

[13] Angaven vun den Landsbedriev Information und Technik Nordrhein-Westfalen inklusive Staatenloser. De Stadt gifft to’n 30. Juni 2009 dorgegen den Utlännerandeel mit 12,5 % an (Fruen: 11,9 %, Mannlüüd: 13,1 %).

[14] [2] Fachberiek Statistik vun de Stadt Düörpm, afropen an' 18. August 2016 (PDF, 1,28 MB)

[15] ttp://www.tu-dortmund.de/uni/Uni/Zahlen__Daten__Fakten/Statistik/090824_Jahrbuch_web.pdf] Jahrbuch 2008, Technische Universität Düörpm Siet 106 van‘ 24. August 2009

[16] Studierende an Hochschulen. Vörbericht. Statistisches Bundesamt, 19. März 2009, afropen an' 23. August 2016 (PDF, 706,69 kB)

[17] ttp://www.dortmund.de/media/p/aktionsplansozialestadt/Bericht_zur_sozialen_Lage.pdf] Bericht zur sozialen Lage in Dortmund, Stadt Düörpm, Dezernat för Arbeit, Gesundheit un Soziales, Siet 63, afropen an‘ 17. August 2016 PDF 5,6 MB

[18] [3] Fachberiek Statistik vun de Stadt Düörpm, afropen an' 18. August 2016 (PDF, 1,28 MB)

[19] Bereknungen nah de Tallen vun den Landsbedriev Information und Technik Nordrhein-Westfalen to’n 31. Dezember 2006. Erwerbsfähige Bevölkerung meent hier Personen tüschen 20 un 60 Johren.

[20] [4] Dortmund mit steigenden Einwohnerzahlen, Stadt Dortmund, afropen an‘ 4. März 2014

[21] [5] Fachberiek Statistik vun de Stadt Düörpm, afropen an' 18. August 2016 (PDF, 1,28 MB)

[22] Rudolf Kötzschke (Hrsg.): Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr (= Publikationen der Gesellschaft für rheinische Geschichtskunde XX: Rheinische Urbare). Bd. 2: A. Die Urbare vom 9.-13. Jahrhundert. Hrsg. vun Rudolf Kötzschke, Bonn 1908, Nahdruck Düsseldörp 1978, Bd. 3: B. Lagerbücher, Hebe- und Zinsregister vom 14. bis ins 17. Jahrhundert, Bonn 1908, Nahdruck Düsseldörp 1978, Bd. 4,I: Einleitung und Register. I. Namenregister. Hrsg. vun Fritz Körholz, Düsseldörp 1978, Bd. 4,II: Einleitung, Kapitel IV: Die Wirtschaftsverfassung und Verwaltung der Großgrundherrschaft Werden. Sachregister. Hrsg. vun Rudolf Kötzschke, Bonn 1958

[23] Heinrich Gottfried Gengler: Regesten und Urkunden zur Verfassungs- und Rechtsgeschichte der deutschen Städte im Mittelalter. Erlangen 1863, S. 834–882.

[24] Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Die Anfänge. Der Königshof Karls des Großen. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 24–25 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2)

[25] Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Neue Impulse in der Stauferzeit. Von „Throtmanni“ zu „Tremonia“. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 45–46 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2)

[Reimann2-26] Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Neue Impulse in der Stauferzeit. Von „Throtmanni“ zu „Tremonia“. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 45–46 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2).

[Winterfeld1-27] Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Auflage. Ruhfus, Dortmund 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 10–12.

[28] Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Uplaag. Ruhfus, Düörpm 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 10–12.

[Udolph-29] Jürgen Udolph: Dortmund – Neues zu einem alten Namen. In: Günther Högl, Thomas Schilp (Hrsg.): Beiträge zur Geschichte Dortmunds und der Grafschaft Mark. 2009/2010. 1. Auflage. Band 100/101. Klartext, 2010, ISBN 978-3-8375-0483-5, ISSN 0405-2021, S. 9–40.

[Derks-30] Paul Derks: Der Ortsname Dortmund. Ein Forschungsbericht. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark (Hrsg.): Beiträge zur Geschichte Dortmunds und der Grafschaft Mark. Band 78. Historischer Verein Dortmund, 1987, ISSN 0405-2021, S. 173–203.

[Jellinghaus-31] Hermann Jellinghaus: Der Name Dortmund. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark (Hrsg.): Beiträge zur Geschichte Dortmunds und der Grafschaft Mark. Band XXVI.. Historischer Verein Dortmund, 1919, ISSN 0405-2021, S. 119–127.

[Berger-32] Dieter Berger: Duden – Geographische Namen in Deutschland. Herkunft und Bedeutung der Namen von Ländern, Städten, Bergen und Gewässern. 2. Auflage. Brockhaus, Mannheim 2001, ISBN 3-411-06252-5, S. 88.

[Reimann3-33] Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Dortmund unter den Ottonen und Saliern. Vom Dorf zur Stadt. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 37–38 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2).

[Reimann4-34] Norbert Reimann: Vom Königshof zur Reichsstadt. Untersuchungen zur Dortmunder Topographie im Früh- und Hochmittelalter. In: Gustav Luntowski, Norbert Reimann (Hrsg.): Dortmund. 1100 Jahre Stadtgeschichte. Ruhfus, Dortmund 1982, ISBN 3-7932-4071-1, S. 41–43 (Festschrift).

[Schuette-35] Leopold Schütte: Die Burg vor der Burgpforte. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. (Hrsg.): Heimat Dortmund. Stadtgeschichte in Bildern und Berichten. Zeitschrift des Historischen Vereins für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. Dortmund im Mittelalter, Heft 2. Klartext, 1997, ISSN 0932-9757, S. 44–46.

[Neuhoff-36] Karl Neuhoff: Eine Burg nördlich vom Burgtor? Vielerlei spricht dafür. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. (Hrsg.): Heimat Dortmund. Stadtgeschichte in Bildern und Berichten. Zeitschrift des Historischen Vereins für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. 1871. Dortmund zur Zeit der Reichsgründung, Heft 2. Klartext, 1996, ISSN 0932-9757, S. 39–42.

[Fiedler-37] Ingo Fiedler: Wo lag die Königspfalz? Ein Plädoyer für ein offenes Weitersuchen. In: Historischer Verein für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. (Hrsg.): Heimat Dortmund. Stadtgeschichte in Bildern und Berichten. Zeitschrift des Historischen Vereins für Dortmund und die Grafschaft Mark e. V. Vergrabene Vergangenheit. Archäologie in Dortmund, Heft 2. Klartext, 1995, ISSN 0932-9757, S. 29–36.

[Reimann1-38] Norbert Reimann: I. Das Werden der Stadt. Die Anfänge. Der Königshof Karls des Großen. In: Stadtarchiv Dortmund (Hrsg.): Geschichte der Stadt Dortmund. Harenberg, Dortmund 1994, ISBN 3-611-00397-2, S. 24–25 (Reihe Dortmunder Leistungen, Band 2).

[Winterfeld2-39] Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Auflage. Ruhfus, Dortmund 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 5.

[40] Luise von Winterfeld: Geschichte der freien Reichs- und Hansestadt Dortmund. 7. Uplaag. Ruhfus, Düörpm 1981, ISBN 3-7932-3034-1, S. 10–12.

[41] Vörlaag:BibISBN

[42] Vörlaag:BibISBN

[43] Dortmund hat so viele Einwohner wie seit 1998 nicht mehr, [6] ruhrnachrichten.de van' 7. Januar 2015, afropen an' 7. November 2015

[44] Bevölkerungsentwicklung in den kreisfreien Städten und Kreisen Nordrhein-Westfalens 2014 bis 2040 nach Altersgruppen, [7] Siet 49, it.nrw.de van' 7. November 2015 PDF

[45] Johrböker vun de Stadt Düörpm

[46] Wilhelm Heinrich Neuser: Evangelische Kirchengeschichte Westfalens im Grundriß. Luther-Verlag, Bielefeld 2002. ISBN 3-7858-0443-1. S. 93 ff.

[47] Letzter Gottesdienst in Dortmund-Nord [8] nak-nrw.de van' 17. November 2008, afropen an' 7. November 2015

[48] Verwaltung [9] nak-nrw.de van' 7. November 2015

[49] [10] Die Kirchenbezirke, 7. November 2015] nak-nrw.de, [11]

[50] 3DO – das Kurzwort für die drei Dortmunder Bezirke [12] nak-nrw.de, 7. November 2015

[51] Wolf Arno Kropat: Reichskristallnacht, Kommission für die Geschichte der Juden in Hessen, Wiesbaden 1997, ISBN 978-3-921434-18-5, S. 447.

[52] [13] Schulden-Ranking der 103 kreisfreien Städte in Deutschland, Haushaltssteuerung.de 19. September 2014

[53] § 3 (2) Hööftsatzung vun de Stadt Düörpm van' 25. Juli 1991

[54] [14] Boulevard Kampstraße/Brüderweg, 7. November 2015, dortmund.de; Archiv: [15] 19. August 2014

[55] [16] Aquarium und Terrarien, Herutgever: Stadt Düörpm, afropen an' 4. April 2014 Zitat: Der Aquarienbereich wurde nach umfangreicher Sanierung und Neukonzeption im Dezember 2012 wiedereröffnet. Seit 1980 bestand ein großes, etwa 72.000 Liter fassendes Aquarium mit tropischen Süßwasserfischen aus Süd- und Mittelamerika, damals bundesweit eines der größten frei umgehbaren Aquarienbecken. Dieses wurde ersetzt durch ein fast 90.000 Liter fassendes Becken, das nun die Fischwelt zeigt, die im Möhnesee lebt.

[56] Eckart Roloff un Karin Henke-Wendt: Arbeit macht krank – doch hier wird gegengesteuert. (DASA Arbeitswelt-Ausstellung) In: Besuchen Sie Ihren Arzt oder Apotheker. Eine Tour durch Deutschlands Museen für Medizin und Pharmazie. Band 1, Norddeutschland. Verlag S. Hirzel, Stuttgart 2015, S. 122–123, ISBN 978-3-7776-2510-2.

[57] Eckart Roloff und Karin Henke-Wendt: Pharmazeutische Spitzenwerte nach Alter und Größe. (Ausbüttels Apotheken-Museum) In: Besuchen Sie Ihren Arzt oder Apotheker. Eine Tour durch Deutschlands Museen für Medizin und Pharmazie. Band 1, Norddeutschland. Verlag S. Hirzel, Stuttgart 2015, S. 120–121, ISBN 978-3-7776-2510-2.

[58] Sportstadt Dortmund

[59] Daten und Fakten zum Verein. Stand: 23. August 2013. Online up transfermarkt.de, afropen an' 12. September 2013.

[60] .org

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]